15 tema: biologiyalíq tálim protsessin texnologiyalastíRÍW: keleshegi hám mashqalalarí. Biologiyani oqitiwda tálim protsessiniń birligi. Biologiya páni tarawlariniń global mashqalalari

Oqıtıw túri	Jeke
Toparlıq hám jeke
Aktsent	Mazmun: tıń lawshıǵa qaratılmaǵan	Mazmun hám protsess: hár bir tıń lawshıǵa qaratılǵan
Stil`	Arnawlı
Usıl	Lektsiya, seminar, fil`m	Kishi toparlarda diskussiya, ámaliyat, rolli oyınlar, prezentatsiyalar
Oqıtıwshı roli	İnstruktor, oqıtıwshı, bir tárepleme sóylesiw, sabaqtı alıp barıwshı qadaǵalawshı	Oqıtıwshı, alıp barıwshı hám qatnasıwshı, talabalardıń oqıwı ushın sharayat jaratadı.
Oqıwshılardıń roli	Passiv eslep qalıw, tıń law, testten ótiw – oqıwshılarda bul ushın onsha úlken emes tájiriybe	Aktiv: kirisiw hám qatnasıw –oqıwshılar ulken tájiriybege iye
Oqıtıwshınıń juwapkershiligi	Oqıtıwshı= juldız tiykarǵısı- maǵlıwmat beriw	Oqıtıwshı =rejisser. Tiykarǵısı- qatnasıwshılardı quramalı sorawlardı oylawǵa hám jaqsı juwaplar beriwge baǵdarlaw
Tıń lawshılardıń juwapkershiligi	Juwapkershilik oqıtıwshıǵa júklengen - eger talaba oqımaǵan bolsa, oqıtıwshı oqıtpaǵan	Oqıwshılar ózleriniń bilimlerine hám minez qulıqlarına ózleri juwapker
Bilimnen wazıypaǵa ótiw	Tómen yamasa belgisiz dárejede	Kópshilik qatnasıwshılar ushın joqarı dárejede

Oqıtıwdıń interaktiv usılların qollanǵanda studentlerge tómendegilerdi túsindiriw tiyis:

• 
  Oqıw protsessinde qollanılıp atırǵan usıllar bizler kónligip qalǵan standart usıllardan ayrılıp turadı. Biziń bul usıllardı qollanıwdaǵı maqsetimiz bizlerdiń oyımızsha taza material qolaylı shárayatta, olardıń pikirlerin xoshametlew arqalı jaqsı qabıl etiledi. Bunnan tısqarı, oqıtıwdıń bunday usılında adamlar maglıwmattı paydalanıp, tek ǵana kórip, esitip qoymastan alǵan kónlikpelerin oqıwxanasında ámelge asıradı. Bilimlendiriw sistemasındaǵı bul usıldı kópshilik judá nátiyjeli dep esaplaydı.
  
• 
  Barlıq studentler oqıw protsessinde óz-ara pikir alısadı
  

Hámme sabaqtıń waqtında baslanıwı hám tamamlanıwı ushın juwapker boladı.
2.1. «Kritik pikirlew» metodi
Wazıypası. Demokratik jámiyette hár bir puxara óz aldında turǵan mashqalalardı aqlıy sheshiw qábilietine iye bolıw kerek. Sol sebepten talabalardı sabaqta kóbirek báseke tartısıwlarǵa sebep bolatuǵın mashqala sheshimin tabıwǵa qaratıw lazım.
Básekeli sorawlardı sheshiw protsessinde talabalarda tıń law, qarım- qatnas alıp barıw, túrli pikirlerdi salıstırıw, basqa adam táǵdirine parıqsız qaramaw usaǵan sezimler qáliplesedi. Máselelerdi sheshiw hám tiyisli xukim shıǵarıw, analitik pikirlew qábiliyeti rawajlanadı. Belgili izbe- izlikte intellekt júrgiziw, tuwrı sheshimlerdi tabıw qániygeleri ózlestiriledi.
Ótkiziw usılı: diskussiya sorawlardı analitik- sintetik analiz qılıw hám ob`ektiv pikir júrgiziw kónlikpelerin rawajlandırıw ushın bir qansha metodika bar. Bolıp atırǵan waqıyalardı kritikalıq pikirlew tiykarında bahalaw tómendegi basqıshlardan ibarat boladı:
1. Talabanıń óz pikirin erkin bildiriw talabaǵa sheshimin tabıw ushın usınıs etilgen mashqala boyınsha óz ornın anıqlap alıwı ushın imkan beriledi.
2. Óz pikirin anıqlastırıw. Talabalardıń bildirgen pikirlerin jánede anıqlaw maqsetinde olarǵa qosımsha tómendegi sorawlar beriledi: bunı menen ne demekshisizw, óz pikirleriń izdi túsindire alasızbaw, bul ne degeniw.
3. Talabalardıń pikirleriniń tiykarlanǵanlıǵın tekseriw. Bul jerde tómendegishe sorawlardıń beriliwi orınlı: ne ushın siz tap solay dep oylaysızw, ne ushın sizde sonday túsinik tuwıldıw, sizmń pikiriń iz neni dálilleydiw H.t.b.
4. Basqalar pikirin úyreniw. İnsan óz pikiriniń ázziligin hár dayım tán ala bermeydi hám sáwbetlesiniń pikirine xúrmet izzet penen qaray bermeydi. Ásirese bul jaǵdayda kóbirek jas óspirimlerle gúzetilmeydi. Kóp jaǵdaylardı bunıń kerisinde kóriwi múmkin. Sonıń menen birgelikte quramalı mashqalalardıń sheshimin tabıwda basqalar pikirin estiw hám tıń law kónikpesi júdá paydalı. Bul kónikpeni talabalarda qáliplestiriwdi qáleseń iz tómendegi sorawlardı beriń : óz pikiriń izge tiyisli bolǵan jaǵdaydı bayan qıla alsızbaw, bul haqqında basqalar ne dewi múmkinw, kritikaǵa ushırawıń ız múmkin bew.
5. Óz jaǵdayın hám basqalar pikirin analizlew. Bul haqqında tek jas óspirimler emes úlkenlerde kóbinshe oylamaydı, talaba jeke pikiri menen tuwrı kelmeytuǵın pikirlerdide óz- ara salıstırıw, idimiy tiykarlanǵan jaǵdaydı anıqlaw ushın pikirlediń qarama- qarsılıǵın analizlew kerek. Sol maqset ushın tómendegi sorawlardıń paydası tiyiwi múmkin: óz pikiriń izdiń ázziligi nedew, qarsı táreptiń dálil sıpatı ne ushın kúshli yaki ne ushın kúshsizw, qanday pikirler siziń qábiyletiń izdi bekkemleydi yaki onı kúshsizlendirediw.
6. Mashqala boyınsha sheshim qabıl qılıw.
Bul «kritikalıq pikirlew» metodınıń soń ǵı basqıshı esaplanadı. Talabalar tárepinen bildirilgen túrli pikirler qaytadan bahalanadı. Bunıń ushın qaysı nátiyje eń qolay hám isenimliw, kimniń shıǵıwı maqsetke muwapıq boldıw, siz básekege qanday tochka qoyǵan bolar ediń izw H.t.b.
Túsindirme: bul metod kóbinese xuqıqıy bilimlerdi ózlestiriwde qolay keliwin aytıw kerek. Xuqıqıy tálim jaslarǵa jámiyette, kollektivte, shań araqta óz ornın tabıwları ushın kómeklesedi, átirapta bolvp atırǵan waqıyalarǵa kritikalıq kóz benen qaraw hám ob`ektiv bahalaw imkaniyatın beredi.
2.2.Miyge xújimi (miyge topılıs) usılı.
Miyge topılıs- barlıq isshi toparlarda bir waqıtta ótetuǵın ideyalar jıyındısı. Usıl avtorı a.osborn.
Miyge topılıs- dóretiwshi aktivlik tiykarında mashqalalardı sheshiwdiń operativ usılı bolıp, bunda studentlerge sonsha kóp juwap variantların aytıwǵa múmkinshilik beriledi. Sonınan aytılǵan ulıwma pikirlerden tuwrı pikirler alınadı.
Bul usıl sol kúngi temanın tiykarǵı talqılawınan aldın «shınıǵıw» retinde qollanıw ushın áhmiyetli.
Maqseti: belgili tema boyınsha topardaǵı barlıq hár qıylı pikirlerdi anıqlaw.
Qollanba:

• 
  Topar ctudentleri sanı 12den aspawı kerek.
  
• 
  Uaqıt sheklengen. 45 minuttan aspawı kerek.
  
• 
  Materiallar. Reyka menen plakat yamasa taxta.
  
• 
  Prezentatsiya (shıǵıp sóylew).
  
• 
  Qatnasıw. Ctudentler jedel qatnasadı.
  

Abzallıgı:

• 
  Sabaqtıń basında bilim dárejesin anıqlaw ushın paydalanıwı múmkin
  
• 
  Studentlerdiń bántligin joqarılatadı
  
• 
  Sabaqtıń basında energetikalıq tásir kórsetedi
  
• 
  Sóylew kónlikpelerin xam óz pikirine sadıq qalıwın támiyinleydi
  
• 
  Pikir almasıwı ushın qollanılıwı múmkin
  

Kemshilikleri:

• 
  Sabaq temasına baylanıslı bolmasa tek waqıttı ótkeriw bolıp kóriniwi múmkin.
  

Protsess: topardıń hár bir studentten pikir bildiriwi soraladı. Tez pikirler bildirilip, jazıp alınadı. Hámme pikirler toplanǵannan keyin, olar birme-bir qaralıp shıǵıladı. «miy xújimin» ótkeriw boyınsha kórsetpeler:

• 
  Usıldı túsindiriw kerek. Talabalarǵa protsesstin maqsetin xam qaǵıydasın túsindiriń .
  
• 
  Sheshiliwi kerek bolǵan mashqalanı anıqlap alıw kerek.
  
• 
  Oqıtıwshı hám topardıń qálegen qatnasıwshısı hár qanday pikirge qarsı baha beriwge bolmaydı
  
• 
  Hár bir bildirilgen pikir taxtaǵa jazıp barıladı. Olar dodalanbaydı.
  
• 
  Hár bir pikir birimlep qarap shıǵıladı
  
• 
  Pikir hámmege túsinikli bolıwı kerek, barlıq pikirler sózler menen jazıladı
  
• 
  Hár bir pikir qaralǵanda onı qaldırıw yamasa alıp taslaw kerekligi máselesin sheshiw zárúr.
  
• 
  Topar sapaǵa emes, sanǵa isleydi, qatar qansha uzın bolsa, pikirler jaqsı qabıl etiledi
  
• 
  Barlıq pikirler jıynalıp bolǵannan son talabalar ózleriniń qátelerin yamasa berilgen pikirlerge qarsı ekenligin bildiredi.
  
• 
  Qatardı kórip shıqqanda yamasa baxalaǵanda sózlerdi belgili bir tártipte ornalastırıw áhmiyetli boladı, mısalı: uqsas pikirlerdi toparlarǵa biriktiriw.
  
• 
  Aytılǵan pikirlerdi jazıp turıw ushın bir adam ajıratıw tiyis.
  
• 
  Toparǵa kaǵıydanı buzıwǵa hám máseleden tısqarı ketiwge bolmaydı.
  
• 
  Eger iskerlik pás bolsa, onda oqıtıwshı óziniń ayrım pikirlerin jazıwı múmkin.
  

studentler sorawlarǵa juwap bergennen soń , oqıtıwshı talabalardıń sabaqqa tayarlıǵı xaqqında hám temanı keyin ala talıqlaw múmkinshiligine iye boladı. Miy xújimin ótkeriw ushın studentlerdiń sanı tuwrı kollektivlik miy xújiminde 15 adamnan aspawı, al massalıq miy xújiminde bolsa 20 dan 60 ka shekem adam bolıwı tiyis.
Mısal: - tema: «xronik pankreatit»
oqıtıwshı taxtada turıp, soraw beredi: «xronik pankreatit» belgilerin atap ótiń .
Talabalar ayta baslaydı:
1) qarındaǵı awırıw
2) qarınnan dem alıwı
3) dene salmaǵınıń tómenlewi
4) polifekaliya x.t.b.
Oqıtıwshı hár bir talabanıń talqılawǵa qatnasıwın baqlaydı, xesh bir juwap qabıl etilmey qalmaydı, barlıǵı taxtaǵa jazıladı. Talabalar qashan óz pikirlerin aytıp bolǵannan soń , kelip túsken juwaplar birinshi juwaptan baslap talqılanadı. «siz qalay oylaysız, qarındagı awırıw xronik pankreatittiń belgisi esaplanama» talabalar oqıtıwshı menen birgelikte aytılǵan barlıq belgilerdi aktiv túrde talqılaydı hám usı kesellikti dálillep beredi. Tamamlanǵannan soń oqıtıwshı studentlerdiń bilimin bekkemlew ushın taxtadaǵı barlıq tuwrı juwaplardı jazıwǵa ruxsat beredi.
«Sen maǵan-men saǵan» oyini
Otilgen temani bekkemlew hámde ótilip atirǵan temani úyrenip bariwin hám ózlestiriw dárejesin biliw maqsetinde «sen maǵan-men saǵan» oyinin qollanilsaq balalardiń jekke, mikrotopar hám topar arasindaǵ aktivliligi hám sabaqqa degen qiziǵwshiliǵi bizlerdiń tájriybemizde 70% ǵá shekem asti.
Oyinniń qaǵiydalari:
Klass yaki topar oqiwshilari keminde 3 kishi toparǵa chek tastaw joli menen bólinedi (oqiwshilar úyinde tayarlap kelgen sorawlarin bir birine bildirmew ushin).
Bólingen toparlar topar sardarin tayinlap topar atinan sol sardar juwapqa tayinliǵin bildiriw hám juwapti tayar oqiwshiǵa beriw huqiqina iye boladi (bunda kishi toparda islesiw, liderlik qásiyetlerdiń artiwi boladi).
Taxtaǵa keste sizilip ol kestede toparlardiń atlari hám soraw raqamlari belgilenedi.

Sorawlar	1	2	3	4	5	Jámi
Topar ati
1-topar
2-topar
3-topar

Keyinen waqit belgilenip toparlar izbe-iz bir birine sorawlarin beredi hám juwaplarin aladi.Bul oyinda eń birinshi náwbette oqiwshilardiń sorawlardi dúziwge úyretemiz. Sorawdi aniq hám duris etip dúziw ushin oqiwshilar kóplegen materiallardi ózlestiriwi tiyis boladi.Soniń menen birge oqiwshilar sorawlardi aniq túsinip olarǵa aniq juwap beriwdi úrenip baradi e en baslisi olar jekke soraw dúzedi, oni kishi toparlarda qorǵaydi hám kishi toparlar arasinda oynaydi. Demek usi oyinniń ózinde oqiwshilardiń jekke kishi topar hám toparda aktivliligin asirip baramiz.