1919 йилда Ленин билан Сталин бу масалаларни, ўзбек халқининг тақдирини ҳал қилиш масалаларини кўтаради. Нима қиламиз, бу халқдан шунча буюклар чиққан, қандай идора қиламиз

Интерьвю


1919 йилда Ленин билан Сталин бу масалаларни, ўзбек халқининг тақдирини ҳал қилиш масалаларини кўтаради. Нима қиламиз, бу халқдан шунча буюклар чиққан, қандай идора қиламиз? Мана, чоризм подшо даври 65 йил улар идора қилди ҳарбий режим билан. Энди буларни биз қандай бошқарамиз? Ҳамма буюклар, фаннинг ҳам даҳолари, саркардаларнинг ҳам адолатпеша ҳукмдорлар ҳам, Темур, Бобур каби, Жалолиддин каби, булардан чиққан. Булар яна чиқмаслиги учун, бу халқни дунё олдида мана шундай бир ярим ёввойи кўрсатиш учун нима қилишимиз керак, деган масаланинг 1919 йилда Кремлнинг учинчи этажида бизнинг ҳалқимизнинг тақдири масаласини бир неча бор кўтарган. Мен ҳужжатларни кўрганман. Кейин мен ҳайрон қолдим, нега бу бизнинг энг тарихи чуқур, дунёга буюкларни берган ўзбек халқини шундай бир ҳолга тушуришимиз керакки, қайта булардан бундай шахслар дунёга келмасин. Чунки бундай шахслар дунёга келса, Туркистон яна бизнинг қўлимиздан чиқиб кетади, шундай бойликдан ажраламиз, бунинг учун уларнинима қилсак керак экан, деган. Ҳатто 600 та асар ёзиб, шундан 400 та асар, мақолалар ёзган Бартолд академик, шарқшуносни чақириб, ундан ҳам маслаҳат олган. Бу халқлар ўзи қанақа халқ? Нима учун шундай ҳамма фандаям, ҳарбийдаям, сиёсатдаям булардан даҳолар чиқаверади? Энди буни, бундан кейин уни тўхтатиш учун, сиз Туркистон бўйича 400 та асар мақола ёзгансиз, бизга бир стратегик консепция яратиб беролмайсизми? Рус солдати қиладиганини қилди, энди уларнинг юрагини, миясини бузадиган йўлни топиб беролмайсизми деса, топиб бераман, дейди Бартолд академик. Кейин айтади, бу консепцияни яратиб бераман мен, дейди. Яратиб беради. Ўзбек халқини беш йўналишда йўқ қилиб юборсак, энг хавфлиси ўзбек халқи дейди. Шундан кейин беш йўналишда йўқ қилиш Бартолд йўлини, консепциясини ишлаб беради. Ўзбек халқини нима қилиш керак дейди беш йўналишда. Консепция икки-уч ойда ишлаб беради. Натижада, биринчи, динини йўқ қилиш керак, дини мустаҳкам ушлаб туради уларни, дейди. Иккинчи, тилини йўқотиш керак дейди. Учинчи, тарихини йўқотиш керак, чунки ўзлигини англамаслик керак булар дейди. Тўртинчи, топонимларини, ўзбек миллий Хадра, Чорсу, шундай ҳамма минг йиллик тарихимизнинг топонимларини йўқ қилиб, унинг ўрнига рус-Европа топонимларини киритамиз, дейди. Бешинчиси бу даҳшат! Бешинчиси, якунловчи бўлади буларни йўқ қилишнинг, дейди. У қандай десак, икки қисмдан иборат бўлади, дейди. Биринчи, ақлли, доно, кучли жисмонан йигитларни рус аёлларига уйлантирамизда, христиан нуфузини оламиз, дейди. Катта раҳбарларимизнинг қанчаси тушди бу қармоққа? Катталардан бошлаш керак буни, деди. Уларга барча шароитларни яратиб беришимиз керак, дейди. Болаларни ўқитишда, шундай фикр ҳосил бўлсинки, мансаблар беришимиз керак буларга, ҳалиги, русга уйланганларга. Уларни яхши уйлар билан таъминлаш керак, кейин қолган қуйи халқлар “Эээ, биз русдан уйлансак, болаларимиз зўр яшайди эканда. Ҳамма нарса, хўжайин ҳам бўларкан, мансаб ҳам бўлакан, маошлари катта иш ҳам бўлар экан, ҳамма шароитлар бўлар экан” деб, “бутун жамиятнинг юқорисида турар экан булар”, деган фикр уйғотамиз уларнинг миясида, дейди. А энди, дейди, савол беради Сталин: Уларни секин ўзбе йигитларини ўтказдик христианга айлантириш, ҳа ўзбек қизлари нима бўлади, дейди. Иккинчи босқичда, тўғри савол бердингиз, ўзбек қизларини рус йигитларига, европаликларга бериб, славян нуфузини кўпайтирамиз. Шундай қилиб буни нима билан маскировка қиламиз, дейди. Буни интернационал оила деб атаймиз, дейди. Яъни, СССР, секин бу охирида 150 хил халқдан 1 та рус халқи қолиши керак, шунда биз бу иттифоқни ушлаб турамиз, дейди. Мен тамом бўлдим. Демак, биз тарихда илмий коммунизм деган фан ўтардик. Бу шундай якунга олиб келардики, бошқа миллатлар йўқолиб кетади, СССРда совет халқи деган битта халқ, миллат қолади. У ким, бу рус халқи. Мана миллатларни йўқ қилиш, интернационал оила деган нарсанинг мен моҳиятини шу ерда тушундим. Бу миллатни йўқ қилиб, аралаштириб ҳаммани, фақат рус нуфузини, охирида, хирмонида рус нуфузи билан якунлаш экан. Йиғламай нима қиласиз бу аҳволда? Энди шундан кейин олий таълим, халқ таълими вазирликлари чақрилиб, бундан кейин Жалолиддин, Амир Темурларни жаллод, шахсий характерга эга мардлиги халқ олдида ҳеч қандай аҳамиятга эга бўлмаган, дунёга фақат қон, Амир Темур ҳатто бир ерга босиб кирса, бешикдаги болаларни, беланчакдаги болаларни ҳам отининг тагига ташлаб эзган, фақат қонхўр деб атаб, нафратлантирамиз. Бу халқни даҳоларини ўзларидан нафратлантирамиз. Шундай дарслик, тарихга ана шундай қилиб киритамиз, бизларнинг Александр Невский, Дмитрий Донской, Кутузов, Суворов, Румянцев, шунга ўхшаганларни тепага кўтарамиз. Мана, рус халқигина бундай саркардаларни, давлат арбобларини беради. А Ўрта Осиёда фақат ваҳшийлар туғилган. Ҳукмдорлари ҳам ваҳший, айниган, қонхўр, жаллод. Бизникини эса тепага кўтариб, ана булар дунёга машҳур деб ўқитамиз, дейди. Мен тамом бўлмай, ким тамом бўлсин? Буни олий таълим, Халқ таълимини чақириб, дарсликларни ана шундай, менмана шу китобимда, кейин иккинчи жилди бунинг Амир Темурга бағишланган худди шундай катталикдаги китобимда бир мавзу қўйдим. Бундаям бир мавзу қўйдим, ўша архив манбалардан олинган. Амир Темур китобимга ҳам бир мавзу қўйдим “Буюкларимиздан кутилган нажот” деб. Шунда мен бир нарсага, бир ҳужжат топдим. 1941 йилда уч томондан, шимолий томондан Калинин, ғарб томондан Смоленск, жануб томондан, Тула томондан Москва ўраб олинади. Бир Москва-Қозон темир йўли очиқ қолади Волга томондан. Уч томондан Гитлернинг энг даҳшатли генерал федмаршалли Фонбок танк қўшин, бранитанк қўшинлари 1700 танкининг қўшинлари қўмондони Гудирянк фон генерал федмаршалл, Гитлер топшириқ беради, Москвани ўраб олиб, Волга томонниям, Қозон йўлини ҳам ёпиб, очликдан ўлдириб, ё таслим қилиш керак. Сталин бу хабарни разведка Берлиндан бергандан кейин Москвага, Сталин чангалга тушиб қолади. Кейин жуда охирги, ҳатто шундай манбалар бор, Гитлер оқ оти билан 7 ноябрда самолёт билан келиб, Москва қўлга олингандан кейин, ўша ерда, Кремлда худди Сталин, Ленин, Брежневлар қандай парад қабул қилган бўлса, Москванинг олинишини Гитлер оқ от миниб келиши керак бўлган парадни 1941 йилда. Ман ҳужжат бўйича гапиряпман. Кейин 1941 йил 15 октябрда Жуков, Василевский маршаллар Сталиннинг хонасига кириб келади. Мени ғарбий фронт қўмондони қилиб, нима қилсанг ҳам Москвани топшир дедингиз. Лекин бунинг қандай қилиб қайтаришни менга кучларни бермаяпсиз-ку, резерв кучларингиз борми-йўқми, деб Сталиннинг учинчи қаватига чиқиб келади иккита маршалл Василевский билан Георгий Константинович Жуков. Чиқиб келиб Сталинга айтади, манга ғарбий фронт қўмондони қилиб тайинлаган бўлсанг, қани резервингиз? Мен қандай қайтараман бу балоларни, осмонда 3 минг самолёт Гитлернинг ажал қилиб Москвани бомбардимон қиладиган бўлса, 1700 танк келадиган бўлса, 50 000 артиллерия, 2 миллион, 2 ярим миллион солдати, буни мен ҳозирги ҳлатда қайтара олмайман-ку. Шунинг учун менинг талабларимни бажарсангиз, мен ғарбий фронтни бошқараман, бажармасангиз, бошқармайман, дейди. Жуков айтади, олиб ташланг мени, дейди. Кейин Сталин: Нима қилишим керак мен бунинг учун, дейди. Менга резервингиз борми-йўқми, шуни айтинг, дейди. Бор, дейди. Ким генерали, дейди. Панфилов, дейди. Шу ердами, дейди, Шу ерда. Чақиринг, дейди. Панфилов нима учун у резервингда бир дивизями, нима иш қилиб беради, айтингчи? Чақираверинг, мен ўзим гаплашаман, дейди. Кейин айтади, дарров 20 минутда чақириб олиб келади Қуролли кучлар Мудофаа вазирлигидан Панфилов резервда турган. 75-80 фоизи ўзбеклардан бўлади унинг дивизяси резервда. Натижада ўша Панфиловга савол беради “Қанча фоиз дивизянгизда ўзбеклар”, дейди. Генерал майор Панфиловга айтади Жуков. 75 фоиз, 60 фиоз, қолгани қирғизлар, қозоқлар, дейди. Ўртоқ Сталин мана шу дивизяни резервимиздан мени ихтиёримга беринг, дейди. Мен ўзбекларнинг кучини биламан, дейди. Москвани сақлашда уларнинг қанча жасорат билан жанг қилишини мен биламан, дейди. Нимага таяниб бундай деяпсан? Улар кетмон уриб, ўрганиб, удераннниг танкини шу қатарадими ўзбеклар, дейди. Кетмон уравериб, чўпон таёғини кўтариб елкасига ташлаб юрган, дейди. Қаранг, бу беписандликни қаранг. Жуков айтади, нима учун буни сўраб оляпман сиздан, дейди. У ёғини менга қўйиб беринг, дейди. Булар Жалолиддиннинг авлодлари, дейди, булар Амир Темурнинг авлоди, булар Бобурнинг авлоди, дейди. Булар даҳо, дейди. Мен уларнинг калавасини топсам ўзим биламан, дейди. Ўзим гаплашаман, менга берасиз, дейди. Ҳа, бўлди, Панфилов айтади, Сиз шу ёқлан қўшинни туздингиз, дейди. Сиз ҳам шу Жуковнинг гапига қўшиласизми, дейди. Қўшиламан, ўртоқ Сталин, дейди. Нечун дейди, буларнинг қўлига чўпон таёғини олиб, кетмон таёғини олиб, қурол берсангиз, танкиниямпачоғини чиқаради, аскарларниям булар, дейди, қонида бор ўзи қаҳрамонлик, жасорат кўрсатиш, дейди. Шундан кейин иккинчи талабим бор, дейди Сталин. Бўлди, бердим, нимани дейди. Биринчи линияга ташлайман дейди Удераннинг танкларига қарши, дейди. Иккинчи талабим бор, дейди. Жалолиддин Мангубердининг қўшиғини айтиб жангга киради, дейди, шу жангчилар ҳарбий фронтим, дейди. Зудлик билан энг зўр шоирларингизни олиб келинг, дейди. Драматургларингизни олиб келинг, дейди. Улар Жалолиддиннинг қўшиғини дарров тузиб, энг зўр композиторларингизни ҳам олиб келинг, дейди. Дарров мусиқа ёзсин, дейди, шеър ёзсин, дейди. Нима учун Александр Невский демайсан, нима учун Суворов демайсан, нима учун Кутузовмас, айнан мен ёқтирмаган Жалолиддининг қўшиғини айтиш керак улар, дейди. Чунки Жалолиддиндай жасорат, мардлик дунёда ҳеч ким қилолмайди. Ким айтди уни сизга? Мен Чор генерали Иван генерал лейтенант қўлида шогирд бўлганман, иккимиз ҳам Василевский билан, дейди. Жалолиддин билан Амир Темурнинг жасорати, жангдаги жасоратини қиладиган саркарда дунёда йўқ, дейди. Шунинг учун сиз менинг айтганимни қилиб, қўшиқни туздиринг шоирларингизга, дейди. Композиторларингизнинг энг натижада Ушокова деган, Сандамирский деган шоир билан композиторнинг энг зўри чақирилиб, шер ёздирилади учинчи қаватида Кремлнинг. Шуни ёдлатиб, жангга кирасизлар, дейди. Бир вақтда иккинчи талабим бор, дейди. Амир Темурнинг қабрини очибсизлар, жасадини СССР Фанлар Академияси Антропология ва Тарих институти лабораториясида экан ҳозир, дейди. Осмонда шуни учириб турасизлар, дейди, мен жангга кирганда. Пастда Жалолиддининг қўшиғини айтиб, ҳайқириб туради, дейди. Ана булар иккиси даҳо, дейди. Ҳам булар Илоҳ билан боғланган булар, дейди. Бир буларнинг жисмоний, ақлий кучимас, буларнинг ҳамма кучи ҳам жисмоний, ҳам илоҳийлик билан боғланган, дейди. Шунинг учун булар жаҳон тарихида бетакрор шахс, дейди. Бир вақтда ҳайқириб, Жалолиддининг қўшиғини. Шуни топдим қўшиғини. Шеърини топганман Москвада архивдан. Мана жаҳон тарихида йўқ, ёзилмаган. Мана шу ерда бериб қўйибман шу шеърни, мана. Ушокова билан Сандамирский, Сталин учинчи қаватда ёздирган шуни Жуковнинг талаби билан. Нима деб турибсиз, маҳфийликнинг ҳам маҳфийлигига ташланган. Кейин ўшани айтиб, ёдлатиб, машқ қилдириб, жангга киради. Генерал Панфиловнинг 316-дивизясига гвардиячи унвон берилади. 1700 танкни қайтариб, уч марта ҳужумини, қирилиб кетади. Лекин Сибирдан чақирилган унинг ўрнига дивизяга қаҳрамонликлар берилади. Буларнинг биттасига ҳам берилмайди. Панфилов ҳам ўлади улар билан бирга сўнг граната билан ўзини тагига ташлагандан кейин. Шу жангчиларим кетдими, мен ҳам қолмайман. Хотинига, қизига хат ёзадида, мен мана ўзбек жангчилари билан фахрланаман. Мен ҳам уларнинг кетидан, бу охирги хатим деб ёзади. Шуни бериб, улгуриб қолади. Мен қайси бирини айтай бу, ичимда ёниб ётибди ўша ердаги ҳужжатларни кўриб. Қайси тарихда бор, қайси дарсликда бор булар? Шуни қўйиши билан, уруш тамом бўлиши билан тақиқлаб уни Ўзбекистонга сургун қилди-ку. Асарини ҳам тақиқлаб, бу ёққа сургун қилди. Ҳа, Мақсуд Шайхзодани. Мана сизга ҳақиқат, энди Амир Темурнинг, Новиков деган авиация маршаллига, Мудофаа вазирлигининг авиация маршаллига Сталинга айтади, Жуков телефон қилинг Новиковга. Жасадини айлантирганда бутун бир қирувчи самолётлар билан ҳимоя қилиб турсин ниманинг жасадини. Мен жанг олиб бораётганда, дейди. Новиков ундан кейин самолёт ажратиб уни айлантирганда жасадини, жанг кетиб турганда, ҳар куни айлантириб турган Москва устида. Чунки унинг руҳи келиб туради қўшинимизга, қўшинимизни мағлубиятга учратмай, дейди. У Уруш худоси деб ном олган. Уруш худоси бизга ёрдам беради, дейди. Ана шу жалолиддин билан Амир Темурнинг руҳи билан қўшиғи ва айлантириб турган жасади билан Москва сақлаб қолинади. Лекин қаҳрамонлик бошқаларга берилди. Мана сизга тарихий ҳақиқат қандайу, дарсликлар алдов, бутунлай чалкаштирилган. Мана, шунинг учун мен бу ерда шеърниям бердим, Амир Темур китобимда Амир Темурга бўлган муносабатларни ҳам бердим. Ҳаммасини очиб ташладим. Чунки Чернижевскийда бир гап бор, нима улуғ сиз учун, дейди, тарих улуғ, дейди. Тарихдан ҳам тарих ҳақиқатига амал қилса, тарих улуғ дейди. Шунинг учун,

Тарихи бой миллат улуғ миллатдир,

Унинг ҳар бандаси азиз хилқатдир.
Азиз хилқатларга суянган Ватан,
Салоҳиятига олам берар тан.

Мана салоҳият!

Тарихни азалдан яратади халқ,

Сўнгра юзин мозийга қаратади халқ.
Улус келажакдан бўлса умидвор,
Ўзининг тарихин билмоғин даркор.

Дарахт ҳам илдизсиз отмайди томир,

Инсон ўз тарихсиз топмагай қадр.
Тарих сабоғидан неки олибсан,
Иймон гавҳарин дилга солибсан.


Миллатнинг ўзлигини англатиш қуроли бу жанговар тарихимиз. У чаппа ўқитилганда тарих ўзлигидан ажралади. Худди подага ё ярим ёввойига айланади. Шунинг учун ҳали мен айтган беш йўналишни бизга татбиқ қилмоқда эди. Бизнинг тилимиз ҳам оила тилига айланиб бўлган эди. Кейин тарихимизга мана шундай чаппа, бутунлай адолатсиз нуқтаи назар билан шундай ўқитилди. Мактабда ҳайрон бўлардик, наҳотки ўзбек оналари бир адолатли подшоҳ туғмаганмикан, деган фикр келарди. Уларники мақталаверардида, бизники қонхўр дейилаверарди. Ҳа, шубҳа туғиладида одамда. Мана шу шубҳаларим Москвада ҳамма ечимини мен топдим.