2 Ⅰ bob Inflatsiyaning mazmun mohiyati

Inflyatsiya ikki shaklda bo'lishi mumkin: 1) ochiq - ya'ni. narxlarning aniq ko'tarilishi;
2) yashirin yoki bostirilgan – uning namoyon boʻlishi shundan iboratki, narxlarning oshishi tovar taqchilligi tufayli sodir boʻladi va narxning oshishi faqat qora bozorda yashirin holda kuzatiladi.
Inflyatsiya rivojlanishining uch bosqichi mavjud. 1.1. Inflyatsiyaning birinchi bosqichida pulning qadrsizlanish darajasi muomaladagi pul massasining o'sish sur'atlaridan orqada qoladi. Bu, birinchi navbatda, urush gullab-yashnashi sharoitida ishlab chiqarishning sun'iy tiklanishi, kreditning qisqarishi va pul muomalasi sur'atlarining sekinlashishi natijasida muomalaning pulga bo'lgan ehtiyojining biroz ortishi bilan bog'liq. Inflyatsiya jarayonining hozirgi bosqichida davlatning ulush mukofoti ortib bormoqda, uning muhim qismi monopoliyalar tomonidan o'zlashtirilmoqda. Bu, asosan, urushdan oldingi iqtisodiyotni harbiylashtirish yillaridagi va urush davrida davlat tomonidan ishlab chiqarilmaydigan xarajatlarning o'sishi iqtisodiyotning buzilishiga, o'sish sur'atlarining pasayishiga va keyinchalik inflyatsiyaga olib keladigan inflyatsiya muhitiga xosdir. ishlab chiqarishning pasayishiga. Agar davlat qat'iy tartibga solish ("muzlatish" narxlari va mahsulotlarni ratsional taqsimlash) joriy etilgan bo'lsa, pul massasining o'sish sur'atidan pulning qadrsizlanish tezligidan orqada qolishi urush davomida saqlanib qolishi mumkin.
1.2.Inflyatsiyaning ikkinchi bosqichida pulning qadrsizlanish darajasi muomaladagi pul massasining o'sish sur'atlaridan oshib ketadi. Buning sababi - hajm o'rtasidagi muvozanatning kuchayishi pul muomalasi va pul aylanmasining real ehtiyojlari. Bunday nisbat inflyatsiya ishlab chiqarish va tovar ayirboshlashning o'sishini rag'batlantirish yoki ularning hajmining qisqarishiga to'sqinlik qila olmaydigan, narxlarni davlat tomonidan tartibga solish mexanizmi mavjud bo'lmagan yoki samarasiz bo'lgan davrda kuzatiladi. Pulning qadrsizlanishi ularga ishonchsizlikni keltirib chiqaradi. Puldan parvoz boshlanadi, ya'ni ularni imkon qadar tezroq haqiqiy qadriyatlarga - tovarlarga aylantirish istagi. Pul muomalasi tezligining oshishi muomaladagi pulga bo'lgan ehtiyojni yanada kamaytiradi va pul massasining ko'payishi bilan birga inflyatsiyani oshiradi. Ushbu bosqichda davlat inflyatsiya ustidan nazoratni butunlay yo'qotib qo'yishi mumkin, keyin esa emissiya stavkalari pulning o'z-o'zidan kuchsizlanishi mexanizmi tomonidan nazorat qilinadi. Narxlar o'sishining yuqori sur'atlarida "pul ochligi" boshlanadi, chunki davlat pulni bosib chiqarishga vaqt topolmaydi; ularning turli surrogatlari paydo bo'ladi.
1.3. Inflyatsiyaning uchinchi bosqichi pul muomalasi tezligi va pulning qadrsizlanish darajasi o‘rtasidagi uzilishlar bilan bog‘liqligi bilan tavsiflanadi. Xuddi shunday hodisalar kapitalizmning umumiy inqirozi sharoitida iqtisodiyotning tinch rivojlanishi davrida, ayniqsa, inflyatsiya davlat-monopol tartibga solish ob'ektiga aylangan hozirgi bosqichda kuzatiladi. Pulning o'rtacha yillik qadrsizlanishi sur'ati muomaladagi pul massasining o'sish sur'atlaridan yoki ortda qolmoqda. Inflyatsiya jarayonining uchinchi bosqichi sudraluvchi inflyatsiya deb ataladigan holatga xosdir.
1.3 .INFLYATSIYANING IJTIMOIY-IQTISODIY OQIBATLARI
Inflyatsiya oqibatlari murakkab, turli-turfa va ziddiyatlidir. Me’yoridagi inflyatsiya iqtisodiyot uchun foydali ekanligi, pul massasining o’sishi iqtisodiy faollikni rag’batlantirishi, iqtisodiy o‘sishga turtki berishi va investitsiya jarayonini jadallashtirishini o‘z vaqtida Keyns isbotladi va dunyo mamlakatlari tajribasi buni
tasdiqladi. Inflyatsiya chuqurlashib borishi bilan ishlab chiqarish jarayoni uchun jiddiy to’siqqa aylanadi, jamiyatdagi iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni keskinlashtiradi. Bu inflyasiyaning bir qator iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarida o’z ifodasini topadi. Ularning asosiylari quyidagilar:
 Aholining o’rtacha turmush darajasi pasayadi. Qayd qilingan (doimiy) daromad oluvchilar real daromadi kamayadi, pul jamg’armalari qadrsizlanadi va pulga tenglashtirilgan moliyaviy aktivlar real qiymati pasayadi.
 Iqtisodiyotning turli tarmoqlari o’rtasidagi nomutanosiblik kuchayadi, xo‘jalik aloqalari buziladi.
 Investitsion tovarlar va uzoq muddat foydalaniladigan iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchi korxonalar iqtisodiy ahvoli og’irlashadi.
 Investitsiyalar foizining real stavkasi va foizli daromadlari kamayadi.
 Bo’sh pul mablag’larining ishlab chiqarish sohasidan muomala sohasiga oqimi kuchayadi.
 Byudjet daromadlari qadrsizlanadi va byudjet taqchilligi kuchayadi.
 Davlatning ichki va tashqi qarzlari miqdori o’sib boradi.
 Milliy pul o’z vazifasini bajarishdan to’xtaydi, barter ayriboshlash o’z o’rniga ega bo’ladi.
 Aholining ijtimoiy tabaqalashuvi, ijtimoiy-siyosiy tartibsizlik kuchayadi. Inflyatsiya sharoitida ham uning oqibatlaridan aholining ayrim qatlamlari va iqtisodiy munosabatlarining ayrim ishtirokchilari naf ko’rishi ham mumkin.