19-variant Kаlkulyatsiya vа uning turlаri

19-variant
1. Kаlkulyatsiya vа uning turlаri
2.. Xarajatlarni to’la taqsimlab tannarxni kalkulyatsiya qilish
Javoblar
Buxgalteriya hisobida xarajatlarni o'lchash butunlay hisob-kitobga asoslanadi. Bu narxlarning asosidir. Har qanday iqtisodiy jarayonning natijasini aniqlash bitta pul hisoblagichida ushbu jarayon davomida yuzaga kelgan xarajatlarni umumlashtirish va yangi olingan buxgalteriya ob'ektlarining tannarxini kamaytirish orqali mumkin.
KALKULYATSIYA (lot. calculatio, calculo — hisoblayman, hisob-kitob) — mahsulot birligi yoki bajarilgan ish tannarxini hisoblab chiqarish. Kalkulyatsiya tannarx boʻyicha reja yoki hisobotning asosiy koʻrsatkichlaridan biri hisoblanadi. Korxonada aniq bir turdagi mahsulot birligini ishlab chiqarish va sotish boʻyicha, shuningdek, xalq xoʻjaligining sanoat, transport va boshqa tarmoqlarida ish birligini (tashish, taʼmirlash va b.) bajarish uchun qilingan xarajatlarni pul shaklida ifoda etadi. Kalkulyatsiya quyidagi turlarga boʻlinadi: reja Kalkulyatsiyasi (ilgʻor ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil etishning ilgʻor usullarida mehnat sarflari meʼyorlari asosida tuziladi). Bunday Kalkulyatsiya navbatdagi davr uchun (yil, chorak) ayrim mahsulotlarning oʻrtacha tannarxini belgilashda qoʻllaniladi, ulgurji narxni belgilashga asos boʻladi; hisobot Kalkulatsiya (xatga olish maʼlumotlari asosida hisoblanadi, reja vazifalari bajarilishini nazorat qilish uchun tuziladi, amaldagi xarajatlar darajasini koʻrsatadi); normativ Kalkulyatsiya (i. ch. vositalari va ish vaqtidan foydalanishning mavjud meʼyorlari asosida tuziladi); loyiha Kalkulyatsiya (boshqa koʻrsatkichlar bilan bir qatorda kapital qoʻyilmalar va yangi texnikaning iqtisodiy samaradorligini aniqlashda qoʻllaniladi). Shuningdek, tannarx Kalkulyatsiyasi ishlab chiqarish, toʻliq, tarmoq va boshqa kalkulatsiyalarga boʻlinadi.
Kalkulyatsiya tushunchasi xarajatlarning belgilangan nomenklaturasi, ularning kelib chiqish joyi bo'yicha ayrim turdagi mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ning butun mahsuloti va birliklarining tannarxini hisoblash uchun qo'llaniladigan usullar majmuini o'z ichiga oladi. Mahsulotning haqiqiy tannarxini hisoblash ishlab chiqarish va mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari bo'yicha tegishli rejali ko'rsatkichlar bilan solishtirganda buxgalteriya hisobi ma'lumotlari asosida amalga oshiriladi. Tannarxni hisoblash jarayonida ishlab chiqarish xarajatlari ishlab chiqarilgan mahsulot soni bilan taqqoslanadi va mahsulot birligining tannarxi aniqlanadi.
1. Hisoblashning asosiy tushunchalari
Xarajatlarni hisoblash deganda mahsulot, ishlar, xizmatlar birligining tannarxini hisoblash tushuniladi.
Xarajatlarni hisoblashning yakuniy natijasi xarajatlar smetasini tuzishdir
Kalkulyatsiya - bu xarajatlarni guruhlash va sotib olingan moddiy boyliklar, ishlab chiqarilgan mahsulotlar va bajarilgan ishlarning tannarxini aniqlash usuli. Kalkulyatsiya - bu mahsulot birligini (yoki partiyasini) ishlab chiqarish va sotish uchun xarajatlar, xarajatlarning pul ko'rinishidagi jadvalli buxgalteriya hisobi. Shunday qilib, kalkulyatsiya o'rtacha ishlab chiqarish xarajatlarini aniqlash va ishlab chiqarish tannarxini, shuningdek sotib olingan qiymatlarni belgilash uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
Kalkulyatsiya odatda bir yoki bir nechta birliklarni, tovarlar guruhini ishlab chiqarish uchun pul ko'rinishidagi xarajatlarni hisoblash deb e'tirof etiladi. Bu jarayon mahsulotning ham real, ham rejali tannarxini aniqlash imkonini beradi va ularni baholash uchun asoslardan biri bo‘lib xizmat qiladi. Xarajatlarni hisoblash turli yo'nalishdagi ko'plab tashkilotlarda qo'llaniladi, masalan, qurilish tashkilotlarida, ayniqsa, qurilayotgan binolar uchun loyiha hujjatlarini tayyorlash uchun muhimdir. Kalkulyatsiyaning ma'nosi barcha ishlab chiqarish xarajatlarini aniqlash, shuningdek, mahsulot tannarxini eng oddiy aniqlash muammosida yotadi.
Hisoblash pulni tejash va nazorat qilish rejimini amalga oshirishning muhim vositasidir. Bu bir xil mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalarning tannarx va rentabellik darajalarini solishtirish, ixtisoslashtirish, korxonalar tomonidan ishlab chiqarish dasturini joylashtirish, moddiy-texnika ta'minoti va boshqalar masalalarini to'g'ri hal qilish imkonini beradi.Progressiv me'yorlar asosida rejali smetalarni tuzish. sanoatda va xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlarida oqilona ulgurji narxlarni o‘rnatishning zarur shartidir. Qishloq xo'jaligi mahsulotlarining tannarx smetasi xarid narxlarini rejalashtirish uchun qo'llaniladi.
Hisob-kitoblar mahsulot turi bo'yicha amalga oshiriladi. Xarajatlar smetalarida asosiy xarajatlar elementlari ularning maqsadiga qarab hisoblanadi. Sanoat korxonalarida quyidagilar ajratiladi: mahsulotlarning aniq turlarini ishlab chiqarishning texnologik jarayoni bilan bevosita bog'liq bo'lgan xarajatlar, ya'ni texnologik maqsadlar uchun xom ashyo va materiallar, yoqilg'i va energiya xarajatlari; ishlab chiqarish xodimlarining ish haqi va ijtimoiy sug'urta badallari; ishlab chiqarishni tayyorlash va rivojlantirish xarajatlari; asbob-uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish va ulardan foydalanish xarajatlari, shu jumladan uning amortizatsiyasi, joriy ta'mirlash va boshqalar; umumiy tsex va umumiy zavod xarajatlari, ya'ni umumiy biznes, muhim qismida ma'muriy va boshqaruv xarajatlari; boshqa ishlab chiqarish xarajatlari, shu jumladan ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlariga, standartlashtirishga va boshqalarga xarajatlar.. Buxgalteriya hisobida noishlab chiqarish xarajatlari (nuqsonlardan zararlar) ajratib ko'rsatiladi. Umuman korxona uchun Xarajatlar smetasida sotish bilan bog'liq xarajatlarni o'z ichiga olgan ishlab chiqarishdan tashqari xarajatlar ham kiradi. Xarajatlarning yagona tasnifi alohida tarmoqlarda ularning xususiyatlarini hisobga olgan holda konkretlashtiriladi.
Hisob-kitoblarning asosiy moddalari bo'yicha xarajatlar miqdori quyidagi omillar bilan belgilanadi. Xom ashyo, materiallar, yoqilg'i va energiya xarajatlari ularning mahsulot birligiga sarflanishiga, narx tarkibiga va transport va xarid xarajatlariga bog'liq. Hisob-kitoblarda ish haqi miqdori mehnat unumdorligi darajasi va ishlab chiqarish xodimlarining o'rtacha ish haqi bilan belgilanadi. Asbob-uskunalarni saqlash va ulardan foydalanish xarajatlari, umumiy sex, umumiy zavod va ishlab chiqarish birligiga to'g'ri keladigan noishlab chiqarish xarajatlari smetalarda ko'rsatilgan asosiy moddalar bo'yicha ushbu xarajatlar summalarining asosliligiga va mahsulot hajmiga bog'liq.
Kalkulyatsiyaga kiritilgan xarajatlar, ularni hisoblash usuliga qarab, to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita bo'linadi. To'g'ridan-to'g'ri xarajatlarga to'g'ridan-to'g'ri hisob me'yorlari va ma'lumotlari asosida ishlab chiqarish birligiga yoki alohida ishlab chiqarish maydonlari uchun belgilangan xarajatlar kiradi; bilvosita - ishlab chiqarish uchun umuman hisobga olinadigan va rejalashtirilgan va u yoki bu tarzda ustaxonalar va ishlab chiqarish maydonlari, tayyor mahsulot va tugallanmagan ishlab chiqarish, mahsulot turlari o'rtasida taqsimlangan xarajatlar.
Hisoblash ob'ekti - ishlab chiqarish mahsuloti, texnologik bosqich, bosqich va boshqalar, ya'ni har xil darajadagi tayyorlik, ish yoki xizmatlar turlari.
Xarajat birligi - tannarx ob'ektining o'lchovi. Qayta ishlash sanoati tarmoqlarida mahsulotning tannarxi birligi, masalan, 1 tonna yoki 1 sentnerni tashkil etadi. Bir hil mahsulotlar uchun shartli kattalashtirilgan hisoblash birliklari qo'llaniladi (masalan, 100 juft poyabzal, 100 metr, 1000 quti). C. Xarajatlar hajmiga ko'ra ishlab chiqarish va to'liq tannarx kalkulyatsiyasi ajratiladi:
ishlab chiqarish xarajatlari smetalarida ishlab chiqarish maydoniga qilingan xarajatlar aks ettiriladi;
to'liq xarajatlar smetalari ishlab chiqarish xarajatlari smetasidan mahsulotni sotish bilan bog'liq xarajatlar miqdori bilan farq qiladi.