2 -mа’ruzа chiqindilarning sinflanishi. Tаbiаtdа ro’y bеrаyotgаn аntrоpоgеn o’zgаrishlаr

 

Tаbiаtdаn fоydаlаnishni bоshqаruvchi dаvlаt tаshkilоtlаri. 

Ekologiya  sohasida  davlat  boshqaruvini  amalga  oshiradigan  organlarning  doirasi 

kengdir.  O`zbekiston  Respublikasining  qonun  hujjatlariga  muvofiq,  ekologiya  sohasida  davlat 

boshqaruvini  amalga  oshiradigan  organlar  umumiy  va  maxsus  vakolatga  ega  bo’lgan  davlat 

organlariga bo`linadi. Maxsus vakolatga ega bo’lgan organlar o`z navbatida tarmoqlararo va bir 

tarmoqqa oid turlarga bo`linadi.  

O`zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mashkamasi:  tabiiy  resurslarni  muhofaza  qilish  va 

ulardan  foydalanish  masalalari  bo`yicha  normativ  hujjatlar  (qaror,  nizom,  qoida  va  tartiblar) 

qabul  qiladi;  tabiatni  muhofaza  qilish  va  tabiiy  resurslardan    oqilona    foydalanish  sohasida 

yagona davlat  siyosatini amalga  oshiradi; tabiiy resurslarni  muhofaza  qilish  va ulardan oqilona 

foydalanish bo`yicha davlat dasturlarini ishlab chiqadi va amalga oshirishni tashkil etadi; tabiiy 

resurslardan  foydalanganlik uchun  soliqlar  va to`lovlar  miqdorini belgilaydi; atrof tabiiy  muhit 

monitoringi,  tabiiy  resurslar  davlat  kadastrlari  yuritilishini  tashkil  etadi;  maxsus  vakolatga  ega 

bo`lgan  davlat  organlarining  faoliyatini  muvofiqlashtiradi;  davlat  ekologik  nazoratini  tashkil 

etadi;  yer  uchastkalarini  egalik  qilishga,  foydalanishga,  shu  jumladan  ijaraga  beradi,  yer 

uchastkalariga bo`lgan huquqni bekor qiladi;  yer osti boyliklaridan foydalanish huquqini beradi 

---

va  uni  bekor  qiladi,  yer  osti  boyliklaridan  foydalanishning  litsenziyalash  tizimini  tashkil  etadi; 

umumtarqalgan foydali qazilmalar ro`yxatini belgilaydi; ekologik jihatdan tang vaziyatlar, tabiiy 

ofatlar  va   falokatlarning  oldini  olish  yuzasidan chora-tadbirlar ishlab chiqadi; tabiiy ofatlar 

va  yirik  avariyalarning  oqibatlarini  tugatish  chora-tadbirlarini  amalga  oshiradi;  ekologiya 

sohasida xalqaro aloqalarni o`rnatadi hamda rivojlantiradi. 

Ekologiya  sohasida  davlat  boshqaruvida  mahalliy    davlat    hokimiyat  organlarining 

vakolatlari  Konstitutsiyada  (100-modda),  O`zbekiston  Respublikasining  1993  yil,  3-sentabr 

“Mahalliy  davlat  hokimiyat  organlari  to`g`risida”gi  qonunda  (10,  24,  25-moddalari),  “Tabiatni 

muhofaza  qilish  to`g`risida”gi  qonunda  (10-modda)  va  tabiiy  resurslar  to`g`risida”gi 

qonunlarning tegishli moddalarida belgilangan. Masalan, mahalliy davlat hokimiyat organlari yer 

munosabatlarini tartibga solishda muhim o`rin egallaydilar va bu masalaga Yer kodeksining 5-7 

moddalari bor. 

Mahalliy    davlat    hokimiyati  organlari    hududlarida  ekologiya  sohasida  davlat 

boshqaruvining  quyidagi  vakolatlarini  amalga  oshiradilar:  mintaqada  (hududda)  tabiatni 

muhofaza qilishning asosiy yo`nalishlarini belgilaydilar, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish 

va  ularni  muhofaza  qilishning  hududiy  dasturlarini  tasdiqlaydilar;  atrof  tabiiy  muhitga  zarar 

yetkazayotgan obyektlar faoliyatini  vaqtincha yoki butunlay to`xtatish va qayta ixtisoslashtirish 

to`g`risida  qarorlar  qabul  qiladilar;  foydalanishni  tashkil  qilish  maqsadida  tabiiy  resurslarni 

taqsimlaydilar  (yer  uchastkalarini  -  egalikka,  foydalanishga  yoki  ijaraga,  suv  obyektini  tanho 

foydalanishga,  o`simlik  dunyosidan  pichan  o`rish  yoki  mol  boqish  uchun,  aholi  punktlarida 

daraxtlar kesish  maqsadida  foydalanish  huquqini beradilar)  va  shunday  foydalanish  huquqlarini 

bekor  qiladilar;  atrof  tabiiy  muhit  monitoringi,  tabiiy  resurslar  davlat  kadastrlari  yuritilishini 

tashkil etadilar; tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish ustidan davlat 

nazoratini amalga oshiradilar.  

Maxsus  vakolatli  davlat  organlariga  ekologiya  sohasida  davlat  boshqaruvini  amalga 

oshiruvchi vazirliklar, davlat  qo`mitalari va idoralari kiradi.  Ularning  faoliyati asosan  ekologik 

munosabatlarni  tartibga  solish  bilan  bog`liq  bo`lganligi  sababli,  maxsus  vakolatli  organlar  deb 

nomlanadilar. Ular tarmoqlararo, ya'ni bir necha tarmoqlarni va bir necha tabiiy resurslarni idora 

etuvchi organlarga hamda tarmoqqa oid, ya'ni ma'lum bir tabiiy resursni idora etuvchi organlarga 

bo`linadi.   

O`zbekiston  Respublikasi  Yer  resurslari,  geodeziya,  kartografiya  va  davlat  kadastri 

davlat  qo’mitasi  2003-yil  9-dekabrdagi  O`zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Farmoni  bilan 

tashkil  etilgan  va  uning  Nizomi  Vazirlar  Mahkamasining  2004-yil,  19-  oktabrdagi  483-sonli 

qarori  bilan  tasdiqlangan.  Ushbu  organ  yer  monitoringi,  davlat  yer  kadastrini  yuritadi;  yer 

uchastkalariga  bo`lgan  huquqlarni  davlat  ro`yxatiga  oladi,  yer  resurslarini  davlat  hisobini  olib 

boradi, yerdan oqilona foydalanish va uni muhofaza etilishi ustidan davlat nazoratini olib boradi; 

yer tuzish ishlarini tashkil etadi va boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. 

        O`zbekiston  Respublikasi  Davlat  arxitektura  va  qurilish  qo’mitasi  shaharlarda  yerlarni 

foydalanishga ajratib berishda va yerlardan foydalanishni rejalashtirishda qatnashadi. 

        O`zbekiston  Respublikasi  Geologiya  va  mineral  resurslar  davlat  qo’mitasi  Vazirlar 

Mashkamasining 2004 yil, 25- martdagi 139-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizomiga muvofiq, 

konlarni geologik izlanish,  mineral resursdan  foydalanish ustidan  davlat  nazoratini  olib  boradi; 

hududlarni  geologik  jihatdan  o`rganilganligini  tahlil  qiladi;  mineral  xom  ashyo  bazasini 

rivojlantirish  dasturlarini  ishlab  chiqadi;  geologik    o`rganish  bo`yicha  normativ  hujjatlarni 

tasdiqlaydi;  konlar  geologik  ma'lumotlar  davlat  jamg`rmasini,  foydali  qazilmalar  davlat 

kadastrini,  davlat  suv kadastrining  yer  osti  suvlar qismini  yuritadi; geologik qidiruv ishlarining 

davlat  hisobini  yuritadi  va  ro`yxatini  olib  boradi;  qazilma  boyliklar  joylashgan  hududlarni 

qazilma  boyliklardan  foydalanish  bilan  bog`liq  bo`lmagan  maqsadlarda  qurilish  uchun  yer 

ajratish masalasi bo`yicha xulosa beradi va boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. 

       O`zbekiston  Respublikasi  sanoatda,  konchilikda  va  kommunal-maishiy  sektorda  ishlarning 

bexatar  olib  borilishini  nazorat  qilish  davlat  inspeksiyasi  O`zbekiston  Respublikasi 

Prezidentining 2004 yil 9 iyuldagi  Farmoniga  muvofiq,  foydali  qazilmalarni  qazib olish uchun, 

---

shuningdek  foydali  qazilmalarni  qazib  olish  bilan  bog`liq    bo`lmagan  yer  inshootlarining 

qurilishi  va  ulardan  foydalanish    uchun  kon  ajratish  hujjatlarini  beradi;  yer  osti  boyliklaridan 

foydalanish ustidan davlat nazoratini olib boradi.  

       O`zbekiston  Respublikasi  qishloq  va  suv  xo`jaligi  vazirligi  va  uning  organlari,  Vazirlar 

Mahkamasining 2003  –yil,28 -iyundagi 290-sonli  qarori  bilan tasdiqlangan Nizomiga  muvofiq, 

davlat suv hisobini va davlat suv kadastrini yer osti suvlarining iste'mol qilish qismida yuritadi,  

suvdan  foydalanishni  rejalashtirishda  qatnashadi,  suvdan  limitli  foydalanish  bo`yicha 

shartnomalar  tuzadi;  sun'iy  suv  havzalaridan  va  kanallardan  suvdan  foydalanish  ustidan  davlat 

nazoratini olib boradi.  

       O`zbekiston  Respublikasi  Sog`liqni  saqlash  vazirligi    O`zbekistor  Respublikasining  1999-

yil,  14-yanvardagi  18-sonli  qarori  bilan  tasdiqlangan  Nizomga  muvofiq  ichimlik  suvlarning 

ifloslanishi  ustidan  sanitar  nazoratini,  atmosfera  havosiga  zararli  fizikaviy  ta'sir  ko`rsatilishi 

ustidan davlat nazoratini amalga oshiradi.  

       O`zbekiston  Respublikasi  Ichki  ishlar  vazirligi  Davlat  avtomobil  nazorati  avtotransportlar 

tomonidan atmosfera havosining ifloslanishi ustidan davlat nazoratini amalga oshiradi. 

       O`zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mashkamasi  huzuridagi  Gidrometeorologiya  xizmati 

markazi  Vazirlar  Mashkamasining  2004-yil  14-  aprel  183-sonli  qarori  bilan  tasdiqlangan 

Nizomga  muvofiq, davlat  suv  hisobini  va davlat  suv kadastrini yuritishda ishtirok etadi,  suv  va 

atmosfera monitoringini (kuzatuvini) amalga oshiradi.   

        O`zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi huzurida o`rmon xo`jaligi bosh 

boshqarmasi  O`zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2000-  yil  7-  fevraldagi  Farmoniga 

muvofiq  o`rmon  xo`jaligini  yuritishning  davlat  boshqaruvini  amalga  oshiradi,  o`rmonlarning 

muhofazasini, himoyasini, qayta ko`paytirilishini tashkil etadi, o`rmon resurslaridan foydalanish 

huquqini  beradi;  o`rmonlarning  davlat  hisobini  va  davlat  kadastrini    yuritadi  va  boshqa 

vakolatlarni amalga oshiradi.  

       Аtrоf  muhitni  muхоfаzа  qilish  bоrsidаgi  dаvlаt  bоshqаruvi  sistеmаsi  dеgаndа  dаvlаt 

tаshkilоtlаrining  tаbiiy  rеsurslаrni  qаytа  tiklаsh,  ulаrdаn  оqilоnа  vа  tеjаmli  fоydаlаnish,  аtrоf 

muhitni  muхоfаzа  qilish  sоhаsidаgi  mаsаlаlаrni  хаl  qilish  uchun  qаrаtilgаn  tаshkiliy 

fаоliyatlаritushunilаdi. 

Tаbiаtdаn fоydаlаnishni bоshqаruvchi asosiy dаvlаt tаshkilоtlаrigа quyidаgilаr kirаdi: 

1.  O’zbеkistоn  Rеspublikаsi  Vаzirlаr  Mахkаmаsi  kоshidаgi  аtrоf  muhitni  muхоfаzа  qilish 

vа tаbiiy rеsurslаrdаn оqilоnа fоydаlаnish kоmissiyasi. 

2.  O’zbеkistоn  Rеspublikаsi  Оliy  Majlisi  qоshidаgi  “Atrоf  muhitni  muхоfаzа  qilish” 

qo’mitasi. 

3.  Tаbiiy  muhitni  nаzоrаt  qiluvchi  O’zbеkistоn  Rеspublikаsi  gidrоmеtеоrоlоgiya  dаvlаt 

qo’mitаsi. 

4. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Ekologiya va atrof muxitni muхоfаzа qilish dаvlаt qo’mitаsi. 

Ekologiya  sohasida  davlat  boshqaruvining  maxsus  vakolatli  organlari  ichida  markaziy 

o`rinni  O`zbekiston  Respublikasi  Ekologiya  va  atrof  muxitni  muхоfаzа  qilish  davlat  qo`mitasi 

egallaydi. Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 

1996-  yil  26-apreldagi  qarori  bilan  tasdiqlangan  Nizomiga  (O`zbekiston    Respublikasi    Oliy 

Majlis  Axborotnomasi,  1996-yil  5-6-  son,  70-modda)  muvofiq  tabiatni  muhofaza  qilish,  tabiiy 

resurslardan  foydalanish  va  ularni  qayta  tiklash  sohasida  davlat  nazoratini  hamda  tarmoqlararo 

boshqaruvni  amalga  oshiruvchi,  idoralardan  ustun  turuvchi  hamda  muvofiqlashtiruvchi  maxsus 

vakolatli  organdir.  O`zbekiston  Respublikasi  Tabiatni  muhofaza  qilish  davlat  qo`mitasi 

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga bo`ysunadi va unga hisobdordir. 

Ekologiya  va atrof  muxitni  muхоfаzа  qilish davlat  qo`mitasi quyidagi asosiy  vakolatlarni 

amalga oshiradi: 



  atrof  muhitni  muhofaza  qilishda  iqtisodiy  usullarni  keng  qo`llash,  resurslarni 

tejaydigan,  kamchiqit  va  chiqitsiz  texnologiyalarni  barcha  joylarda  qo`llanilishini  ,  ekologiya 

sohasidagi  fan-texnika  yutuqlarini  joriy  etish  asosida  tabiatni  muhofaza  qilish  faoliyatini 

kompleks boshqaradi; 

---



  tabiatni  mushofaza  qilish  va  tabiiy  resurslardan  foydalanish  yuzasidan  respublika 

ekologik normativlar, qoida va standartlarni tasdiqlaydi,  



  atrof  muhitga  ifloslantiruvchi  moddalarni  chiqarib  tashlash  (oqizish)  normativlarini 

belgilaydi hamda tabiatdan foydalanuvchilar e'tiboriga yetkazadi;  



  davlat ekologik ekspertizasini o`tkazadi; 



  atrof  muhit  ifloslanishining  ahvoli  va  unga  boshqacha  zararli  ta'sirlar,  tabiiy 

resurslardan  foydalanish  to`g`risidagi  ma'lumotlarning  respublika  yagona  ekologik  axborot 

bankini tashkil etadi va yuritadi; 



  respublikada  qo`riqxonalarga  doir  ishlarga  rahbarlik  qiladi,  alohida  muhofaza 

etiladigan tabiiy hududlar hamda hayvonot dunyosining davlat kadastrini yuritishda qatnashadi; 



  ekologik tashviqotni amalga oshiradi,  ekologik ta'lim  va  tarbiyani  tashkil  etish hamda 

yuritishda qatnashadi; 



  ifloslantiruvchi  moddalarni  atrof  muhitga  chiqarib  tashlash  va  oqizish,    chiqindilarni 

joylashtirish va ko`mish, suvdan maxsus foydalanishga, ov qilish va baliq tutishga ruhsatnomalar 

beradi,  yovvoyi  dori-darmon  giyoshlari,  ozuqa  o`simliklari  va  manzarali  o`simliklarni, 

texnikaviy 

xom 

ashyo 

va 

boshqa 

tabiiy 

hosilalarni 

(shu 

jumladan 

mumiyoni) 

yaratish(tayyorlash),  ularni  respublika  hududidan  olib  chiqish  va  respublikaga  olib  kirish 

huquqini beradi; 



  tabiatni  ifloslantirganlik  va  tabiiy  resurslardan  oqilona  foydalanmaganlik  natijasida 

unga yetkazilgan ziyonni qoplash yuridik va jismoniy shaxslarga nisbatan da'vo qilish; 



  bank  muassasalariga  ekologik  qonun  hujjatlarini  buzgan  holda  ish  olib  borilayotgan 

sanoat  va  boshqa  obyektlarni  loyishalash,  qurish,  qayta  qurish  yoki  k engaytirish  ishlarini 

mablag` bilan ta'minlashni to`xtatish haqida taqdimnoma kiritadi; 



  ekologik  qoidalarga  amal  qilmay  ish  olib  borilayotgan  sanoat  va  boshqa  obyektlarni 

loyihalash,  qurish,  qayta  qurish  yoki  kengaytirishni  taqiqlaydi,  shuningdek  korxonalar, 

muassasalar va tashkilotlarning ishini txtatib qo`yadi; 



  ekologik  talablarga  rioya  etmagan  shaxslarni  ma'muriy  javobgarlikka  tortadi,  zarurat 

bo`lganda huquqbuzarlik materiallarni huquqni muhofaza qiluvchi organlarga taqdim etadi; 



  tabiiy  resurslardan  foydalanish  va  muhofaza  qilish  ustidan  belgilangan  hollarda  va 

tartibda  davlat  nazoratini  olib  boradi  va  qonun  hujjatlarida  belgilangan  boshqa  vakolatlarni 

amalga oshiradi.