12-Mavzu: Eksperimentlarni loyihalashtirish no an 'anaviy tadqiqotlarni loyihalash Reja

18.1. Kvazieksperimentlar (yoki eksperimental bo'lmagan loyihalar)
Eksperimental tadqiqot talablariga to’liq javob bermaydigan tadqiqiy loyihalar - kvazieksperimental loyihalar deyiladi. Biz bilamizki, organizatsiya shartlari variantlaridan biri kvazieksperimental loyihalarni maqsadi shundan iboratki, bizni guruhlarni randonizavatsiya qilmasak ham baribir tahdidni kamaytiriladi. Bu yo'l bilan biz o'zgaruvchilarni aralashishini oldini olgan bo'lamiz. Bu muammoni ko'rib chiqish uchun taxminimizcha, biz guruhni tadqiqot paytida yaxshi darslik kursi bo'yicha qanday yetisha olayotganini «tekshiruvchi» tadqiqot o'tkazishimiz zarur.
Bazaviy eksperiment modeli orqali biz bilamizki, kamida ikkita mustaqil o'zgaruvchidan foydalanishimiz kerak. Tabiyki bular: "mavjud bilimni tekshirish" va "bilimni mavjudmasligini tekshirish" darajalaridan iborat.
Ayrim vaziyatlarda nazorat o'zgaruvchilar bo'ladi. Masalan, biz ishtrokchilarga o'sha kurs ishini beramiz, bilimini tekshirishimiz yo tekshirmasligimizdan qat’iy nazar. Ammo ichki qoidalarimiz deb talabalar birinchi bosqichda egallagan, ya'ni o'zlashtirgan bilimlarni esdan chiqarishga majbur qilib o'z materialimizni bera olmaymiz. Shuning uchun biz tasodifiy o'zgaruvchilarga ajratilgan guruh talabalarini to'xtatishimiz kerak. Ideal holatda esa, biz universitet talabalarini ism shariflarini qog'ozga yozib shlyapaga joylashtirib, bu kursni eshitmaganlar uchun va ulardan Yuztasini tanlab olib ikki guruhga ajratishimiz mumkin. So'ng birinchi guruh bilimlarini tekshiramiz, ikkinchi guruhnikini esa yo'q. Baxtga qarshi bizda bu talabalarni qaysidir guruhda majburlab o'qitishga yo'l qo'yilmaydi.
Real hayotda talabalarga o'zlari o'qishni xohlagan guruhda o'qishlariga tanlash imkoniyati beriladi. Balki mavjud ikki guruhdan foydalanishimiz kerak bo'lar. Masalan, kunduzgi va ertalabki guruhlar mustaqil o'zgaruvchimizni u yoki bu talablarini aniqlaymiz. Ertalabki guruh deb taxmin qilamiz, ayrim guruhlar dushanba, chorshanba, juma kunlari boshqalari seshanba va payshanba kunlari ma’ruza eshitadi. Siz ma’ruzani qaysi kunlari o'zlashtirish muvaffaqiyati oshishini bila olasizmi. Bundan ham muhumroq muammo kelib chiqadiki, o'qituvchi har seminarda yo har yili o'sha kursni bittagina bo'limini o'qiyversin. Sizningcha, bahorgi yo kuzgi talabalar yoki bu yilgi yo kelasi yilgi ta'lim unumdorligini oshishini bila olamizmi va shunga o'xshash savollar...