2- amaliy mashg‘ulot Mavzu: Bo‘g‘imoyoqlilar taksonomik guruxlarini turlar xilma-xilligi. Mashg‘ulotning maqsadi

Bо‘g‘imoyoqlilarning asosiy taksonomik guruhlari

Sinflar / turkumlar	Jami turlar	Bо‘g‘imoyoqlilarning umumiy sonidan %-da
О‘rgimchaksimonlar Hashoratlar: Tо‘g‘riqanotlilar Tengqanotli hartumlar Yarim qattiq qanotlilar Qattiq qanotlilar Tangaqanotlilar Pardaqanotlilar Qо‘shqanotlilar	800 400 900 700 3000 1500 1500 1200	7,0 3,5 7,9 6,2 26,5 13,3 13,3 10,6

Qisqichbaqasimonlar - birlamchi suv hayvonlari. Kо‘pchilik turlari dengizlari, bir qancha turlari chuchuk suvlarda, ayrim turlari quruqlikda hayot kechiradi. О‘zbekiston faunasida qisqichbaqasimonlarning 235 turi aniqlangan. Ular orasida chuchuk suv havzalarida plankton qisqichbaqasimonlardan kurakoyoqlilar kenja sinfiga 80 tur (jumladan, sikloplar—60 tur), jabraoyoqlilarga 65 tur (shoxdor mо‘ylovlilar—60 tur), chig‘anoqlilar 50 tur, oliy qisqichbaqasimonlar 36 turni tashkil etadi.

Chuchuk suv havzalarida keng tarqalgan dafniyalar (jabraoyoqlilar), sikloplar (kurakoyoqlilar), yonlab suzarlar, suv xо‘tikchalari (oliy qisqichbaqasimonlar) suv havzalaridagi oziqlanish zanjirining eng muhim zvenosi hisoblanadi. Ular kо‘pchilik suv va suv bо‘yida yashovchi hayvonlari (baliqlar, suv qushlari) oziq ratsionining asosini tashkil etadi. Plankton qisqichbaqasimonlarning miqdori suv havzalari mahsuldorligini belgilaydi.

О‘zbekiston suv havzalarida yirik yuksak qisqichbaqasimonlardan ingichka barmoq daryo qisqichbaqasi, birmuncha shо‘rlangan suvlarda krevetkalar, chо‘l mintaqasida teng oyoqlilardan zahkashlar (25 tur) tarqalgan. Daryo qisqichbaqasi kasal hayvonlar va ular murdasi bilan oziqlanganidan suv havzalarining sanitarlari hisoblanadi.

CHо‘l zahkashlari gipsli chо‘llarda keng tarqalgan. Ular tuproqda 60—100sm chuqurlikda in qurib, koloniya bо‘lib yashaydi. Indagi harorat yozda nisbatan salqin, qishda iliq bо‘ladi. Zahkashlar in qazib, tuproq qatlamlarini aralashtiradi va yumshatib, suv shimilishini va uning aeratsiyani yaxshilaydi. Zahkashlar о‘simlik qoldiqlari bilan oziqlanib, tuproqda chirindi moddalarning kо‘payishiga yordam beradi. Shuning uchun ular inlari atrofida о‘simliklar yaxshi о‘sadi. Zahkashlarning tuproqdagi faoliyatini yomg‘ir chuvalchanglar faoliyati bilan tenglashtirish mumkin. Issiqxonalar va sernam sug‘oriladigan yerlarda va molxonalarda uchraydigan xemilepistus zahkashi о‘simliklarning yumshoq tо‘qimalari bilan oziqlanganidan, bir muncha ziyon keltiradi.

О‘rgimchaksimonlar – quruqlikda yashashga moslashgan bо‘g‘imoyoqlilar. 70000 ga yaqin turi, О‘zbekiston faunasida 800 dan ortiq turi tarqalgan. Kо‘pchilik turlari (500 dan ortiq) о‘rgimchaklar turkumiga mansub. О‘zbekiston xududida chayonlarning 10 ga yaqin, solpugalarning 20 ga yaqin, kanalarning 250 dan ortiq turi tarqalgan.

О‘rgimchaklar – asosan yirtqich bо‘lib, mayda hasharotlarni tо‘r yordamida tutib yeydi. Kо‘pchilik о‘rgimchaklar tо‘qigan tо‘ri ustida о‘z о‘ljasini poylaydi. Tо‘rga tushgan о‘ljasini tо‘r iplari bilan о‘rab oladi; sо‘ngra uning terisini teshib, sо‘lagini tо‘kadi. О‘rgimchak sо‘lak ta’sirida suyuqlangan oziqni sо‘rib oladi.

О‘rta Osiyo, shuningdek О‘zbekistonning chо‘l va tog‘oldi dashtlarida, tog‘larning janubiy yonbag‘irlarida zaharli о‘rgimchaklardan qoraqurt; chо‘l va dashtlarda eng yirik о‘rgimchaklardan tutunsimonbiy va sariq biy tarqalgan. Biylar 25-35 mm kattalikda, ular chuqur vertikal inlarda yashaydi; tо‘r tо‘qimaydi; inini ostiga tо‘r tо‘shaydi. Ular kо‘proq nam, sizot suvlari tuproq yuzasiga yaqin joylashgan hududlarda uchraydi.