1–Ma’ruza. Metallar haqida tushuncha. Rudalar. Reja

M=[PB] (56.4)

Isbot qilish mumkinki, bu formula ixtiyoriy shakldagi tokli kontur uchun o‘rinlidirvauistalgan o‘q vaistalgan nuqtauchun kuchmomentini aniqlaydi.

Kuchmomenti(56.4)ramkaniturg‘unmuvozanatholatgaqaytarishgaharakatqiladi, chunki magnit momenti P magnit induksiya B bo‘ylab yo‘nalgandir.(Ko‘rsatishmumkinki,PvaBantiparallelbo‘lganholatda,turg‘unholatbo‘lmaydi,aksinchaturg‘unsiz). Bulardan tashqari, kontur maydon tomonidan deformatsiyalovchi ta'sirgaega bo‘ladi. Shunday qilib, tokli konturning magnit maydonida harakati dipolning elektrmaydonida harakatiga o‘xshashdir.
Endi tokli konturning bir jinsli bo‘lmagan magnit maydonidagi harakatini qaraylik. Bizko‘rgan edikki, bir jinsli magnit maydonida tokli konturga magnit maydon induksiyasibo‘yicha oriyentirlovchi kuch ta'sir qilishini, bundan farqli o‘laroq bir jinsli bo‘lmaganmagnit maydonida ramkaga ta'sir etuvchi yig‘indi kuch noldan farq qiladi.Buni quydagirasmdako’rish mumkin.

Haqiqatdakonturningelementarsohalarigata'siretuvchikuchlar

(56.4)gako‘ra,konussimonmanzaranihosilqiladi(92b)-rasm)vamaydonyo‘nalishi bo‘yicha yig‘indi kuchni hosil qiladi.
Shundayqilib,birjinslibo‘lmaganmagnitmaydonkonturnimagnitinduksiyayo‘naltirishi bo‘ylab, ya'ni uni kuchli maydon tomon tortadi. Kontur qo‘yib yuborilsao‘z-o‘zidan ham shunday hol sodir bo‘ladi. Agar konturning magnit momenti maydoninduksiyachiziqlarigaqarama-qarshiholdaushlabturilsa,ko‘rishqiyinemaski,konturga teskari yo‘nalishda kuch ta'sir qiladi va uni kuchsiz maydon tomonga olibkeladi. Bu yerda ham dipolning bir jinsli bo‘lmagan maydonidagi singari hodisa ro‘yberadi.

Nazoratsavollari

1.Magnitizmning asosiy parametrlari aytib bering 2.Magnit maydon kuchlanganligi tushuntiring.

17– Ma’ruza. Magnitizmning asosiy parametrlari magnit maydonimaydon kuchlanganligi.

Reja:

1. 
   Magnitizmningasosiyparametrlari
   
2. 
   Magnitmaydonkuchlanganligi
   

Endi C o‘rganamiz. Bir jinsli magnit maydoniga joylashtirilgan ACDEtokli ramkaga ta'sir etuvchi kuchni hisoblaymiz. Ramka tomonlari AC=DE=ava CD=EA=b.
Undagi tok kuchi I va ramka shunday yo‘nalganki, AC va DE tomonlari magnit induksiya chiziqlariga perpendikulyardir. Ramkaning magnit moment vektori P magnit maydon induksiyasi vektori B bilana burchak hosil qiladi (9i-rasm)
Ramka tomonlariga ta'sir qilayotgan kuchlarni (55.2) bilan aniqlaymiz. Ramka tomonlariga ta'sir qilayotgan kuchlarning yo‘nalishini hisobga olsak, uning absolyut kattaliklari mos ravishda quyidagiga teng:
FAC= FDE= IaBsin^/2=IaBFCD=IbBsin(^/2-a)=IbBcosa
FEA=IaBsin(^/2+a)= IbBcosa=FCD
Bularning yo‘nalishi pastdagi rasmda ko‘rsatilgan.



Shuni qayd etamizki,yig‘indi kuch nolga teng, chunkikuchlar kattaligi jihatdan teng va yo‘nalishi jihatdan qarama-qarshidir:
FAC+FDE+FDC+FEA=0 (56.2)

Demak, ramkaning massa markazi qo‘zg‘almas bo‘lib qoladi, agar u dastlab qo‘zg‘almas bo‘lgan bo‘lsa. Endi O1 O2 o‘qqa nisbatan kuch momentini hisoblaymiz. (Ramka tomonlari AC va DE ga parallel o‘tgan o‘qqa nisbatan) MAC,MDE,MCDvaMEA larning absolyut qiymatlarini M=F±d formulaga asosan hisoblaymiz, bu yerda F±-kuchning tekislikka perpendikulyar bo‘lgan o‘qqa proyeksiyasi, d-uning yelkasi. FCD vaFEA kuchlar o‘q bo‘ylab yo‘nalgani uchun uning perpendikulyar proyeksiyalari nolgateng bo‘ladi, MCD= MEA=0 va FAC hamda FDE kuchlar o‘qqa perpendikulyar bo‘lgantekislikda yotadi. Ular bir xil absolyut kattalikka (56.1) ega bo‘ladi va yelkalari d=bsina/2(91b)-rasm). Shuning uchun MAC=MDE=Mbsina/2.

Bu momentlar bir xil yo‘nalishda ta'sir qiladi (91-rasm, ikkala moment ramkani soat strelkasiga teskari yo‘nalishda aylantiradi). Yig‘indi momentning absolyut qiymati ular momentlar absolyut qiymatlari yig‘indisiga teng:
M=MAC+MDE=2MAC=IabBbsina (56.3)

a*b=S bo‘lgani uchun, S -ramka yuzasi, I*S=P ramkaning magnit momenti u vaqtda M=PBsina.

Kuch momentini vektor shaklda yozsak: