13-tema. Ekonomikaliq ósiw: uliwma tusinigi, neokensshiler hám neoklassiklerdiń modelleri

13-TEMA. EKONOMIKALIQ ÓSIW: ULIWMA TUSINIGI, NEOKENSSHILER HÁM NEOKLASSIKLERDIŃ MODELLERI
13.1. Ekonomikalıq ósiw túsinigi. Ekonomikalıq ósiw ólshemleri, potencial hám haqıyqıy dáramat dinamikası.

13.2. Ekonomikalıq ósiwge tásir yetiwshi faktorlar.

13.3. Ekonomikalıq ósiw modelleri.

13.1. Ekonomikalıq ósiw túsinigi. Ekonomikalıq ósiw ólshemleri, potencial hám haqıyqıy dáramat dinamikası

Ekonomikalıq ósiw - bul obektiv nızamlılıq bolıp, xalıqtıń ósiwi, ilim texnikanıń rawajlanıw procesleri, óndiris kóleminiń belgili bir waqıt dawamında ósiw sıyaqlı procesler menen baylanıslı. Ekonomikalıq ósiw jámi usınıstıń ósiwin bildiredi. Basqasha sóz benen aytqanda potencial jámi óndiris kólemin bildiredi. Solay yetip, ekonomikalıq ósiw óndiristiń ósiwin, ekonomikalıq potencialdıń ósiwin bildiredi.

Ekonomikalıq ósiwde mámleket real dáramatlarınıń ósiwi, sonday-aq jan basına tuwrı keletuǵın real dáramatlardıń ósiwi túsiniledi.

Ekonomikalıq ósiw yeki túrli usıl menen anıqlanadı hám ólshenedi.

Birinshi usıl, JIÓ di (JMÓ, TMÓ) ótken dáwirge salıstırǵanda ózgeriwi sıpatında anıqlanadı. Mámlekettiń ulıwma ekonomikalıq múmkinshilikleriniń háreketin anıqlaw ushın paydalanıladı.

Ekinshi usıl, real JIÓ di (JMÓ, TMÓ) ótken dáwirge salıstırǵanda xalıqtıń jan basına ózgeriwi sıpatında anıqlanadı.

Grafikalıq túrde ekonomikalıq ósiw úsh túrli usıl menen sáwlelenedi:

- real JIÓ qıya sızıǵı arkalı (13.1 a-súwret) – trend sızıǵı real JIÓ (U*) uzaq múddetli ósiw tendenciyasın kórsetedi;

- islep shıǵarıw múmkinshilikleri sızıǵı arqalı – (13.1 b-súwret)- ISHMS belgili waqıt aralıǵında ekonomikada resurslardıń sheklengenligin súwretleydi. Ekonomikada tiykarǵı islep shıǵarılatuǵın tovarlar bul investiciyalıq hám tutınıw tovarları sanaladı. Islep shıǵarıw múmkinshilikleri sızıǵınıń hár bir toчkası ekonomikada bar bolǵan resurslardan paydalanıp belgili bir kólemdegi investiciyalıq hám tutınıw tovarlardıń islep shıǵarılıw múmkinshiliklerine say keledi. Máselen ISHMS sızıǵınıń A toчkasında usı sızıqqa sáykes keletuǵın resurslardan paydalanıp S₁ kóleminde tutınıw tovarların hám I₁ kóleminde investiciyalıq tovarlardı islep shıǵarıwǵa boladı. yeger tutınıw tovarların S₂ kóleminde islep shıǵaratuǵın bolsaq, belgili kólemde investiciyalıq tovarlardı islep shıǵaratuǵın resurslardıń bir bólegin tutınıw tovarlarǵa qaray bólistiriliwimiz kerek. Usınıń sebebinen investiciyalıq tovarlardıń islep shıǵarıw kólemi I₂ deyin qısqaradı. Bul alternativ shıǵınlardıń bar yekenligin ańlatadı. yeger ekonomika taza islep shıǵarıw múmkinshilikleri sızıǵına ISHMS₂ jıljısa (A toчkadan D toчkaǵa), bul jaǵdayda tutınıw tovarlardın da (S₃ deyin), investiciyalıq tovarlarında (I₃ deyin) kólemin, alternativ shıǵınlarsız kóbeytiwge boladı. Bir ISHMS toчkasınan yekinshi joqarıraqta jaylasqan ISHMS toчkasına ótiwi, yagnıy óndiris imkaniyatlarınıń jańa dárejesine ótiw, ekonomikalıq ósiwdi kórsetedi;

13.1-súwret. Ekonomikalıq ósiw

a) b) v)

A


D

- jámi talap – jámi usınıs (AD-AS) modeli arkalı (13.1 v-súwret). Ekonomikalık ósiw potencial JIÓ ósiwin sáwlelendirgenge baylanıslı, grafikte ol uzaq múddetli jámi talaptıń (LRAS) ońǵa jıljıwı hám óndiris kóleminiń Y1* den Y2* qaray ósiwi arqalı qorinedi.

Ekonomikalıq ósiwdi anıqlaw hám tiykarlap beriw proceslerinde tómendegilerge itibar beriw tiyis:

1) Ekonomikalıq ósiwdi ólshew;

2) ósiw faktorları;

3) Ekonomikalıq ósiw modelleri.

Milliy ekonomika ósiwin ólshewde jámi dáramatlardıń (ónimlerdiń) hár túrli indikatorlarınan paydalanıw múmkin. Ulıwma ósiw dárejesi negizinde JIÓ muǵdarı menen belgilenedi. Bul kórsetkishler muǵdarı hám sheshiliwi tiyis bolǵan wazıypaǵa qarap JIÓ yamasa MD bolıwı múmkin. Bul kórsetkishlerdiń barlıǵı bir-birine júdá jaqın. JIÓ hám JIÓ sıyaqlı usı mámleket xalqı alıp atırǵan dáramatlar muǵdarın kórsetedi. Sol sebepli onı xalıqtıń jan basına tuwrı keletuǵın dáramatlar dinamikası hám dárejesin anıqlap beriwde paydalanıw múmkin. Ekonomikalıq ósiw teoriyası hám modellerinde ulıwma makroekonomikalıq kórsetkishlerdiń ayırmashılıǵı úlken áhmiyetke iye yemes. Sebebi, olardıń ayırmashılıǵı ekonomikalıq ósiw shegarası hám faktorlardıń ósiw dárejesin analizlegende sheshiwshi process bolıp yesaplanbaydı.

Ekonomikalıq ósiw teoriyasında dáramatlardı alıwda ulıwma kórsetkishler quramı ádette tutınıw hám investiciyalarǵa bólinedi.

I : Y = C + I;

Mámlekettiń qárejetleri hám taza eksport kórsetkishleride tutınıw hám investiciyalarǵa bólinedi. Absolyut muǵdardaǵı kórsetkishler dinamikası Yt (t-waqıt indeksi) hám jan basına tuwrı keletuǵın kórsetkishler birliginde ósiw processin bildiredi. Tutınıw kólemi Ct ekonomikanıń sońǵı maqsetin hám jasaw dárejesin arttırıwdı bildirse, investiciya It resurs múmkinshilikleriniń ósiw hám texnikalıq jańalıqlardıń materiallıq bolıwın bildiredi. Tutınıw hám investiciya arasında jeterli qarama-qarsılıqlar bar. Sebebi hárekettegi tutınıw muǵdarınıń ósiwi ekonomikalıq ósiw potencialınıń múmkinshiliklerin qısqartıradı.

Ósiwniń barlıq múmkinshilikleri real muǵdarda, turaqlı bahalarda qaraladı. Keri jaǵdayda, nominal kórsetkishte olardıń dinamikası ósiw dárejesin, bálkim inflyaciyanı kórsetken bolar yedi.

Hár bir kórsetkish boyınsha úsh túrli muǵdardaǵı dinamikaǵa analiz jasaw múmkin:

1. Absolyut kórsetkish: máselen, real islep shıǵarıw Yt;

2. Absolyut qosımsha ósiw: máselen, islep shıǵarıwdıń artıwı.

Y_t = Y_t-Y_t-1;

3. Qosımsha ósiw dárejesi: máselen, islep shıǵarıwdıń qosımsha ósiwi Yt.

Ekonomikalıq ósiw tempi tómendegi formulalar járdeminde anıqlanadı:

a) bazisli ósiw tempi = Y_i / Y_o;

b) shınjırlı ósiw tempi = Y_i / (Y_i-1);

Qosımsha ósiw tempi:

a) bazisli qosımsha ósiw tempi = (Y_i - Y_o) / Y_o;

b) shınjırlı qosımsha ósiw tempi = ( Y_i - Y_i-1) / Y_i-1.

Hár bir mámleket ekonomikalıq ósiwge umtıladı. Sebebi ekonomikalıq ósiw:

Birinshiden, milliy ónim kólemin hám dáramattıń kóbeyiwin;

Ekinshiden, resurslardan ónimli paydalanıwdı;

Úshinshiden jańadan jańa zárúrlik (mútájlik) hám múmkinshiliklerdiń payda bolıwına;

Tórtinshiden, xalıq aralıq bazarlarda mámleket abrayın arttırıwǵa (kóteriwge) alıp keledi.

Ekonomikalıq ósiw usıllarınan durıs hám óz ornında paydalanıw úlken áhmiyetke iye.

Máselen, mámleket áskeriy potencialın anıqlaw hám rawajlandırıw mashqalası qaralıp atırǵanda ekonomikalıq ósiwniń birinshi usılınan, mámleket xalqınıń turmısı salıstırmalı kórilip atırǵanda yekinshi usıldan paydalanıw maqsetke muwapıq.

Máselen, Hindistanda jetistirilgen JIÓ SHveycariyada jetistirilgen JIÓ nen 70% ke kóp, biraq xalıqtıń jasaw dárejesi boyınsha Hindistan xalqı SHveycariya xalqınıń jasaw dárejesinen 60 mártege tómen.

13.2. Ekonomikalıq ósiwge tásir yetiwshi faktorlar

Ekonomikalıq ósiw dáslep paydalanıp atırǵan resurslardıń sanı, sıpatı hám texnologiyasına baylanıslı. yegerde qaralıp atırǵan faktorlar hám ekonomikalıq ósiwdi beriwshi (qurawshı) bólimler bir pútinlikke alıp kelingen bolsa, ekonomikalıq ósiwdi ekstensiv hám intensiv ósiwge bólip qaraw múmkin. yegerde paydalanıp atırǵan resurslar muǵdarı ózgermey qalǵan jaǵdayda islep shıǵarıw ósse tolıq intensiv faktorlar yesabına ámelge asırılǵan sanaladı.

Ulıwma alǵanda ekonomikalıq ósiw bir neshe faktorlar tásirinde ámelge asırıladı:

1.Tabiyiy resurslar sanı hám sıpatı;

2. Miynet resurslarınıń sanı hám sıpatı;

3. Tiykarǵı kapitaldıń kólemi;

4. Texnologiya h.t.b.

Faktorlardıń barlıǵı óndiriske tikkeley tásir kórsetedi. Bul bolsa, ekonomikalıq ósiw keleshegin belgilewde óndiris funkciyalarınan keń paydalanıw múmkinshiligin beredi. Ekonomikadaǵı óndiris faktorları muǵdarınıń qosımsha ósiw templeri (K/K hám L/L) hám texnika progressi nátiyjesinde olardıń ulıwma ónimdarlıǵın qosımsha ósiw templerine(A/A) baylanıslı túrde ónim islep shıǵarıwdıń qosımsha ósiw tempin (Y/Y) yesaplaw múmkinshiligin beredi:

Y/Y =  (K/K) + (1- ) L/L + A/A

yamasa, óndiris kóleminiń qosımsha ósiw tempi = kapital kólemi + miynettiń úlesi + faktorlar ulıwma ónimdarlıǵınıń qosımsha ósiwi úlesine.

Bunda koefficient  islep shıǵarılǵan ónimde kapitaldıń úlesin, (1- ) - miynettiń úlesin kórsetedi.

Máselen, milliy ónimde kapitaldıń úlesi 0,3 ti, miynettiń úlesi 1-0,3= 0,7 ni qurasın. Onda kapitaldı (K/K) hám miynetti (L/L) 10% ke qosımsha ósiwi óndiris kóleminde 10% ke qosımsha ósiwge alıp keledi.

( 0,3 x 10 % + 0,7 x 10 % = 3 % + 7 % = 10%)

yaǵnıy, ekstensiv faktorlar sanaladı. Biraq, ekonomikalıq ósiwdi támiyinlewshi intensiv faktorlar hámme waqıtta qádirlengen hám múmkinshiligi bolǵanınsha olardan paydalanıwǵa háreket yetilgen. Sol sebepli mámlekettiń ekonomikalıq ósiwin qollap-quwatlaw maqsetinde, ilim-texnikanıń keleshek baǵdarların belgilep beriw, kadrlardı tayarlaw hám qayta tayarlaw, salıq mexanizmi hám sistemasın qánigelestiriw sıyaqlı barlıq jumıslar alıp barılmaqta.

Ásirese, respublikamizda ilim-texnika jeńislerinen ónimli paydalanıwdı Ózbekistan Respublikasınıń Ministrler Kabinetiniń janındaǵı ilim hám texnologiyalardıń rawajlanıwın koordinaciyalaw komiteti alıp baradı. Ilimiy-izleniwler hám tájriybe-konstruktorlıq jumıslardı rawajlandırıw hám nátiyjelerin óndiriske qollanıw, iske yendiriw maqsetinde iri kólemdegi joybarlar islep shıǵılǵan. Komitet tárepinen hár jılı bir neshe jergilikli hám xalıq aralıq olimpiada, konferenciya, kollukvium hám yeń jaqsı ilimiy jumıslar kórik tańlawları ótkerilip turıladı.

Bundan basqa respublika bilimlendiriw sistemasında keskin jańalıqlar bolmaqta. Respublikada milliy kadrlardı jetistiriw maqsetinde kóp basqıshlı “Kadrlardı tayarlawdıń milliy dástúri” qabıl yetildi. Dástúrde tiykarınan jaslardı xalıq aralıq dúnya júzi bazarları talapına juwap beretuǵın dárejede oqıtıw jumısları ámelge asırılmaqta. Licey, kollej, joqarı oqıw orınlarında bakalavr, magistratura hám doktoranturalarda oqıwın támiyinlew, jaslardı xalıq aralıq dárejede tayarlaw hám qayta tayarlaw ushın respublika hám shet yel fondlardıń xızmetleri alıp barılmaqta.

Ekonomikalıq ósiwge mámlekettiń salıq sistemasıda sezilerli tásir jasamaqta. Salıqqa tartıw stavkaların kemeytiw hám amortizaciyaǵa ajıratpalardıń ósiw menen ózgeriwi investiciyalar kólemin kóbeytedi hám sol arqalı ekonomikalıq ósiwdi xoshametleydi.

Keyingi jıllarda hám ekologiyalıq mashqalalardıń kúsheyiwi derlik barlıq mámleketlerde ekonomikalıq ósiw yeń dáslep xalıqtıń párawanlıǵın támiyinlewdiń shárti sıpatında qaralmaqta. Sebebi, ekonomikalıq ósiw tempin támiyinlew zárúrligi sebepli rawajlanǵan mámleketlerde ámel yetip kiyatırǵan ekonomikalıq ósiwniń sıpat teoriyasına bosatıp berdi. Jáhánde 70-jıllar aqırınnan baslap yeń áhmiyetli rawajlanıw ideyası keńnen tarqalıp barmaqta. Onıń negizgi maqseti keleshek áwladlar mútájliklerin (zárúrliklerin), yaǵnıy ekologiyalıq jaqtan sheklewler hám xalıqtıń kámbaǵal qatlamlarınıń mútájliklerin (zárúrliklerin) yesapqa alıwdan ibarat.

Mámleket siyasatı ekonomikalıq ósiwniń tómendegi mashqalaların sheshiwge baǵdarlanǵan bolıp tabıladı:

- tutınıw dárejesi joqarı bolǵan ekonomikanıń turaqlı jaǵdayın támiyinlewge qaratılǵan amanat jamǵarmalarınıń normaların tańlaw;

- xalıqtıń ósiwin tártipke salıw;

- ilim-texnika progressiniń ekologiyalıq tárepten qáwipsiz bolǵan jeńislerini iske yendiriw hám miynet ónimdarlıǵın arttırıw.

Ekonomikalıq ósiwniń sociallıq baǵdarda kúshiyip barılıwı menen ekonomikalıq teoriya hám praktikada xalıqtıń párawanlıǵı túsinigi jámiyettiń sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwınıńda yeń áhmiyetli kriteriyaları sıpatında jánede ayqın kórinbekte hám keńeytirip barılmaqta.

Egerde aldınǵı waqıtlarda onı materiallıq jaqtan támiyinlengenligin muǵdar kórsetkishleri sáwlelendirgen bolsa, házirgi waqıtta birinshi orınǵa ortasha jasaw, ólim dárejesi, sonnan balalar ólimi, jumıssızlıq dárejesi, dáramatlar teńsizligi, tálim dárejesi, átiraptı-qorshaǵan ortalıqtıń pataslanıwın hám basqada usı sıyaqlı kórsetkishler qoyılmaqta. Ekonomikalıq ósiw shaxstıń rawajlanıp barıwı ushın shárayat jaratıp beriwi tiyis.

Ekonomikalıq ósiwniń keri tásirleriniń aqıbetlerinen biri bolıp, xalıqtıń sociallıq, múlkke iyelik yetiw klasslarına bóliniwleriniń kúshiyip barıwı sanaladı. Sol sebepli mámleket xalqınıń túrli qatnamların qorǵaw maqsetinde sociallıq siyasat alıp barıladı.

Mámleket usı sociallıq siyasatlardı alıp barıwdan aldın xalıqtıń dáramatlarınıń muǵdarın anıqlaydı. Xalıqtıń dáramatı miynet haqı, dividentler hám procentlerden, sonday-aq transfert tólewlerden ibarat boladı. Dáramatlardıń keń mánisi pulsız yamasa jenillikli bahalarda xalıqtıń tutınıw tovarları hám bilimlendiriw, den sawlıqtı saqlaw, úy-joy kommunal xojalıǵı, transport h.t.b. xızmetler kórsetiwdegi tólewlerdi óz ishine aladı.

Miynet haqısı, dividentlar hám procentlerdi óndiriste tikkeley qatnasqanlar dáramatlarına bólistiriw nátiyjesinde alınadı. Mámleket dáramatlardı bólistiriwde miynet haqınıń yeń kem muǵdarın nızamlı ráwishte ornatıw arqalı tásir kórsetedi. yeń kem miynet haqı usı mámlekettegi turmıs jaǵdayına baylanıslı bolıp, yeń kem tutınıw byudjeti negizinde anıqlanadı.

Mámleket dáramatlarınıń qayta bólistiriliwi tiykarınan yeki túrli tayansh faktorları járdeminde ámelge asırıladı:

1. Salıq sisteması;

2. Transfert dástúri.

Mámleket transfert dástúrinen basqa jáne bir qatar mámleketlik bolmaǵan hám jámáát dástúrleride bar. Mámleket hám mámleketlik bolmaǵan shólkemler transfert dástúrleriniń barlıq túrleri bir maqsetke, yaǵnıy xalıqtıń dáramatların teńlestiriwge baǵdarlanǵan. Dáramatlar bólistiriliwiniń teńsizligin berip ótiw ushın kóp jaǵdaylarda Lorenc iyri sızıǵı diagrammasınan paydalanıladı.

11.1-súwret.

Lorenc iyri sızıǵı

Dáramat procenti Tolıq teńlik teoriyası G Lorenc V iyri sızıǵı B

A Xalıqtıń procenti.

Bul sızılma tórtmúyeshlik kórinisinde bolıp, onıń gorizantal tárepinde xalıqtıń úlesi (procenti), vertikal tárepinde dáramattıń úlesi kórsetilgen. yeger jámiyette dáramat tolıq teńdey bólistirilgen dep qaralsa, yaǵnıy 20% xalıqtıń jámi dáramattıń 20% ne, 40% halıq-40% ne iye bolsa, onda tolıq teńliktiń bul jaǵdayın xarkterlep beriwshi sızıq bissektrisa kórinisine iye boladı.

Biraq, turmısta xalıq arasında dáramatlardıń bólistiriliwi birdey yemes.

Máselen, yeger xalıqtıń 20% A toчkada belgilengen dáramatlar bólegen alsa, xalıqtıń 40% B toчkada belgilengen bólegin aladı. Bunday jaǵdayda dáramatlardı haqıyqattan bólistiriliwin bildiriwshi sızıq Lorenc sızıǵı dep ataladı. Bissektrisa hám Lorenc iyri sızıǵı arasındaǵı úzilis yamasa maydan qansha úlken bolsa, dáramat bólistiriliwiniń teńsizlik dárejesi sonshama joqarı boladı. Bul úzilis aralıq teńsizlik dárejesin xarakterleydi.

13.3. Ekonomikalıq ósiw modelleri

Ekonomikalıq ósiw modelleri úzliksiz yamasa diskret variantlarda jazılıwı múmkin. Birinshi jaǵdaydaǵı, Ut, It ,Ct, Kt, Lt, Wt ózgeriwshi modellar waqıttıń úzliksiz funkciyası sanaladı. yekinshi jaǵdayda, bul muǵdarlar waqıttıń izbe-izligi sıpatında qaraladı. yegerde model real statistikalıq maǵlıwmatlardan ibarat bolsa hám ámeliy yesap-kitaplarda paydalanılsa, ol jaǵdayda onı diskretli yetiw ańsat bolıp tabıladı. Sebebi statistikalıq maǵlıwmatlar barlıq waqıttada úzliksiz yemes, bálkim diskretli.

Ekonomikalıq ósiw modelleriniń ulıwmalastırılǵan “karkas”ın tómendegishe beriw múmkin. Karkasdaǵı hár bir anıq modeldi dúzip atırǵanda ayırım qosımsha ózgeriwshiler, sheklewler, ekonomikalıq jaǵdaylar hám múmkinshiliklerden paydalanıw múmkin.

Yt = F ( Kt, Lt, t); (1)

Yt = Ct + It; (2)

Kt = Kt-1 + It - Wt; (3)

It =  tYt; (4)

Wt = Kt. (5)

Bul modellerdiń mánisi tómendegilerden ibarat:

(1) óndiris funkciyasınıń formulası. Bul jerde t qa baylanıslı jaǵdayda modelde texnika progersstiń sáwleleniwin beriw múmkin;

(2) dáramatlardıń tutınıw hám investiciyaǵa bólistiriliwin kórsetiwshi negizgi makroekonomikalıq formula;

(3) waqtınsha investiciya bolmaǵan jaǵdayda hám onıń shıǵıp keriwin yesapqa alǵan jaǵdayda kapitaldıń kólemi boyınsha dinamikasın yesaplaw formulası;

(4) jamǵarıw norması (dt) arqalı dáramatlar hám investiciyalardı baylanıstırıwshı formula;

(5) shıǵıp ketiwdiń turaqlı normasi () jaǵdayında kapitaldıń shıǵıp ketiwin yesaplaw formulası.

Berilgen sistemadaǵı yeń tiykarǵı formula óndiris funkciyası (1) sanaladı.

(1)-(5) model birinshi márte 1956-jılı R. Solou tárepinen usınıs yetilgenedi. onıń túrli kórinisleri hám usıllarınan házirgi kúnde de keńnen paydalanıladı. Solou modelinde óndiris funkciyası (1) óndiris faktorlarınıń yeń sońǵı nátiyjesin bildiredi. onda kapitaldı jamǵarıwda investiciyalarǵa sarıplanǵan qosımsha qárejetler kapitaldan paydalanıwdaǵı qosımsha ónimdarlıqtı qaplamay qalǵan jaǵdayda toqtatıladı. Solou modeli payda bolǵanǵa shekem ekonomikalıq ósiwdi kórsetiwde Xarrod-Domar modeli (1939-1946) paydalanılǵan. Olardıń modelinde ósiwdi támiyinleytuǵın negizgi faktor bolıp turaqlı kapitaldıń qaytımı ósiw sanalǵan. Solou modeli Xarrod-Domar modeline salıstırǵanda ekonomikalıq ósiwdi túsindirip beriwde qosımsha kórsetkishlerge iye.

Demek, Xarrod-Domar modelinde ósiwdi támiyinleytuǵın negizgi faktor bolıp, kapital jamǵarıw sanaladı. Ol 1920-1950-jıllardaǵı ekonomikalıq ósiwdi bahlawlarda qol kelgen. Biraq keyingi jıllardaǵı bahlawlarǵa tuwrı kelmey qalǵan. Onıń negizgi áhmiyeti:

1. Kapital ónimdarlıǵınıq turaqlılıǵı, v = dy/dk;

2. Turaqlı jamǵarıw norması, a = I/Y;

3. Kapitaldıń shıǵıp ketiwi múmkin yemesligi, W = w_o;

4. Investiciyanıń úzilisi hám nolge teńligi, dk(t)/dt = I(T);

5. Model texnikalıq progressti yesapqa almaydı;

6. óndiris miynet qárejetlerine baylanıslı yemes, sebebi miynet resursları deficit yesaplanbaydı.

Kapitaldıń ónimdarlıǵınıń turaqlı qásiyeti, yegerde miynet deficit resurs sanalmasa, onda Leontevtıń óndiris funkciyası tómendegiden ibarat boladı.

Y(t) = min ((aL(t); dK(t));

Modelde dáramatlardıń ósiw tezligi investiciya menen proporcional.

dy/dt = VI(t) = VAU;

Dáramatlardıń qosımsha ósiwi du/Udt waqıt penen turaqlı hám  v ǵa teń. Ol jamǵarıw normasına hám kapitaldıń ónimdarlıǵına proporcional. Xarrod - Domar modelinde investiciya (I) hám tutınıw (S) da usınday dárejede ósedi. Bunda tutınıw menen investiciya arasındaǵı qarama-qarsılıqlar sonnan ibarat, jamǵarıw norması () qanshama joqarı bolsa, tutınıwdıń ósiw normasıda sonshama joqarı. Onıń baslanǵısh dárejesi sonshama kem boladı. Qarama-qarsılıqlardı sheshiw ushın tutınıw haqqında turaqlı ráwishte qosımsha maǵlıwmatlarǵa iye bolıw kerek.

Egerde óndiriste talap yetilip atırǵan ósiw dárejesi xalıqtıń sanı hám bántliktiń ósiw dárejesinen joqarı bolsa, miynet deficit faktor bolıp sanalmaydı. Miynetti kapital menen almastırıp bolmasa, texnikanıń progressi bolmasa, berilgen miynet sheklengen faktor bolıp sanalıwı múmkin. Ulıwma ósiw dárejesi miynetke sarıplanǵan qárejetlerdiń ósiw dárejesine teńlesedi. Jan basına tutınıw hám jamǵarıw dárejeleri bolsa, ósiwden toqtaydı.

Házirgi dáwirde ekonomikalıq ósiwdi támiyinlewde texnikanıń progressi, miynet hám kapitaldıń sarıplanıwı, bir-birin almastırıwı hám birgelikte xızmet kórsetiwleri negizgi resurs hám faktor bolıp sanaladı. Sonıń ushın bul faktorlardı yesapqa almaytuǵın ósiw teoriyasında, ósiwniń tiykarǵı deregi bolıp, kapitaldı fizikalıq jamǵarıw, ósiwdi turaqlı ráwishte tártipke salıp turıwshı faktor bolıp tabıladı. Jamǵarıw norması ásten yekinshi orınǵa túsip qaladı.

Ekonomikalıq ósiwdi beretuǵın basqa bir model R.Solou modeli sanaladı. Xarrod-Domar modeline salıstırmalı Solou modeli makroekonomikalıq proceslerdiń ayırım táreplerin tolıq ashıp beredi:

Birinshiden modelde óndiris funkciyası tuwrı sızıqtan ibarat yemes. ónimdarlıqtıń kemeyip barıwı qásiyetlerine iye.

Ekinshiden, model tiykarǵı kapitaldıń shıǵıp ketiwin yesapqa aladı.

Úshinshiden, Solou modeli miynet resursları hám texnikalıq progresstiń dinamikası hám olardıń ekonomikalıq ósiwge tásirin yesapqa aladı.

Tórtinshiden, bul jerde kóplegen jaǵdaylarda tutınıw dárejesin maksimallastırıw wazıypası qoyıladı hám sheshiledi.

Biz Solou modeline tolıq toqtalıp túsinik berip otırmaqshı yemespiz, onıń negizgi baǵdarların, qásiyetlerin hám juwmaqların berip ótpekshimiz.

Solou modeliniń kórinisi hám qásiyetleri:

1. 
   Óndiris funkciyası tómendegishe kóriniske iye: U=F(K,L);
   

Bul jerde U-óndiris yamasa dáramat; K- kapital; L- miynet.

Masshtab qaytımı turaqlı F(ZK,ZL)=ZF(K,L). Faktorlar ónimdarlıǵı jaqsı, biraq kemeyiwshi bolıp sanaladı: Úk > 0; Úl>0; U”kk<0; U”ll<0.

2. Kapitaldıń W shıǵıp ketiw muǵdarı, onıń muǵdarına K proporcional: W =  K. Bul jerde  shıǵıp ketiw norması.

3. Jamǵarıw norması turaqlı hám investiciya I bolsa,  U ke teń.

4. Dáramatlar U tutınıw hám investiciyaǵa bólinedi: U=S+I;

5. Bántler sanı L bolsa, n dárejede turaqlı ósedi.

6. Miynetti tejeytuǵın texnika progressi g dárejege iye, yaǵnıy bir jumısshı ushın g dáreje menen birge ósedi.