15-mavzu. Gen va gen konsepsiyasi haqida tushuncha, allel va alternativ belgilar. Reja

Har xil ob'ektlarda nukletidlar izchilligi asosiy aniqlangan genlar soniga oid ma'lumotlar 
15.3-jadval. 

---

Prokariotlardan farqli ravishda euakariotlarda DNK sida kodlanuvchi va kodlanmaydigan 
qismlar bor. Kodlanuvchi DNK qismlari polipeptid yoki RNKsintezida qatnashadi. Kodlanmaydigan 
DNK qismlarini esa, intronlar, genlar orasida nukleotid juftliklari, soxta genlar tashkil etadi. 
Odam genomini atigi bir foiz ekzonlar, 24 foizi interonlardan va 75 foizi genlar orasidagi 
nukleotidlar juftligida tuzilgan. Boshqacha aytganda odam genomini bir foizigina oqsil 
molekulalarini sintezi haqidagi axborotni o‘zida saqlaydi. 
XX asrning 60-yillarini oxirida amerikalik olimlardan R.Britten va E.Devidson euakariot 
organizmlar genomida har xil darajada takrorlanadigan DNK qismlarini kashf etdilar. Bularga: 
1. Noyob-nodir nukleotidlar izchilligi ya‘ni bir nusxadagi nukleotidlar izchilligi. 
2. O‘rtacha takrorlanuvchi yoki oraliq nukleotidlar izchilligi. 
3. Yuqori darajadagi genomda takrorlanadigan nukleotidlar izchilligi. Ularning takrorlanish 
darajasi 106 nusxalarga teng. Keyingi vaqtda olingan ma'lumotlarga ko‘ra noyob nukleotidlar 
izchilligi oqsilni sintezida qatnashuvchi genlar sanaladi. 
l.Allel genlarning o„zaro ta ‟sirida belgilarning rivojianishi 
Gen allellarining o’zaro ta‘siri awalo ikki guruhga bo’linadi. 
I. Allel genlaming o’zaro ta‘siri. 
II. Allel bo’lmagan genlaming o’zaro ta‘siri. 
Allel genlarning o’zaro ta ‘sirida belgOarning rivojlanishi. Bir gen allellarining o’zaro ta‘siri 
o’z navbatida: a) genning dominant allelini retsessiv alleliga ta‘siri; b) ko’p tomonlama allelizm; v) 
kodominantlikka ajratiladi. 
a) Genning dominant allelini retsessiv allehga ko’rsatgan ta‘siri to’liq yoki chala (oraliq) holda 
bo’lishi mumkin. Monoduragay va diduragaylarda belgilaming to’liq va oraliq holda irsiylanishi 
ko’rildi. Mazkur hodisalarda bir gen allelining ikki xil holati: dominant va retsessiv holati bilan 
tanishildi. 
b) Gen allellari faqat dominant va retsessiv holatda emas, ko’p xil holatda bo’lishi mumkin. A 
genining a]>a2>a3>a4>ap , B genini bi>b2>b3>b4>bn allellarining mavjudligi bunga yorqin 
misoldir. 
v) Kodominantlik hodisasida allellaming odatdagi dominant va retsessiv holati 
kuzatilmaydi.Genotipdagi har bir alleli mustaqil ravishda faollik ko’rsatadi. Natijada ulaming har biri 
o’ziga xos belgining fenotipda namoyon bo’lishini ta‘minlaydi. Bu hodisa genetik kodominantlik 
deb nomlanadi. 
Allel bo’lmagan genlaming o’zaro ta‘siri 3 xil bo’ladi. Bular komplementar, epistaz, 
polimeriya.