16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14


Download 2.67 Mb.
Pdf ko'rish
bet109/224
Sana22.10.2023
Hajmi2.67 Mb.
#1715986
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   224
Bog'liq
3.Tarix saxifalaridagi izlanishlar

3
Июнь
17
TARIXIY MANBALARDA AMUDARYO TOPONIMIKASI 
Qoraqalpog‘iston, Amudaryo tumani XTB ga qarashli 
16-IDUM ning tarix fani o‘qituvchilari 
Rajapova Ma’rifat, Kenjayeva Ibodat 
Telefon : 998933619234
Ibodatkenjayeva3.@gmail.com.
Annotatsiya: Ushbu. maqolada. Amudaryoning. qaysi. davrda. qanday. nomlanganligi,. yana.
mahalliy.xalq.va.yunon.olimlari,.rus,.xitoy,.arab.geograf.va.tarixchi.olimlarining.daryo.nomlanishi.
haqida.yuritgan.fikr-.mulohazalari.haqida.ma’lumot.berilgan.
Kalit so‘zlar:.Amul,.Amuya,.Chorjuy,.Oks,.Araks,.Arang,.O‘kus,.Jayhun,
Tuman. tarixi. albatta. Xorazm. va. Qoraqalpoq. tarixi. bilan. bog‘liq.. XX. asrning. 70-yillaridan.
boshlab,. qoraqalpoq. arxeolog. olimlari. tomonidan. o‘tkazilgan. tekshirishlar. o‘lkamiz. tarixining.
boshlanish.davrini.qayta.ko‘rib.chiqishni.taqozo.etdi.va.bu.hudud.juda.qadimiy.tarixiy.makonga.
mansubligi.ma’lum.bo‘ldi..“Amudaryo”.atamasi.professor.V.V.Rozen,.akademiklar.V.V.Bartold.
va. YA.G‘ulomovlarning. aniqlashicha,. adabiyotga. ancha. kech. kirgan. Bu. nom. Xuroson. va.
Movarounnahr.o‘rtasida.asosiy.va.eng.ko‘p.o‘tish.joyi.bo‘lmish.Amuya.(Chorjuy).shahri.bilan.
bog‘liqdir.. Amul. shahri. IX-. X. asrlardagi. At-Tabariyning. «. Tarix. ar-Rasul. val-muluk»,. Ibn.
Xurdodbekning. «. Kitob. al-masolik. va-l-mamolik»,. Ibn. Rustaning. «Kitob. al-alak. an. Nafisa».
shuningdek. Ibn. Ja’far,. al-Istahriy,. al-Maqdisiy. kabi. mualliflar. asarlaridan. ma’lum.. Masalan,.
al-Istahriy. o‘zining. «. Kitob. masolik. al-mamolik». asarida. Amul. shahrining. Movarunnahr. va.
Xorazmni.bog‘lovchi.yo‘llar.chorrahasida.joylashgan.shahar.ekanligini.qayd.qiladi.
Amudaryo.haqidagi.ilk.yozma.malumotlar.Oks.(grekcha.Oksos).nomi.ostida.grek.manbalarida.
uchraydi..Gerodot.(mill.avv..V.asr).Amudaryo.nomini.Araks.bilan.chalkashtiradi..Uning.aytishicha.
Araks.quyilgan.joyda.u.qirq.tarmoqqa.bo‘linib.ketadi,.bu.tarmoqlardan.biri.yalangliklardan.oqib.
o‘tib,.Kaspiy.dengiziga.quyiladi,.qolgani.esa.botqoqlik.va.lagunalarga.(botqoq.ko‘llarga).borib.
tushadi,. u. yerda,. go‘yoki,. pishirilmagan. baliq. go‘shti. bilan. ovqatlanadigan. va. tyulen. terisini.
kiyib.yuradigan.xalq.yashaydi.deb.ma’lumot.beradi.
Gerodot. tomonidan. Araks. nomi. ostida. tasvir. etilgan. daryoni. Amudaryoning. o‘zginasi.
deb. o‘ylash. mumkin,. chunki. Avestodagi. Amudaryoning. «Arang». degan. nomi. Araks. bilan.
hamohang.bo‘lganligi.sababli.o‘z.hikoyalarini.o‘zi.borib.ko‘rmagan.uzoq.mamlakatlar.haqidagi.
ma’lumotlarga.asoslagan.grek.mualliflari.yanglishishi.mumkin.edi.
Qadimgi. greklar. O‘rta. Osiyo. daryolari. nomlarini. o‘zlariga. yaqinroq. joylardan. boshqa.
daryolarning. nomlari. bilan. ko‘pincha. chalkashtirishlariga. qaramay,. ular. O‘rta. Osiyoning. har.
ikkala. katta. daryosini. bilganlar:. Ukuz. (Okus(Oksos)-Amudaryo). va. Yaksart. (Yaksartos—
Sirdaryo)..
Arrian tomonidan. foydalanilgan. Aristobulning. izohida. «Yak-sart». nomining. mahalliy. nom.
ekanligidan.shubhalanish.uchun.o‘rin
qoldirmaydi..V..V..Bartold.juda.kam.dalillarga.asoslanib,.
Amu-daryoning. irmog‘i—Vaxsh. nomini. Oks. nomi. bilan. bir. deydi.. Okus,. Ukuz. nomlari.
Amudaryoning.mahalliy.sak-massaget.nomlari.bo‘lib,.o‘rta.asrning.eng.so‘nggi.davrigacha.Ukuz.
nomi. bilan. saqlanib. qolgan. va. hozirda. ham. uning. deltasidagi. bitta. tarmoq. O‘kuz. deb. ataladi..
Akademik.YA.G‘ulomovning.aniqlashicha,.Amudaryoni.qadim.mahalliy.sak-massaget.qavmlari.
«O‘kuz».deb.atashgan..Qadim.yunon.adabiyotlaridan.ma’lumki,.Oks.atamasi.(grek.tilida.Okos).
mazkur.«O‘kuz».atamasining.o‘zgarib.ishlatilib.ketilgan.shakli.sanaladi.
.«Jayxun».nomi.esa.tavrotdaga.«Gixon».ning.arablashtirilgan.formasi.bo‘lib,.arablar.tomonidan.
arablar.tomonidan.kiritilgan..
Ibn. Havqal. Amudaryoning. quyi. deltasida. Chakqir. —. Ukuz. degan. tog‘lar. bor,. bu. tog‘lar.
yaqinida.suv.yozgacha.muzlab.yotadi.deydi...Ibn.Havqal.bergan.malumot.O‘kuz.nomining.X.
asrda.ham.ishlatilganligidan.darak.beradi.
Mahmud. Koshg‘ariy. lug‘atida. turk. xalqlarida. «O‘kuz». termini. «daryo». so‘zini. anglatadi.


117

Download 2.67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   224




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling