11-mavzu. Shaxslararo munosabatlarni korreksiyalash reja

Kasbiy o’zlikni anglash sohasini korreksiyalash.

Mustaqil O’zbekistonda o’quvchilarni tarbiyasiga nisbatan qo’yayotgan eng mu’im talablardan biri ularda me’nat qilish e’tiyojini tarbiyalashdan iboratdir. Me’nat qilishga bo’lgan e’tiyojning yanada rivojlanishi ishlab chiqarishni rivojlantirish, ko’pgina ishlab chiqarish jarayonlarini maksimal darajada avtomatlashtirish, me’nat sharoitlarini yaxshilash, ish vaqtini qisqartirish natijasida, faqat ijtimoiy foydali me’natdagina o’zini namoyon eta oladigan bunyodkorlik kuchlarini jonlantirish oqibatida yuz beradi.

Umumiy ta’lim va h‘unar maktabini isloh qilishning asosiy yo’nalishlarida o’quvchilarning me’nat tarbiyasi va kasbga yo’naltirilishi qanday rol o’ynashiga alo’ida eotibor berilgan.
E’tiyojlar kelib chiqishiga ko’ra tabiiy va madaniy bo’lishi mumkin.
Tabiiy e’tiyojlarda kishining faollik kasb etayotgan faoliyati, uning ‘ayoti va uning avlodi ‘ayotini saqlash uchun zarur bo’lgan shart-sharoitlarga bo’ysunganlik ifodalanadi.
Madaniy e’tiyojlarda odamning faol faoliyati insoniyat madaniyatining ma’suliga boliq ekanligi ifodalanadi; uning ildizlari butunlay kishilik tarixining sar’adlariga borib taqaladi.
Maonaviy ji’atdan o’rinli bo’lgan e’tiyoj odam yashayotgan jamiyatning talablariga javob beradigan, ana shu jamiyatda qabul qilingan didlar, ba’olar va dunyoqarashga mos keladigan e’tiyojlardir.
E’tiyojlar o’z predmetining xarakteriga ko’ra moddiy va maonaviy bo’lishi mumkin. Moddiy e’tiyojlarda kishining moddiy madaniyat predmetlariga qaramligi (ovqatlanishiga, kiyinishiga, uy-joyga, maishiy turmush ashyolariga va boshqa narsalarga e’tiyoj sezish) maonaviy e’tiyojlarda esa ijtimoiy ong ma’suliga tobeligi ifodalanadi.maonaviy e’tiyojlar maonaviy madaniyatni yaratish va o’zgartirishda o’z aksini topadi.o’quvchi o’z fikr-mulo’azalari va tuyularini boshqalar bilan ba’am ko’rishga gazetalar, kitoblar va jurnallar o’qishga kinofilpmlar va spektakllar ko’rishga, muzika tinglashga va shu kabilarga e’tiyoj sezadi.
Maonaviy e’tiyojlar moddiy e’tiyojlar bilan uzviy boliqdir. Maonaviy e’tiyojlarni qondirish uchun, moddiy e’tiyojlar predmeti ‘isoblanmish moddiy narsalar (kitoblar, gazetalar, yozuv va nota qoozlari, buyoqlar va shu kabilar) talab qilinishi shub’asiz.
Shu tariqa, kelib chiqishiga ko’ra, tabiiy, shu bilan birga predmetiga ko’ra moddiy, kelib chiqishiga ko’ra madaniy ‘isoblangan e’tiyoj yo moddiy bo’lishi, yo predmetiga ko’ra maonaviy bo’lishi mumkin.
Agar хayvonlarning xatti-xarakati butunlay atrof muxit bilan belgilansa, kishining faolligi uning ilk yoshligidanoq butun insoniyat tajribasi va jamiyat talablariga ko’ra yo’naltirilib boriladi. Xatti-xarakatning bu turi shu qadar o’ziga xoslikka egaki, o’quvchilarni kasbga yo’naltirish psixologiyasida uning atash uchun maxsus termin – kasb faoliyati termini qo’llaniladi.
Inson kasb faolligida «‘arakat», «faoliyat», «xulq» tushunchalari bilan chambarchas boliq. Shaxs aynan turli kasb faolliklar doirasida shakllanadi, o’zligini namoyon qiladi ‘am. Demak, kasb faolligi yoki inson kasb faoliyati passiv jarayon bo’lmay, u ongli ravishda boshqariladigan faol jarayondir. Inson kasb faolligini mujassamlashtiruvchi ‘arakatlar jarayoni kasb faoliyati deb yuritiladi. Yaoni, kasb faoliyati – inson ongi va tafakkuri bilan boshqariladigan, undagi turli-tuman e’tiyojlardan kelib chiqadigan, ‘amda tashqi olamni va o’z-o’zini o’zgartirish va takomillashtirishga qaratilgan o’ziga xos faollik shaklidir. Bu – moddiy neomatlar yaratishga qaratilgan me’nat faoliyati, bu – yangi kashfiyotlar ochishga qaratilgan ilmiy-tadqiqotchilik faoliyati va shunga o’xshash.
Har qanday kasb faoliyati real shart-sharoitlarda, turli usullarda va turlicha ko’rinishlarda namoyon bo’ladi. Qilinayotgan ‘ar bir ‘arakat maolum narsaga – predmetga qartilgani uchun ‘am, faoliyat predmetli ‘arakatlar majmui sifatida tasavvur qilinadi. Masalan, maoruzani konspekt qilayotgan talabaning predmetli ‘arakati yozuvga qaratilgan bo’lib, u avvalo o’sha daftardagi yozuvlar soni va sifatida o’zgarishlar qilish orqali bilimlar za’irasini boyitayotgan bo’ladi. Kasb faoliyatining va uni tashkil etuvchi predmetli ‘arakatlarni aynan nimalarga yo’naltirilganligiga qarab, avvalo tashqi va ichki kasb faoliyati farqlanadi. Tashqi kasbiy faoliyat shaxsni o’arb turgan tashqi mu’it va undagi narsa va ‘odisalarni o’zgartirishga qaratilgan faoliyat bo’lsa, ichki kasbiy faoliyat birinchi navbatda aqliy faoliyat bo’lib, u sof kasbiy psixologik jarayonlarning kechishidan kelib chiqadi. Kelib chiqishi nuqtai nazaridan ichki-aqliy, psixik kasbiy faoliyat tashqi predmetli faoliyatdan kelib chiqadi. Dastlab predmetli tashqi faoliyat ro’y beradi, tajriba orttirib borilgan sari, asta-sekin bu ‘arakatlar ichki aqliy jarayonlarga aylanib boradi. ‘ar qanday sharoitda ‘am barcha ‘arakatlar ‘am ichki psixologik, ‘am tashqi-muvifiqlik nuqtai nazaridan ong tomonidan boshqarilib boradi. ‘ar qanday faoliyat tarkibida ‘am aqliy, ‘am jismoniy-motor ‘arakatlar mujassam bo’ladi.agar o’ylayotgan odamni ziyraklik bilan kuzatsangiz, undagi yetakchi kasbiy faoliyat aqliy bo’lgani bilan uning peshonalari, ko’zlari, xattoki, qo’l xarakatlari juda muxim va jiddiy fikr xususida bir to’xtamga kelolmayotganligidan, yoki yangi fikrni topib undan mamnuniyat ‘is qilayotganligidan darak beradi.