13-Mavzu. Shaxs. Reja: tayanch tushunchalar: Individ

Xarakter va layoqatlar tegishli bo‘lgan shaxs darajalari sifatidagi asosiy tarkibiy qismlar

Tarkibiy qimslarning nomlanishi	Tarkibga kiruvchi elementlar	Ijtimoiy va biologik nisbat	Asosiy aloqalar				Shakllantirishning maxsus turlari	Tahlilning zarur darajalari
			Aks ettirish bilan	Anglash bilan	Ehtiyojlar bilan	Faollik bilan
Yo‘nalganlik	E’tiqodlar, dunyoqarash, ideallar, moyilliklar, qiziqishlar, istaklar, havaslar	Biologik deyarli mavjud emas	Aks ettiruvchiga tajriba asosida munosabat	Asosan kelajakni anglash	Ijtimoiy ehtiyojni aks ettirish orqali	E’tiqodlar orqali	Tarbiya orqali	Ijtimoiy-psixologik
Tajriba	Odatlar, malakalar, ko‘nikmalar, bilimlar	Ijtimoiydan anchagina ko‘p	Aks ettirish shakllarining mazmuni	O‘tmishni anglash zaruriyati	Odatlar orqali	Iroda ko‘nikmalari orqali	O‘qish	Psixologik-pedagogik
Psixik jarayonlar	Iroda, tuyg‘ular, idrok, tafakkur, hissiyot, evolyusiya, xotira	Ko‘pda ijtimoiydanko‘proq	Psixik aks ettirishning shakllari	Voqelikni anglashning o‘zi etarli	SHaxsga ehtiyoj orqali	Iroda orqali	Mashq	Individual–psixologik
Biopsixik xossalar	Temperament, jinsiy, yosh, patologik xususiyatlar	Ijtimoiy deyarli mavjud emas	Psixik aks ettirish mexanizm i	Faqat uslubni anglash	Biologik ehtiyoj orqali	Asab jarayonlarining kuchi va harakatchanligi orqali	Mashq	Psixofiziologik Neyropsixologik

XX asr 70-yillarning oxirida shaxs muammosiga tuzilishli yondoshuv yo‘nalishi tizimli yondoshuvni qo‘llash tendensiyasi bilan almashindi. SHu munosabat bilan A.N. Leontev g‘oyalari alohida e’tiborga loyiq. Uning fikricha, shaxs, - bu insonning jamiyatdagi hayoti natijasida yuzaga keladigan alohida turdagi psixologik hosila. Turli faoliyatlarning birgalikda bo‘ysunishi ontogenezda shakllanadigan shaxsning asosini yaratadi. SHu o‘rinda, A.N. Leontev ko‘rsatib o‘tganidek, shaxsga tegishli bo‘lmagan, avvalambor, irsiyat tomonidan belgilangan: tana tuzilishi, asab tizimining turi, temperament, biologik ehtiyojlarning o‘sish kuchi, affektivlik, tug‘ma layoqatlar kabi, shuningdek, orttirilgan ko‘nikma, bilim va malakalar, hamda, – kasbiy belgilarni ta’kidlab o‘tish joiz. Uning fikricha, sanab o‘tilganlar, insonning individual xossalarini tashkil etadi.

SHaxs avvalgi tajribalar bilan boyitilgan individ emas. Individ xususiyatlari shaxs xususiyatlariga aylanmaydi.
A.N. Leontev tomonidan belgilab berilgan shaxs muammosini o‘rganishga umumiy yondoshuv A.V. Petrovskiy va V.A. Petrovskiylarning ishlarida rivojlantirildi. Ularning fikriga ko‘ra, shaxs hamkorlikdagi faoliyatning har bir ishtirokchisi o‘rtasida o‘rnatilgan mazmun-mohiyati, qadriyatlari vositasidagi barqaror shaxslararo aloqalar tizimida o‘rganilishi mumkin.
Bayon etilganlar shaxsni faoliyat va muloqotda yuzaga keladigan individual munosabatlarning (sub’ekt – ob’ekt – sub’ektiv va sub’ekt – sub’ekt – ob’ektiv) barqaror tizimiga nisbatan sub’ekt sifatida o‘rganish imkonini beradi. A.V. Petrovskiy va V.A. Petrovskiylar shaxs tuzilishini individning «o‘ta sezgir» tizimli xususiyati sifatida ko‘rib chiqadilar. SHaxsni sub’ektiv munosabatlar tizimida ko‘rib chiqib, individ shaxsiy turmush tarzining uch xildagi atributsiyasini (qo‘shib yozish, belgilash) yoki shaxs tushunchasining uch xil nuqtai nazarini ajratadilar.
Ko‘rib chiqishning birinchi nuqtai nazari – intraindivid shaxsiy atributsiya: shaxs sub’ektning o‘ziga xos bo‘lgan xossasi sifatida tushuntiriladi; shaxs individ turmush tarzining ichki muhitiga kiritilgan holatda bo‘ladi.