14 Mavzu: Polimerlarni qayta ishlash. Reja
Download 126.48 Kb. Pdf ko'rish
|
14 mavzu Polimerlarni qayta ishlash
|
14 - Mavzu: Polimerlarni qayta ishlash. Reja: 1. Presslash usuli yordamida qayta ishlash. 2. Ekstuziya usulida qayta ishlash. 3. Kalandirlash usulida qayta ishlash. Polimerlardan xalq xo’jaligining qariyb barcha soxalari uchun isteьmol buyumlari tayyorlanadi. Polimerlarni va ular asosida tayyorlanadigan aralashmalarni qayta ishlash uchun qo’llaniladigan apparatlar ilgari ko’rib o’tilgan apparatlardan tuzilishi bilan farq qiladi. CHunki yuqori molekulyar birikmalar juda yopishqoq bo’ladi. SHuning uchun ularni mashinalarda oddiy aralashtirish o’rniga surkash, ezish, kukun, talqon qilish, vallar orasidagi ingichka teshik orqali bosib chiqarish yoki maxsus aralashtirgichlarda aralashtirish fleralardan o’tkazish kabilardan foydalaniladi. Bu esa kattagina energiya sarflashga olib keladi. Bunday mashinalarni harakatga keltirish uchun yuzlab hatto minglab klovatli elektromotorlardan foydalaniladi. Masalan, rezolli smoladan fenoplast olinadi. Buning uchun paxta gazlama, shisha tolasi, qog’oz kabilarga suvsiz smolaning spirtdagi eritmasi (lak) yoki emultson smola shimdiriladi, bereza (qayin) shiponidan maydalaridan bir necha qavat qilib kleylanib fanera tayyorlanadi. So’ngra material quritiladi, varaqlar shaklida kesiladi, varaqlar bir-birisining ustiga qo’yiladi yoki birgalikda o’raladi. 150-170 0 S haroratda va 70- 150 atmosfera bosimda gidrovlik preslovchi apparatlarga siqilib preslanadi. Bunda varaqlar pachkasi bog’lami presslash apparatining plitalari oralig’iga yoki presformaga joylashtiriladi. Plitalar bug’ bilan yoki elektr toki bilan qizdiriladi. Presslashning davomiyligi buyumning qalinligiga bog’liq har bir millimetr qalinlikka 3-4 minut vaqt kerak bo’ladi. SHunday yo’l bilan quyidagilar olinadi: a) paxta gazlamadan tekstolit olinib, undan shovqinsiz podshipnillar, shesternalar, shikiflar-(uzatma tasmasini harakatga keltiruvchi g’ildirak), quvurlar, elektroizolyatsiya uchun plitalar, mashinaning turli kismlari tayyorlanadi; b)shishatekstolit olinadi undan avtomabillarning kuzovlari samaliyotlarning turli kisimlari motorli kayiklarning binosi kuvirlar va boshkalar tayorlanadi v)(qog’ozdan) - getenaks olinadi, u turli xildagi elektrotexnika qisimlari tayorlashda, devor va mebillarni bezovchi qoplama pilastinalari va boshkalarda foydalaniladi. g) fanera shiponidan – yog’och qavatli plastikalar yoki plitalar olinadi u devorlarni bezashda, mashina qismlari, podshipniklar , samalyot qismlari , mebellar va boshqalarda ishlatiladi. Ularning uzilishga mustahkamligi 400 kg\sm 2 gacha bulib po’lat mustaxkamligiga yaqin buladi. Rezol smolalar faolit olish uchun xam xizmat qiladi. Faolit kupgina ishkor va kislotalarga xamda organik erituvchilarga o’ta chidamli bo’lib, kimyoviy ishlab chiqarishlarda keng foydalaniladi. Smola asbest bilan ba’zan grafit bilan yoki qum bilan maxsus aralashtirgichlarda aralashtirilib, aralashma valьtslarga (juvalaydigan, yeyadigan mashina) qayta ishlanadi. Sungra shnek-mashinalarda(tuzilishi chuvalchansimon press apparatiga o’xshaydigan apparat) quvurlar yoki kalandrlarda plastik listlar ( varaqlar) tayyorlanadi, undan nasoslarning qismlari, rektifikatsiya minoralari, jumraklar, aralashtirgichlar ( va xokozolar) tayerlanadi. Olingan buyumlar qizdirish bilan qotiriladi. Yeg’och tayerlashda va kesishda xosil bo’ladigan chiqindi, qipiqlar emulьtsion smola bilan aralashtirilib, presslanib DSP ( drevenostrujechnыe plitы) olinadi, qaysikim ular uylarni pol qilishda, devor panellari (yig’ma inshoat yoki binolarning aloxida tayerlagan bir qismi) potoloklar va boshqalar olinishda ishlatiladi. Novolak smolalar termoreaktiv bo’lmaganligi uchun asosan presslanuvchi materialar olish uchun ishlatiladi. Bunda buyum issiq xolda presslash yo’li bilan tayerlanadi. Presslanuvchi materiallar – bu smola,to’ldiruvchilar, qotiruvchilar, bo’yoqlar aralashmasi bo’lib, to’ldiruvchining tuzilishiga qarab ular tolasimon pressmateriallar yoki paxta tuklari, momuqlari, asbest, gazlama qiyqimlari kabilarga xamda preslanuvchi kukunga ( presporoshok) bo’linadi, presporoshoklar bu smola kukuni va to’ldiruvchi (yog’och kukuni, kaolin, ba’zan slyuda, grafit, kvarts uni kabilar) aralashmasi. Presporoshok olish uchun novolak smolasi dastlab odatdagi maydalagichlarda so’ngra sharli maydalagichlarda maydalanib kukun holda maydalangan to’ldiruvchilar bilan aralashtiriladi. Aralashma bir jinsli bo’lish uchun uni 90-120 0 S da valьts apparati yoki shnek- mashinalar orqali o’tkaziladi, (bunda smola suyuqlanadi) va kukun holga keltirib maydalanadi. So’ngra undan presslash orqali ma’lum og’irliklarda tabletkalar olinadi. Aralashmada smola 40-50 %, urotropin 5- 7% ni tashkil qiladi. Buyumlar gidrovlik press apparatida presslanadi. Termoplastik polimerlardan masalan etilenni qayta ishlashni ko’rib o’taylik. Ma’lumki polietilen yuqori chastotali toklarda ham izolyatsion material sifatida unga teng keladigani yo’q. U kimyoviy reagentlarga ham o’ta chidamli. Polietilen oson qayta ishlanadi buning uchun polietilenni oksidlanishdan himoyalash va yoriqlikning ultrabinafsha nurlari ta’sirida himoyalash maqsadida unga stalbilizator (turgunlovchi-benzofenonning xosilasi yoki kurum kushib kayta ishlanadi.kayta ishlash boshka termoplasstik polimerlar kabi bosim ostida ekstruziya usilida shnek-mashinada (ekstruderda) elektir tokida kizdirish orkali (kuvirlar, plenkalar va xakozolar) xamda kuvyuchi mashinalarda qo’yish usulida amalga oshiriladi. SHunga o’xshash usullarda blok usulida olingan polistroldan bosim ostida plenkalar, iplar olinadi, bosim ostida quyish usuli bilan radiotexnika uchun qismlar, uy- ro’zg’or buyumlari olinadi. Polivinilxlorid ikki xil usulda qayta ishlanadi. a) polimerga 2-3 % turg’unlovchi (polimerning sekin-asta parchalanishidan ajralib chiquvchi vodorod xloridini bog’lab olish uchun) – qo’rg’oshin karbonati yoki kaltsiy stearati qo’shilib, 170 0 S da yeyadigan uskunada yoyiladi(juvalanadi) so’ngra uni kalandrda yupqa plyonkaga aylantiriladi va bo’laklab kesiladi, bo’laklarni bir nechasini ustma-ust qo’yilib qizdirib bosish orqali viniplast varaqlari olinadi. Bular korroziyaga chidamli material sifatida kimyoviy apparatlarni elektrolizyorlarni yuzasini qoplashda hamda quvirlar, nasos qismlari va boshqalarni tayyorlashda ishlatiladi. Viniplastning uzilishga mustahkamligi 500-700 kg/sm 2 ga teng. b) Ayniqsa plastikat keng sohalarda ishlatiladi, uni olish uchun polimerga 40- 50 % plastifikator, 20 % to’ldiruvchi (amorf kremnezem kaolin) va turg’unlovchi qo’shilib yoygichda yoyuvchi (apparat ) yoyiladi, kalandrdan varaqlar olinib undan linoleumlar, suniy chorm, oyoq kiyimlarining tagliklari(podoshlar), ho’llanmaydigan plaщlar, tasmalar, sumkalar, klyonkalar va boshqalar tayyorlanadi, shnek – mashinada bosish yo’li bilan elektr o’tkazgichlarning (provadalarning) izolyatsiyalari kabi qobiqlari, quvurchalar va hokazolar tayyorlanadi. Toza kauchik buyum tayyorlashga yaramaydi. CHunki u uzilishga chidamsiz, elestikligi kam, yuqori haroratda yopishib qoladi, past haroratda esa murt, sinuvchan bo’ladi. SHuning uchun kauchikni turli organik va noorganik mahsulotlar bilan aralashtirilib so’ngra undan polifabrikatlar va tayyor mahsulotlar shakliga keltiriladi. SHundan keyin vulkanlanadi va rezina buyumlar olinadi. Rezina o’zining ajoyib xossalariga ega bo’lganligidan xalq xo’jaligining turli sohalarda keng ishlatiladi. Kauchikni turli organik va noorganik moddalar bilan aralashtirish yoyuvchi apparatlarda valtslarda yoki yopiq rezina aralashtirgichlarda olib boriladi. Valьtslar (-rasm) bu bir-birisiga qarab aylanuvchi ichi bo’sh ikkita g’ildiraklardan iborat bo’lib, ichki bo’shlig’ida sovuq suv aylanib uni sovutib turadi, g’ildiraklarning uzunligi 1,5 – 2 m tashki yuzasi 0,5 -0,65 m bo’lib po’latdan yoki oq cho’yandan yasalgan, g’ildiraklar orasidagi tirqishni oldingi g’ildirakni uyoq-buyoqqa surish bilan 3 dan 10 millimetrgacha o’zgartirish mumkin. SHu tirqishga avval kauchik solinadi, ishqalanish tufayli u qizib yumshaydi. So’ngra unga pasta-yumshatgich, tezlatgich, aktivlovchilar aralashmasi qo’shiladi, undan so’ng qurum va boshqa to’ldiruvchilar qo’shiladi va oxirda oltingugurt solinadi. Aralashtirilgach hosil bo’lgan rezina aralashmasi (massasi 150 kg gacha aralashtirish vaqti 40 minutgacha) varaqlar shaklida kesiladi. Yopiq rezina aralashtirgich apparati katta unumdorlikka ega. Uning kamerasida (bo’lmasida) 1 bir-birisiga qarab turli tezliklarda bo’rtmasi bo’lgan ikkita po’latdan yasalgan rotor (mashinalarning qobiqlari ichida joylashgan aylanuvchi qismi) 2 aylanadi, rotorlar oralig’idagi tirqishga aralashma surtiladi.(aralashma massasi 200 kg gacha). Kamera yuqorisidagi zatvor (ochib yopuvchi mexanizm, qulf) 3 bilan mahkam yopiladi va suv bilan sovutiladi. Aralashtirish 5-10 minut davom etadi. Bunda harorat 100-120 0 S gacha ko’tariladi, vaqtidan ilgari vulkanlanmasligi uchun oltingugurt aralashtirish tugashiga 0,5 minut qolganda kiritiladi. Ostki zatvor 6 chetga surilib aralashma tukib olinadi. Download 126.48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|