15-мавзу. Кўчмас мулкни баҳолаш фаолияти ва жараёнининг моҳияти

Баҳолаш фаолияти маълумот манбаларини ривожлантиришнинг асосий вазифалари қуйидагилардир:

1. 
   Баҳоловчиларни баҳолаш объекти бўйича маълумотлар билан таъминлаш;
   
2. 
   Баҳолаш объекти бўйича тасдиқлашни талаб қилмайдиган маълумотнинг аниқлиги ва етарлилиги;
   
3. 
   Маълумотларни сифатли ва тез тўплаш, таҳлил қилиш, сақлаш ва узатиш механизмини яратиш.
   

Баҳолаш фаолиятини лицензияловчи органнинг ривожланишининг (давлат томонидан берилган ваколатлар доирасида) асосий вазифалари қуйидагилардир:

1. 
   Баҳолаш фаолияти соҳасида янги меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва амалдагиларига ўзгартиришлар киритиш;
   
2. 
   Баҳолаш соҳасида миллий стандартлар ишлаб чиқиш ва уларни такомиллаштириш;
   
3. 
   Мулкни баҳолаш бўйича меъёрий-услубий ҳужжатларни тузиш ва такомиллаштириш ишларини мувофиқлаштириш;
   
4. 
   Баҳолаш фаолиятини лицензиялаш;
   
5. 
   Баҳоловчиларни сертификатлаш;
   
6. 
   Баҳолаш фаолияти соҳасида қонунга амал қилиниши бўйича назоратни амалга ошириш;
   
7. 
   Баҳолаш ҳисоботларини аниқ ва ишончлилигини тасдиқловчи экспертлар хулосаларини ўрганиб чиқиш;
   
8. 
   Суд органлари талабларига биноан келиб тушган баҳолаш материалларини кўриб чиқиш бўйича, ҳукумат қарорига мувофиқ тузилган, эксперт комиссиясида иштирок этиш.
   

Юқорида келтирилган вазифаларни амалга ошириш учун ихтисослаштирилган компьютер маълумотлар базасини жорий қилиш ва персонални у билан ишлашга ўргатишни йўлга қўйиш орқали лицензияловчи органнинг хизматини автоматлаштириш зарур. Бунинг учун қуйидаги компьютер дастурларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш лозим:

• 
  баҳолаш ташкилотлари ҳақида маълумотлар базасини шакллантириш ва олиб бориш бўйича;
  
• 
  баҳоловчилар ҳақида маълумотлар базасини шакллантириш ва олиб бориш бўйича;
  
• 
  лицензияловчи орган ва баҳолаш ташкилотлари ўртасида ҳисоботларни ахборот технология воситаларидан фойдаланган ҳолда (электрон имзо билан) тақдим қилиш орқали электрон ҳужжатлар алмашинувини ташкил этиш бўйича.
  

Шунингдек, лицензияловчи ташкилотга хос бўлмаган функциялар қисмини баҳолаш фаолияти инфратузилмасига, унинг ривожланиш ва тайёрлик даражаси бўйича босқисма-босқич ўтказишни амалга ошириш ҳам муҳимдир.
Таълим муассасаларида баҳоловчиларни тайёрлаш ва малакасини оширишни ривожлантиришнинг асосий вазифалари қуйидагилардир:

1. 
   Бўлажак мутахассис-баҳоловчиларга сифатли таълим бериш;
   
2. 
   Баҳоловчиларнинг малакасини самарали ошириш;
   
3. 
   Баҳолаш бўйича фанлардан малакали ўқитувчиларни тайёрлаш;
   
4. 
   Ўқитишнинг самарали дастурларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш;
   
5. 
   Ўқитишнинг замонавий усулларини жорий этиш;
   
6. 
   Баҳолаш соҳасида илмий тадқиқот ишларини ташкил қилиш ва амалга ошириш.
   

Таълим муассасаларида баҳоловчиларнинг малакасини оширишни ривожлантириш йўналиш ва босқичлари қуйидаги ечимларни кўзда тутади:

1. 
   Иқтисод, техника ва ҳуқуқ йўналиш мутахассисликларининг бакалавриат даражасига “Мулкни баҳолаш” фанини жорий қилиш;
   
2. 
   Магистратура даражасига “Мулкни баҳолаш” фанларини баҳолашнинг ҳар бир йўналишини алоҳида ўргатувчи ихтисослик фанлари сифатида жорий қилиш;
   
3. 
   Олий таълим муассасаларида мулкни баҳолаш бўйича кафедраларни яратиш;
   
4. 
   Баҳолашнинг ҳар бир йўналишини ўқитиш жараёни ҳажми ва таркиби бўйича қатъий талабларни аниқлаш;
   
5. 
   Таълим дастурларининг амалий машғулотларига реал мавжуд объектларини баҳолашни киритиш;
   
6. 
   Олий таълим муассасалари ва ўқув марказларида ўқитувчилар таркибининг малакасини ошириш борасида мулкни баҳолаш фанлари ўқитувчиларига қўйиладиган талабларни ва малакаларини ошириш тартибини акс эттирувчи меъёрий ҳужжат тайёрлаш лозим;
   
7. 
   Ўқув, илмий ва услубий адабиётларни давлат ва рус тилларида ишлаб чиқиш ва чоп этиш, ҳамда мулкни баҳолаш бўйича хорижий адабиётларни таржима қилиш;
   
8. 
   Баҳолаш соҳасида амалий илмий тадқиқотларни амалга ошириш бўйича ишларни ташкил қилиш, бунинг учун баҳолаш фаолиятига оид илмий тадқиқотларни Ўзбекистон Республикаси илм соҳасида ривожланишнинг муҳим йўналишлари қаторига киритиш;
   
9. 
   Олий таълим муассасалари ва ўқув марказларида баҳолаш фаолиятига оид ўқув кутубхоналарини (шу жумладан, электрон) ташкил қилиш;
   
10. 
    Баҳоловчиларни тайёрлаш ва малакасини ошириш бўйича илғор тажрибаларга эга бўлиш мақсадида хорижий таълим муассасалари ва ўқув марказлари билан алоқалар ўрнатиш.
    

Мутахассис жамоат ташкилотларининг ривожланишининг асосий вазифалари қуйидагилардир:

1. 
   Баҳолаш ташкилотлари ва баҳоловчилар манфаатларини ҳимоя қилиш;
   
2. 
   Республика баҳоловчилар уюшмасини давлат ҳокимият ва бошқарув органлари, бошқа миллий ва халқаро ташкилотлар билан муносабатларда намоён этиш;
   
3. 
   Баҳолаш фаолияти ҳақидаги қонунларни такомиллаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқиш;
   
4. 
   Баҳолаш фаолиятининг услубий таъминотини ишлаб чиқиш ва жорий этиш;
   
5. 
   Баҳолаш уюшмаси орасида мулкни баҳолаш борасидаги илғор хорижий тажрибаларни оммалаштирииш;
   
6. 
   Республикада баҳоловчи касбининг ижтимоий аҳамияти ва нуфузини кўтариш.
   

Юқорида қўйилган вазифаларни бажариш учун, биринчи навбатда, баҳолаш фаолияти субъектларига, ўз талаб ва қизиқишларига максимал даражада мос келувчи, у ёки бу ташкилотнинг аъзоси бўлишни танлаш ҳуқуқини бериш мақсадида, баҳоловчи ташкилотлар Ассоциациясини яратиш керак.
Шунингдек, тажрибаларни алмашиш ва баҳолаш фаолияти услубий базасини ривожлантиришни қўллаш мақсадида турли мамлакатларнинг ихтисослашган жамоат ташкилотлари билан халқаро алоқалар борасидаги ишларни фаоллаштириш, ҳамда республика олий таълим муассасалари ва ўқув марказлари билан ҳамкорликда тегишли таълим дастурларини тайёрлаш, ўқув жараёнида, имтиҳон комиссиялари ишида иштирок этишни ташкил қилиш лозим.
Баҳолаш фаолияти субъектларининг кенг доирасини жалб қилган ҳолда унинг бажарилиш ҳаракатларини оммавий ахборот воситаларида, шу жумладан оммавий интернет-сайтида ёритилиши шарти билан, ихтисослашган жамоат ташкилотлари иш режаларини амалиётга тадбиқ этиш керак.
Шунингдек, республика баҳолаш ташкилотларининг халқаро нуфузини ошириш мақсадида баҳолаш ассоциацияларининг Европа гуруҳи (TEGoVA), баҳолаш стандартлари бўйича халқаро Қўмита (IVSC) каби халқаро баҳолаш ташкилотларига аъзо бўлиш ва келажакда фаол иштирок этиш лозим. Республика баҳоловчиларини доимий равишда дипломли баҳоловчилар Қироллик институти (RICS) халқаро сертификатини олиш учун тайёрлаш ва имтиҳонларни топширишларини ташкил қилиш керак.
Баҳолаш буюртмачилари ва фойдаланувчилари ривожланишининг асосий вазифалари қуйидагилардир:

1. 
   Ўз мулкини баҳолаш бўйича аниқ ва ишончли натижаларни олиш;
   
2. 
   Ўз ишида фойдаланиш учун учинчи шахслар мулкини баҳолаш бўйича аниқ ва ишончли натижаларни олиш;
   

Баҳолаш буюртмачилари ва фойдаланувчилари ривожланишининг йўналиш ва босқичлари қуйидаги ечимларни кўзда тутади:

1. 
   Буюртмачилар ва баҳолаш натижаларидан фойдаланувчиларга баҳолаш фаолияти ҳақидаги қонунларнинг бузилиши билан боғлиқ маълумотларга ва шунга мувофиқ қонунбузарларга нисбатан қўлланган санкцияларга эътибор қилишларини. Маълумотларни Давлат Мулк Қўмитасининг расмий интернет-сайтида, шунингдек даврий нашриётларда топиш мумкин;
   
2. 
   Баҳолаш фаолияти қонунларини, хусусан, буюртмачиларнинг ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва жавобгарликларини изоҳлаш масалаларида баҳоловчиларнинг ихтисослашган жамоат ташкилотларига мурожаат этишни.
   

Баҳолаш фаолияти тизимнинг умумий ривожланиши.
Тизимнинг ҳар бир элементининг ривожланиш мақсадини баҳолаш фаолияти тизими ривожланишининг ягона мақсадига келтиришдаги асосий вазифа баҳолаш фаолияти тизимнинг умумий ривожланиши йўналишида тизимнинг ҳар бир элементининг ривожланиши ҳисобланади:

1. 
   Баҳолаш фаолияти тизимининг умумий мақсадидан келиб чиққан ҳолда, ҳар бир элементнинг мақсадини белгилаш;
   
2. 
   Ҳар бир элемент мақсадини ишлаб чиқиш бўйича тизимнинг элементлари ўртасида ишларнинг тақсимланишини таъминлаш.
   

Баҳолаш фаолияти тизимининг элементлари ўртасидаги муносабатлар ривожланишининг асосий мақсади баҳолаш фаолияти тизимининг бошқа элементлари ривожланишини ҳисобга олган ҳолда, тизимнинг ҳар бир элементининг алоҳида ривожланиши ҳисобланади:

1. 
   Тизим элементлари ва лицензияловчи орган ўртасида самарали алоқа ўрнатиш;
   
2. 
   Тизим элементлари ва мутахассис жамоат ташкилотлари ўртасида самарали алоқа ўрнатиш;
   
3. 
   Мутахассис жамоат ташкилотлари ва лицензияловчи орган ўртасида самарали алоқа ўрнатиш;
   
4. 
   Баҳолаш фаолияти тизимининг барча элементлари ўртасида ўзаро самарали алоқа ўрнатиш;
   
5. 
   Баҳолаш фаолияти тизими ва унга боғлиқ соҳалар ўртасидаги алоқаларнинг ривожланиши.
   

Баҳолаш фаолияти тизими ва унга боғлиқ соҳалар (бухгалтерия ҳисоботи, аудит, молиявий ҳисобот, кадастр фаолияти, банк фаолияти, суғурталаш ва бошқалар) ўртасидаги алоқалар ривожланишининг асосий вазифаси ўзига боғлиқ соҳалар ривожланишини ҳисобга олган ҳолда, баҳолаш фаолияти тизимининг ривожланиши ҳисобланади.