11-Ámeliy Silos hám senaj sapasın bahalaw. Tyarlanǵan silos hám senaj muǵdarın anıqlaw

Silostıń pH ortalıǵın anıqlaw (A.N.Mixin usılı boyınsha)

Indikator qosılǵannan keyin suyıqlıq ekstrakttıń reńi	Silostıń pH ortalıǵı	Ball
Ash–qızıl	4,2 va undan past	5
Qızıl–qızǵısh	4,2–4,5	4
Qızǵısh	4,6–4,8	3
Sarı	4,8–5,5	1
Sarǵısh–jasıl	5,6–6,4	0
Jasıl hám jasıl–kók	6,7–7,6	0

Silostıń pH ortalıǵı basqa usıllar menende anıqlanadı, mısalı : indikatorlı qaǵaz yamasa arnawlı pH-metr járdeminde. Eger silos solıtılǵan ottan tayyalanǵan bolsa yamasa natriy pirosulfitdan konservant retinde paydalanılǵan bolsa, ol jaǵdayda silostıń pH ortalıǵı anıqlanbaydi.

Tómendegi kestede silostıń sapasın organoleptik kórsetkishleri boyınsha anıqlaw metodikası keltirilgen. Organoleptik kórsetkishleri nátiyjeleri hám laboratoriya analizleri tiykarında silostıń sapasına baha beriledi jáne onıń klassi anıqlanadı, bunnan tısqarı silostıń sapasın ulıwma ballar jıyındısı tiykarında da bahalaw múmkin.


Ballar jıyındisi tiykarında silostıń táriypleniwi

Silostıń táriypi	Ballar
	Organoleptik kórsetkishler ballar jıyındisi	Laboratoriya analizi ballar jıyındisi	Jámi
Júdá jaqsı	9	33-28	42-37
Jaqsı	7-9	25-20	32-26
Orta (qaniqarlı)	5-4	15-8	20-12
Ortadan tómen (jaman)	0	5-2	5-2
Júdá jaman	-13	1-0	-12 den -20 ǵa shekem

Silostıń pH ortalıǵı 3,7 den kem bolsa onı ashqıltımlastırıw kerek, onıń ushın ammiakli suw, ohakli eritpe, por hám natriy bikorbonatlardan paydalanıladı. Oǵada ashqıltım silostıń jaqsı jeliniwi ushın onı aralaspalı reaksiyasına iye bolǵan, jeńil sińilinetuǵın uglevodlarǵa bay bolǵan (tamırmiyweliler) azıqlar, pishen hám de ot unı menen aralastırıw maqsetke muwapıq boladı.

Silostıń sapasın organoleptik kórsetkishleri boyınsha anıqlaw

Iyisi	Baha		Reńi	Baho		Struktura hám basqalar		Baho
	Mámleketlik úlgisi boyınsha klass	Ballar		Mámleketlik úlgisi boyınsha klass	Ballar			Mámleketlik úlgisi boyınsha klass	Ballar
Joqarı sapalı silos
Jaǵımlı iysli miyweli yamasa duzlap ashıǵan palız eginler; alaxanda isqilaǵanda iysi qoldan demde joǵaladı	1	5	Kók yaki sarǵısh–kók zaytun reń túsli	1	3		Ósimlik bólimleri jaqsı kórinedi (japıraq, poya, gúl kompleksi)		1	1
Jaqsı sapalı silos
Mıywe iysi sezilerli dárejede, jeńil ashqıltım­sirke, shor qıyar yamasa sirke kislotası	1–2	4	Sarı, ayrım halatlarda kúl reń–jasıl	1	2		Ósimlik bólimleri saqlanǵan, qolda isqalanǵanda silos ızlerı qaladı		1–2	1
Orta sapalı silos (qaniqarlı). Egerde normadan artıq qıziǵan bolsa quramında karotin muǵdarı kem boladı, organikalıq elementlerdıń sińiriliwi tómen boladı
Keskin sezilerli sirke kislotali (may kislotası iysine uqsas) yamasa duzlap ashıǵan palız eginleriler hám pal iysine uqsas, eger 450-500^o S ge shekem qızigan bolsa jańa jabılǵan sulı nanı; alaxanda isqalanǵanda may kislotası yamasa ter iysi qaladı	3	2	Tiykarınan sarǵish–jasıl yaki jasıl–ash qońǵir	3	1		Ósimlik bólimleri saqlanǵan, qolda isqalanǵanda silos ızlerı qalmaydı		1,2,3	1
Ortadan tómen sapalı silos (shártli jaramsız); uzaq múddet dawamında bastırılǵan, jaqsı tıǵızlanbaǵan hám germetizaciyalanbaǵan
Jaqsi sezilerli jańa jabılǵan sulı nani hám pal iysi (450-500^o S ge shekem qızıp ketkende) yamasa keskin sirke-ashqıltım kúshki may kislotası menen (alaxanda isqalanǵanda iysi tolıq tarqamaydi)	Klassiz	0	Toq–ala, qonǵir yaki kúl reńli jasılraq	Klassiz	0		Ósimlik bólimleri saqlanǵan, qolda isqalanǵanda silos ızlerı qalmaydı, jeńil ezilip ketedi (qolda qońǵir reńde ız qaldıradi)		Klassiz	0
Júdá jaman hám jaramsız
Iysi jaǵımsiz, tezek siman, aynıǵan shor balıq (trimetilamin) hám sır, oyiwshi ammiaklı yamasa shirik, (alaxanda isqalanǵanda iysi tarqamaydi)	Klassiz	–5	Toq–jasıl, toq–qonǵir yaki qara	Klassiz	–3		Ósimlik bólimleri saqlanbaǵan, siypalaǵanda eziledi, ayırım bólimleri shirigen hám qara reńli pilis basqan		Klassiz	–5

Laboratoriya analizleri tiykarında silos sapasın ballar boyınsha bahalaw

pH	Kórsetkish ushın baha			Silos quramındaǵı organik kislotalar
	Mámleket úlgisi boyınsha klass	ball	Jámi,g %		Salıstırma,%			May kislotası, g %		Silos bahası
					Sút kislotası		May kislotası			Ball
					Mákkejuweriden	Túrli otlardan				Mámleket úlgisi boyınsha klass	Sút kislotası ushın	May kislotası ushın
3,8 shekem	I-III	3	1,9-2,5		55-65	50-65	0 yaki 1-4		0		I	5	5
3,9-4,2	I-II	5	1,5-2,5		50-54	40-49	7-10		0,11-0,20		II	4	3
4,3-4,5	II,III	4	1-2,5		40-49	20-39	12-20		0,21-0,30		III	2	2
4,5-4,7	III hám klassız	1	1-2		39-20	19 hám odan tómen	21 hám odan kóp		0,31 hám odan kóp		Klassız	1	1
4,8-5,5	Klassiz	0	1 hám odan kem		19 hám odan kem	19 hám odan tómen	50 hám odan kóp		0,6 hám odan kóp		Klassiz	0	0

	Absolyut qurǵaq zat quramında, %
	Shiyki protein, keminde																			Skiyki kúl								Kórsetkish ushın baha
	Soblıqlılardan					Soblıqlı–masaqlılardan						Masaqlılar,kúngebaqar hám basqalardan								Silos								Mámleket úlgisi boyınsha klass					Ball
	Ápuwayı		Konservalanǵan				Ápuwayı		Konservalanǵan				Ápuwayı		Konservalanǵan						kúngebaqar hám topinamburdan					basqa otlardan								Protein	kúl
	14		15				12		13				10		11						13					11				I				5	3
	12		13				10		11				8		9						15					13				II				3	2
	10		11				8		9				8		9						17					15				III				1	1
	9 hám odan kem		10				7		8				7		8						18 hám odan kóp					15				Klassiz				0	0
Silos quramındaǵı karotin muǵdarı (toliq iǵallıq esabında) mg/kg, keminde																			Silos ıǵallıǵı,%													Baha
Mákkejuweriden (aymaqlar boyınsha)					Kúngebaqar hám basqalardan			Túrli otlardan			Konservalanǵan*					Baha			Mákkejuweriden (aymaqlar boyınsha)						Kúngebaqar hám basqalardan				Otlar dan**			Mámleket úlgisi boyınsha klass					ball
1		2		3				Solıtılmaǵan		70% ıǵallıqqa shekem solitilǵan	Kóp jıllıq otlardan			Mákkejuweriden		Mámleket úlgisi boyınsha klass	ball	1				2	3
6,4		10		7,2	10,8			15		18	16			12,6		I	5	68				75	82	82			75				I					5
6		7		6	6			8		12	12,6			9		II	4	70				77	82	85			80				II					3
2.5		4,2		4,8	3,6			5		9	7,5			4,8		III	2	75				79	88	88			85				III					1
																klassız															klassız

*Ximiyalıq konservantlar menen mákkejuweri hám kúngebaqar ósimliklerden tayarlanǵan silos (I, II hám III klasslar ushın ıǵallıǵı uyqas túrde 82, 85 hám 88% ten zıyat bolmaǵan ). Natriy pirosulfit penen konservaciya etilgen silostıń pH anıqlanbaydi. Propion kislotası jáne onıń basqa kislotalar qospaları eritpesi menen konservaciyalanǵan silos quramında may kislotasınıń ulıwma muǵdarı anıqlanbaydi. Basqa konservantlar qollanılǵanda may kislotası muǵdarı I hám II klassga tiyisli silosda 0,1 g % ten; III -klassqa tiyisli silosda bolsa 0,2 g% ten aspawı kerek.

**Solıtılmaǵan bir jıllıq hám kóp jıllıq ot hám jumsaq ot.
Senaj - bul kók ottiń 45-55% ıǵallıǵına shekem quritilib anaerob sharayatta konservaciya etilgen shireli azıq bolıp tabıladı. Senaj tiykarınan soblıqlı (jońıshqa, sebarga, esparset hám basqa.) hám soblıqlı-masaqlı ǵawıshı noqat, sulı hám basqa. qospaları) ottan tayarlanadı. Konservaciyalaniw ózgesheligi tiykarınan azıqalardıń fiziologiyalıq, CO₂ toplanıwı hám kem muǵdarda organikalıq elementlerdıń payda bolıwı esabına ámelge asıriladı.
Senaj kók ot quramındaǵı toyımlı elementlerdıń maksimal dárejede saqlap qalıwǵa múmkinshilik beretuǵın joqarı sapalı azıq esaplanadı. Senaj tómen kislotalılıǵı (pH 4,5-5,5), joqarı azıqlıq bahası hám parxezlik ózgesheligi menen xarakterlenedi.
Senaj haywanlarǵa jediriwge tayın bolǵanınan keyin onıń sapası uyreniledi, onıń ushın organoleptik kórsetkishler boyınsha azıq iysi, reńi, vegetativ organlardıń strukturası hám de laboratoiya analizlerı boyınsha qurǵaq element quramında saqlanatuǵın karotin, protein, kletchatka hám de organikalıq kislotalardıń qatnası anıqlanadı.
Iysi. Jaqsı sapalı senajdıń iysi jaǵımlı, mıywe iysin beredi. Orta sapalı senajdıń iysi jańa jabılǵana sulı nanı iysin beredi, bul iyis senajdi bastırıw yamasa saqlaw processinde qızıp ketiw nátiyjesinde payda boladı. Bunda organikalıq elementlerdıń sińiriliw dárejesi tómenlep ketiwine sebep boladı. Buzılǵan yamasa jaramsız senaj iysi pilis, sińirilmegen may, sirke yamasa tezek iysin beredi.
Reńi. Jaqsı sapalı senajdıń reńi ósimlik túrine qaray jasıl, qońir-jasıl, sarǵısh-jasıl boladı. Orta hám ortadan tómen sapalı senajdıń reńi onıń normadan artıq qızıp ketiw nátiyjesinde ashıq-qońir reń yamasa toq-qońir boladı. Jramsız jaǵdayǵa kelgen senaj reńi toqraq kóriniske iye boladı, yaǵnıy qara, qońır hám t.b. Bunday senaj jaman bolıwı da múmkin.