19-§. Irsiyatning xromosoma nazariyasi

IRSIYATNING XROMOSOMA NAZARIYASI

• 1906-yilda U. Betson va R. Pennet xushbo‘y hidli no‘xat o‘simliklarini cha tish tirib, chang donasining shakli va gulning rangi keyingi avlodda mustaqil holda irsiylanmasligini, duragaylarda ota-ona formalarining belgilari takrorlanishini aniqlashdi. Avlodlarda belgilarning mustaqil holda irsiylanishi va erkin kombinatsiyalanishi barcha belgilar uchun xos emasligi ma’lum bo‘ldi.

• Tomas Morgan va uning shogirdlari mustaqil holda irsiylanmaydigan genlar belgilarining avloddan avlodga o‘tishini o‘rgandilar. Agar G. Mendel o‘z tajribalarini no‘xat o‘simligida o‘tkazgan bo‘lsa, Morgan uchun meva pashshasi drozofi la asosiy obyekt bo‘lib xizmat qildi. Drozofi lalar tajriba o‘tkazish uchun juda qu lay obyektdir. Chunki ular laboratoriya sharoitida tez ko‘payadi, xromosomalar soni 8 ga teng.

Genlarning mustaqil kombinatsiyalanishi qonuni o‘rganilayotgan genlar nogomologik xromosomalarda joylashsagina o‘rinli bo‘ladi. Genlar soni xromo somalar sonidan ancha ko‘p bo‘lganligi sababli bitta xromosoma da juda ko‘p genlar joylashadi va birikkan holda irsiylanadi. Bir xromosomada joylashgan genlar majmuyi birikish guruhi deyiladi.

• Genlarning mustaqil kombinatsiyalanishi qonuni o‘rganilayotgan genlar nogomologik xromosomalarda joylashsagina o‘rinli bo‘ladi. Genlar soni xromo somalar sonidan ancha ko‘p bo‘lganligi sababli bitta xromosoma da juda ko‘p genlar joylashadi va birikkan holda irsiylanadi. Bir xromosomada joylashgan genlar majmuyi birikish guruhi deyiladi.

Organizmdagi genlarning bi rikish guruhi shu organizm xromoso malarining gaploid to‘pla mi ga teng bo‘ladi. Jumladan, makkajo‘xorida (Zea mays) xromosomaning gap loid to‘plami va birikish guruhi 10 ga, no‘xatda (Pisum sativum) 7 ga, drozofi la meva pashshasida (Drosophila melanogaster) 4 ga, odamda (Homo sapiens) 23 ga teng.

• Organizmdagi genlarning bi rikish guruhi shu organizm xromoso malarining gaploid to‘pla mi ga teng bo‘ladi. Jumladan, makkajo‘xorida (Zea mays) xromosomaning gap loid to‘plami va birikish guruhi 10 ga, no‘xatda (Pisum sativum) 7 ga, drozofi la meva pashshasida (Drosophila melanogaster) 4 ga, odamda (Homo sapiens) 23 ga teng.