2- кисм indd

5.10-расм. Меҳнат ресурсларининг таркиби
Аҳоли таркибидаги ўзгаришлар меҳнат ресурслари таркибининг миқдор 
ва сифат кўрсаткичларига ўз таъсирини кўрсатади. Юқори даражадаги туғи­
лиш келгусида меҳнат бозорига иш кучи кириб келишининг ортиши, бино­
барин, иш кучи таклифи талабга нисбатан ортиқ бўлишини англатади. Шу 
билан бирга туғилиш сонининг кўпайиши иқтисодий фаол бўлмаган аҳоли 
сонига ҳам таъсир кўрсатади. Чунки болали оналар туғуруқ таътилига чиқи­
ши натижасида иқтисодий фаол аҳоли таркибидан иқтисодий фаол бўлмаган­
лар қаторига қўшилади. 
Меҳнат ресурслари таркибида
 аҳолининг жинси ва ёши ҳисобга олинади. 
Ёш бўйича тўртта асосий гуруҳ ажратиб кўрсатилади:
– 16–29 ёшдагилар;
– 30–49 ёшдаги фуқаролар;

---

179
– пенсия арафасидаги шахслар (50–59 ёшдаги эркаклар, 50–54 ёшдаги аёл­
лар);
– меҳнат фаолиятини давом эттираётган пенсия ёшидагилар (эркаклар 60, 
аёллар 55 ёшдан сўнг).
Мазкур муаммога турлича ёндашувларни кузатиш мумкин. Айниқса, акса­
рият ривожланган мамлакатларда аҳоли таркибида кексайганлар салмоғининг 
ортиб бориши бу масаланинг долзарблигини кучайтирмоқда. Экспертларнинг 
ҳисоблашларича, аҳоли умумий сонида ёши кексаларнинг салмоғи 7,0–8,0 % 
дан ортадиган бўлса, бундай давлатлар кексаяётган мамлакатлар ҳисоблана­
ди. Бунда кексайиш ёши ривожланган мамлакатларнинг аксариятида 65 ёш, 
айримларида 60 ёш сифатида қабул қилинган. Ана шу мезонлар бўйича ҳо­
зирги вақтда аҳоли умумий сонида кексайганлар улуши Буюк Британияда 
16,0 %, Франция ва Германияда 15,0 %, Японияда 13,0 % ни ташкил этади.
Мазкур демографик вазият жиддий ижтимоий­иқтисодий муаммоларни 
келтириб чиқаради. Аҳоли таркибида кекса, яъни меҳнатга етарлича лаёқат­
ли ҳисобланмаган фуқаролар сонининг ортиши иқтисодий самарадорликнинг 
пасайишига олиб келиши мумкин, деган хавфлар ҳам кучаймоқда. Жумла­
дан, айрим демографларнинг фикрича, кексайиб бораётган жамият консерва­
тивлашади, бу иқтисодиёт тармоқларини модернизация қилиш, янги техно­
логияларни жорий қилиш суръатларини секинлаштиради. Бу эса инвестиция 
ресурсларининг камайиши, меҳнат унумдорлиги ортиши суръатларининг па­
сайиши каби салбий оқибатларга сабаб бўлиши мумкин.
Шу билан бирга жамиятнинг қариши ижтимоий соҳага босимни кучайти­
ради, пенсия фондига кўпроқ маблағ йўналтирилишини, ижтимоий хизмат­
лар тармоғини янада кенгайтиришни талаб қилади.