13-Mavzu: Moliyaviy hisobotlarda koeffitsentlardan foydalanish


Download 83.21 Kb.
Sana30.04.2023
Hajmi83.21 Kb.
#1410852
Bog'liq
13.Амалий машғулот


13-Mavzu: Moliyaviy hisobotlarda koeffitsentlardan foydalanish.
Reja.
1.Moliyaviy koeffitsentlar klassifikatsiyasi.
2.Moliyaviy koeffitsentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar.
3.Molyaviy “dastak” samarasi.
Moliyaviy hisob va buxgalteriya hisobining asosiy printsiplari va amaliy normalari o‘rtasidagi mavjud farqqa qaramay, firmaning moliyaviy hisobotlarida uning moliyaviy ahvoli, o‘tmishdagi xo‘jalik faoliyati samaradorligi to‘g‘risida mahlumotlar bo‘ladi va ular rahbarlarga kompaniyaning bo‘lajak ishini tahlil qilish va istiqbollarini belgilashda, albatta, asqotadi. Kompaniyaning moliyaviy hisobotlari asosida kompaniya faoliyatining moliyaviy natijalarini tahlil qilishda bir qator maxsus koeffitsientlardan foydalaniladi va bu koeffitsentlar yordamida turli kompaniyalar ko‘rsatkichlarini yoki bitta kompaniyaning turli yillardagi ko‘rsatkichlarini taqqoslash mumkin.
Mazkur koeffitsentlardan foydalanib, firma faoliyati samaradorligining quyidagi beshta asosiy jihatlarini tahlil ilish mumkin:
1. Rentabellik;
2. Aktivlarning aylanuvchanligi;
3. O‘z mablag‘i yoki qarz olingan mablag‘lardan moliyalashtirish yoki moliyaviy “dastak”;
4. Likvidlik;
5. Bozor qiymati (bahosi).
Quyidagi jadvalda ushbu koeffitsentlarning barchasi va «Fayz»korporatsiyasi uchun ularni hisoblab chiqarish misollari ko‘rsatilgan. Jadvalda birinchi bo‘lib, rentabellik (yoki daromadlilik) koeffitsenti keltirilgan. Tahlil davomida firma sotish rentabelligi koeffitsentini, uning aktivlari rentabelligi yoki kapital daromadliligini aniqlash mumkin. Birinchi va ikkinchi holatda foyda ko‘rsatkichi sifatida foizlar va soliqlarni to‘lashdan oldingi korporatsiya foydasi olinadi (FSTOKF), oxirgi holatda esa – sof foyda olinadi. Bundan tashqari, agar moliyaviy koeffitsentni hisoblab chiqish uchun asos bo‘ladigan bitta ko‘rsatkich kompaniya faoliyatining moliyaviy natijalari to‘g‘risidagi hisobotdan olingan bo‘lsa, demak mahlum davrni ifodalaydi. Ikkinchi komponent esa balansdan olinadi va kompaniyaning mahlum vaqtdagi moliyaviy ahvolini aks ettirsa, u holda, odatda, yil oxiri va yil boshidagi balans ko‘rsatkichlarining o‘rtacha arifmetik soni hisoblab chiqariladi va bu son maxraj sifatida ishlatiladi.
Bundan keyin jadvalda aktivlar aylanuvchanligi koeffitsenti keladi. Ular yordamida firma daromad olish maqsadida o‘z aktivlaridan qanchalik samarali foydalanayotganini aniqlash mumkin. Aktivlar aylanuvchanligi – bu umumiy mezon. Debitorlik qarzi aylanuvchanligi va tovar-moddiy zaxiralar aylanuvchanligi esa tegishli toifadagi aktivlarni baholash uchun qo‘llaniladigan maxsus mezonlardir.
Keyin jadvalda moliyaviy “dastak” koeffitsentlari sanab o‘tilgan bo‘lib, ular firma kapitali tuzilmasini va firmaning kreditorlar oldida qarzdorligi darajasini aks ettiradi. Qarzdorlik koeffitsenti kapital tuzilmasini o‘lchashga xizmat qiladi.
Foizlarni qoplash koeffitsenti yordamida esa firmaning foiz to‘lovlari bo‘yicha xarajatlarni ko‘tara olish qobiliyatini o‘lchash mumkin.
Jadadvaldagi to‘rtinchi guruh koeffitsentlari likvidlik koeffitsentlaridan tashkil topgan. Bu koeffitsentlar firma o‘zining qisqa muddatli majburiyatlari bilan bog‘liq xarajatlarni qoplashga, yoki o‘z hisob varaqlari bo‘yicha to‘lashga va shundan keyin to‘lovga qodir bo‘lib qolishini baholash uchun ishlatiladi. Likvidlik darajasini baholashga xizmat qiladigan asosiy koeffitsentlar – bu joriy likvidlik koeffitsenti va ancha aniqroq hisoblanadigan kritik baholash koeffitsentlari bo‘lib, ular yordamida eng yuqori likvidlikka ega aylanma aktivlar: pul mablag‘lari va bozor qimmatli qog‘ozlari baholanadi.

Moliyaviy koeffitsentlar klassifikatsiyasi

Keffitsentlar

Formula

Inglizcha ekvivalent

“Fayz uchun hisob-kitoblar”

Rentabellik(daromadlilik, samaradorlik) ko‘rsatkichlari










Sotuvlar daromadliligi ko‘rsatkichi(SDK)

FSTOKF/Sotish hajmi

EBIT/Sales

60 mln.so‘m/200 mln.so‘m=30%

Aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichi(ADK)

FSTOKF/Jami aktivlar o‘rtacha qiymati

EBIT/Total Average Assets

60/((600+720)/2)=9.1%

Aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital) daromadliligi koeffitsenti

Sof foyda/Aktsiyadorlik kapitali

Net Income/Stockholderso Equity

23.4/((300+313.4)/2)= 7.6%

Aktivlar aylanuvchanligi ko‘rsatkichlari










Debitorlik qarzlarining aylanuvchanligi koeffitsenti

Sotish hajmi/Debitor qarzlarning o‘rtacha qiymati

Sales/Average Receivables

200/((50+60)/2)=3.6 marta

Tovar-moddiy zahiralarning aylanuvchanligi koeffitsenti

Sotilgan mahsulot qiymati/ Tovar-moddiy zahiralarning o‘rtacha qiymati

Cost of Goods Sold/Average Invertory

110/((150+180)/2= 0.7

Aktivlarning aylanuvchanligi koeffitsenti(AAK)

Sotish hajmi/Jami aktivlar o‘rtacha qiymati

Sales/Average Total Assets

200/((600+720)/2)= 0.3

Moliyaviy leverij ko‘rsatkichlari










Qarzlar koeffitsenti

Jami qarzlar/Jami aktivlar

Total Debt/Total Assets

406/720=57%

Foizlarni qoplash koeffitsenti

FSTOKF/Foiz to‘lovlari xarajatlari

EBIT/Interest Exoense

60/21=2.9

Likvidlik ko‘rsatkichlari










Joriy likvidlik koeffitsenti

Aylanma aktivlar/Qisqa muddatli majburiyatlar

Current Assest/Current Liabilities

360/256.6=1.4

Kritik baholash(lakmus qog‘ozi) koeffitsenti

(Pul mablag‘lari+Debitorlik qarzlar)/Qisqa muddatli majburiyatlar

(Cash+Receivables)/ Current Liabilities

180/256.6=0.7

Bozor qiymati ko‘rsatkichlari










Aktsiya bahosi(narxi) va uning foydasi nisbati koeffitsenti

Bitta aktsiya bahosi/Bitta aktsiyaga to‘g‘ri keladigan sof foyda summasi

orice oer SHare/Earnings oer SHare

187.2/23.4=8%

Aktsiyaning bozor va balans qiymati

Bitta aktsiya bahosi/Bitta aktsiyaning balans bahosi

orice oer SHare/Book Value oer SHare

187.2/313.4=0.6



Jadvalning so‘nggi bo‘limida bozor qiymati koeffitsentlari sanab o‘tilgan bo‘lib, ular yordamida firmaning buxgalteriya hisobidagi mahlumotlar uning bozor qiymatiga qanchalik to‘g‘ri kelishi baholanadi. Bu guruhdan eng ko‘p qo‘llaniladigani – bu aktsiya bahosi va sof foyda nisbati koeffitsenti (R/E) va aktsiyalarning bozor va balans qiymati nisbati koeffitsentidir (M/V).
Firmaning moliyaviy koeffitsentlarini tahlil qilishda, avvalambor, quyidagi ikki jihatni inobatga olish zarur:
 vaziyat kimning nuqtai nazaridan baholanadi: aktsiyadorlarning nuqtai nazaridanmi yoki kreditorlarningmi?
 ko‘rsatkichlarni taqqoslash uchun mezon sifatida nimadan foydalaniladi?
Mezoniy etalonlar quyidagilar bo‘lishi mumkin:
 xuddi shu davr bo‘yicha boshqa kompaniyalarning moliyaviy koeffitsentlari;
 o‘rganilayotgan kompaniyaning turli davr bo‘yicha moliyaviy koeffitsentlari;
 moliyaviy bozorlardan olish mumkin bo‘lgan mahlumotlar, masalan, aktivlar bahosi yoki foiz stavkalari.
Hozirgi paytda turli (jumladan, sanoat) sohalar(i) bo‘yicha moliyaviy koeffitsentlar to‘g‘risidagi mahlumotlarni olish mumkin bo‘lgan ko‘plab manbalar mavjud. Dan & Bradstreet, (2) Robert Morris byurosining yillik hisobotlar bo‘yicha tadqiqotlari, (3) Savdo palatasining har chorakdagi moliyaviy hisobotlari va (4) turli tijorat assotsiatsiyalari ana shular jumlasidandir. Bundan tashqari, bu mahlumotlar endilikda kompaktdisklarda va Internet orqali tarqatilmoqda.


2.Moliyaviy koeffitsentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar.
Tahlil chog‘ida ko‘pincha aktivlar daromadliligi normasi (mehyori)ni boshqa ikki koeffitsentlar ifodasi sifatida tasavvur qilish foydali hisoblanadi:

Aktvlar aylanuvchanligi

Sotish rentabelligi

Sotish hajmi



АDK

FSTОКF



Aktivlar bahosi(qiymati)

Sotish hajmi



SDK

ААК




Aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichi koeffitsenti(ADK)ning sotuvlar daromadliligi ko‘rsatkichi(SDK) va aktivlarning aylanuvchanligi koeffitsentlari(AAK) orqali ifodalanishi mumkinligi quyidagi dalil bilan tasdiqlanadi: turli sohada faoliyat yuritadigan firmalarning sotuvlar rentabelligi va aktivlar aylanuvchanligi koeffitsentlari mutlaqo har xil bo‘lishi va shu bilan birga, aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichlari bir xil bo‘lishi mumkin.
Masalan, odatda, supermarketlarning sotuvdan rentabellik ko‘rsatkichlari past, aktivlar aylanuvchanligi ko‘rsatkichlari yuqori bo‘ladi.
Qimmat zargarlik buyumlari qimmat do‘koniga esa buning aksi xos. Ammo ikkala do‘konning aktivlar daromadliligi koeffitsenti bir xil bo‘lishi mumkin. Aytilganlarni misolda ko‘rish uchun, keling, aktivlar daromadliligi koeffitsenti bir xil, yahni 10,0%ga teng ikkita firmani ko‘rib chiqamiz. Birinchi firma – bu supermarketlar tarmog‘i, ikkinchisi esa – kommunal xizmatlar ko‘rsatishga ixtisoslashgan firma bo‘lsin. Jadvaldan ko‘rinib turganidek, supermarketlar tarmog‘ining sotuvdan daromadlilik koeffitsenti “past” (2,0%) va u o‘z aktivlarini yiliga besh marta aylantiribgina aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichini 10,0%li ko‘rsatkichga olib chiqadi. Ko‘p kapital talab qiladigan kommunal xizmatlar sohasiga kelsak, bu sohada ishlaydigan firmaning aktivlar aylanuvchanligi koeffitsenti yiliga atigi 0,5 martaga teng bo‘lsada, sotish rentabelligi yuqori, yahni 20,0% bo‘lgani uchun u ham 10,0%lik aktivlar daromadliligi koeffitsentiga ega.


Moliyaviy koeffitsentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar

Korxona turlari

SDK*

AAK=

ADK

Supermarketlar tarmog‘i

0.02

5.0

0.10

Kommunal xizmatlar korxonasi

0.2

0.5

0.10



Yuqorida bayon etilganlardan asosiy mahno(xulosa) shuki, sotuvlar daromadliligi yoki aktivlar aylanib turishi koeffitsentining pastligi, albatta, firmaning moliyaviy muammolari bor degani emas. Bu koeffitsientlarning ikkalasini kompaniyaning faoliyat sohasini inobatga olgan holda o‘rganish kerak. Bundan tashqari, bir faoliyat sohasi doirasida ham doimiy farqlar bor. Masalan, Rolls Royce dilerlik tarmog‘i va CHevrolet tarmog‘ining aktivlar daromadliligi koeffitsenti ko‘pincha bir xil bo‘lsada, Rolls Royce dilerlik tarmog‘ining joriy rentabellik ko‘rsatkichlari yuqoriroqligi va aktivlar aylanib turishi koeffitsenti pastroqligi bilan ajralib turadi.
Aktivlar daromadliligi koeffitsenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa moliyaviy “dastak” koeffitsenti oshganda kapital daromadliligi koeffitsenti ham oshadi. Bu – tushunarli, albatta, chunki: agar aktivlar daromadliligi koeffitsenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan yuqori bo‘ladigan bo‘lsa, firma investitsiya qilgan kapitaldan foyda oladi va foyda summasi firma o‘z kreditorlariga to‘lashi kerak bo‘lgan summadan yuqori bo‘ladi. SHu tufayli ortiqcha mablag‘ hosil bo‘ladi va bu mablag‘ firma aktsiyadorlari o‘rtasida taqsimlanadi. Demak, kapital daromadliligi koeffitsenti ortadi. Agar aktivlar daromadliligi koeffitsenti qarz olingan mablag‘ bo‘yicha foiz stavkasidan past bo‘ladigan bo‘lsa, u holda aktsiyadorlar bunday mablag‘ni yollamaslikni afzal ko‘radilar.
Masalan, faraz qilaylik, “A” kompaniyasi moliyaviy “dastak”dan foydalanadi. Aksincha, “B” kompaniyasi esa undan foydalanmaydi. Keling, kompaniyalar kapitalining daromadlilik koeffitsentini ikki xil vaziyatda, yahni foiz stavkasi (1) 10,0% va (2) 15,0% bo‘lganda solishtiramiz. Natijalar quyidagi jadvalda aks ettirilgan.


Foiz stavkasining kapitalining daromadlilik
koeffitsentiga tahsiri

Ko‘rsatkichlar

Kompaniyalar




“A”

“V”

Jami aktivlar

1000000

1000000

Aktsiyadorlik kapitali(Xususiy kapital)

1000000

500000

Qarzlar(Qarz majburiyatlari)

0

500000

Foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda

120000

120000

Aktivlar daromadliligi koeffitsenti (ADK)(FSTOKF/Jami aktivlar o‘rtacha qiymati)

12%

12%

1-vaziyat: yiliga 10% stavkali qarz







Foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda(FSTOKF)

120000

120000

Foiz to‘lovlari(shaklida)gi xarajatlar

0

50000

Soliqqa tortiladigan foyda

120000

70000

Soliqlar (40%)

48000

28000

Sof foyda

72000

42000

Aktsiyadorlik kapitali(Xususiy kapital)

1000000

500000

Kapital daromadliligi koeffitsenti(Sof foyda/Aktsiyadorlik kapitali)

7.2%

8.4%

2-vaziyat: yiliga 15% stavkali qarz







Foizlar va soliqlar to‘lashdan oldingi foyda(FSTOKF)

120000

120000

Foiz to‘lovlari(shaklida)gi xarajatlar

0

75000

Soliqqa tortiladigan foyda

120000

45000

Soliqlar (40%)

48000

18000

Sof foyda

72000

27000

Aktsiyadorlik kapitali(Xususiy kapital)

1000000

500000

Kapital daromadliligi koeffitsenti(Sof foyda/Aktsiyadorlik kapitali)

7.2%

5.4%

Moliyaviy leverij ortganda ish tsikli davomidagi kapitalining daromadlilik koeffitsenti o‘zgaruvchanligi darajasi, shuningdek, kompaniyaning bankrot bo‘lishi ehtimoli ortadi. Jadvalda uchta turli stsenariyda aktivlar daromadliligi koeffitsentlari va kapital daromadliligi koeffitsentlari qanday o‘zgarishi ko‘rsatilgan bo‘lib, stsenariylarning har biri ish tsiklining turli fazasini ifodalaydi. Biz keltirgan misolda “A” kompaniyasining qarz olingan kapital bo‘yicha foiz stavkasi yiliga 10,0%ni tashkil etadi degan taxmindan kelib chiqqanmiz.
Faoliyat tsiklining aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital)
daromadliligi koeffitsentiga tahsiri

Aktsiyadorlik kapitali(xususiy kapital)
daromadliligi koeffitsenti

Iqtisodiy sharoit(vaziyat)lar

ADK

“A”

“V”

Omadsiz yil

1%

0.6%

-4.8%

Normal(odatiy) yil

12

7.2

8.4

Omadli yil

30

18

30



Kapital daromadliligi, aktivlar daromadliligi koeffitsentlari va moliyaviy leverij orasidagi bog‘liqlik quyidagi tenglama orqali ifodalanishi mumkin:

Aktsiyadorlik kapitali (xususiy capital) daromadliligi koeffitsenti



Qarzlar(qarz majburiyatlari)



А

1 – soliq stavkasi



Kapital * (АDК-Foiz stavkasi)

Bu
tenglamaning mazmuni quyidagidan iborat. Agar firmaning aktivlari daromadliligi koeffitsenti mazkur firma kreditorlarga to‘laydigan foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa, uning kapitali daromadliligi koeffitsenti aktivlar daromadliligi koeffitsentidan (1 – soliq stavkasi) ko‘p bo‘ladi hamda firmaning qarzlari va o‘z kapitali nisbati koeffitsenti qanchalik yuqori bo‘lsa, bu farq ham shunchalik katta bo‘ladi.


Kreditor nuqtai nazaridan qaraganda firma qarzdorligi koeffitsentining oshishi, odatda, salbiy hodisa hisoblanadi. Agar kompaniyaning mazkur ko‘rsatkichi keskin oshib ketsa, u holda Moodyos va Standard & ooors Corooration kabi obligatsiyalar reytingini baholash bo‘yicha maxsus agentliklar, odatda, bunday firmaning qimmatli qog‘ozlarini eng quyi kategoriyaga tushiradi.
Download 83.21 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling