2. Amir Temur buyuk davlat arbobi va mohir sarkarda. Temuriylar davrida Movarounnahr va Xurosondagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat

Tasviriy san’at. Temur va temuriylar davrida ulkan muvaffaqiyatlaridan yana biri bu tasviriy san‘atning gurkirab taraqqiy etganligidir. Bu davr tasviriy san‘ati- portretlar, hayotiy lavhalar, tabiat manzaralari, bino va badiiy asarlarga ishlangan tasvirlardan iborat bo‘ldi. XIV asrning 2-yarmida Samarqand miniatyura maktabi tashkil topgan.

Temuriylar davrida yetishib chiqqan va tasviriy san‘at dong‘ini olamga taratganlar jumlasiga ustoz Shamsiddin Abdulhay, Muhammad Nur, Shayx Turoniy, Abdulla Hiraviy, Ustoz Gung, Ustoz Jahongir, Pir Sayid Ahmad Bog‘ishamoliy va boshqa musavvir va naqqoshlarni kiritish mumkin. Ular chizgan yorqin tasvirlar, portretlar, tabiat manzaralari yoxud jang tafsilotlari o‘zining tabiiyligi, tiniqligi va originalligi bilan kishini hayratga soladi. Masalan, Muhammad Siyohqalam, Hoja Muhammad va ustoz Abdulhay mo‘yqalami bilan sayqal topgan 96 ta muroqqa (albom) Shunday tasvirlar sirasiga

XV asrning 20-30-yillarda Shohrux saroyida qo‘lyozma kitoblar tayyorlanadigan ustaxonasi bo‘lgan kitobxona yuzaga kelgan. Kutubxonada 40 dan ortiq san‘atkorlar, jumladan adabiy va tarixiy mazmundagi qo‘lyozmalarni bezovchi musavvirlar, xattotlar, naqqosh, muzahhib va boshqalar to‘plandi. Kutubxonaning faoliyatiga shahzoda Boysung‘ur Mirzo homiylik qilgan. Uning sa‘y-harakati asosida jahon san‘ati tarixida muhim o‘rin tutgan Hirot miniatyura maktabiga asos solgan (keyinchalik mutaxassislar tomonidan «Nigorxonai Behzod» yoki «Behzod akademiyasi» deb atalgan). Hirot miniatyura maktabi-XV asrda Hirotda shakllangan tasviriy san‘at (miniatyura)dagi uslubdir.

XV asr 2-yarmida Husayn Boyqaro va Alisher Navoiy homiyligi tufayli Hirot miniatyura maktabi o‘z taraqqiyotining yuqori cho‘qqisiga ko‘tarildi. Bu davrda rasm va ranglar uyg‘unligi tuzilishining mohir ustalari bo‘lgan Mirak Naqqosh, Xo‘ja Muhammad naqqosh, Xo‘ja Ali al-musavvir, SHoh Muzaffar kabilar ijod qildi.

1455-1536 yillari Hirotda buyuk miniatyurachi musavvir, Sharq uyg‘onish davrining yetuk san‘atkori, Hirot miniatyura maktabining asoschisi-Kamoliddin Behzod faoliyat ko‘rsatdi. U «Ikkinchi Moniy» degan faxriy unvonga sazovor bo‘lgan. Tarixchilardan Mirzo Muhammad Haydar, Do‘st Muhammad va Qozi Ahmadning ma‘lumotlariga ko‘ra, Behzodni Sulton Husaynning kitobdori Mirak Naqqosh o‘z tarbiyasiga olgan. Behzod musavvirlikni Pir Sayd Axmad Tabriziydan o‘rgangan, o‘z ijodida musavvir Xalil Mirzo Shohruxiy badiiy uslubini davom ettirib, uni rivojlantirgan va kamolga yetkazgan, yosh musavvir 75
iste‘dodi juda tez shakllangan. Bunda Alisher Navoiyning murabbiylik faoliyati ham hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan. Navoiyning shaxsiy kutubxonasida o‘sha davrning yetuk san‘atkorlari Mirak Naqqosh, Hoji Muhammad kabi musavvirlar, Hofiz Muhammad, Zayniddin Mahmud, Sulton Muhammad Hyp kabi xattotlar ijod bilan band bo‘lganlar. Behzod shu kutubxonada, ayniqsa, xattot Sultonali Mashhadiy va Yoriy Muzahhib bilan yaqin ijodiy hamkorlikda bo‘lgan. Behzod ijodining mavzu doirasi, qahramonlari shu yerda-Navoiy va boshqa san‘atkorlar ijodi ta‘sirida kamol topgan.

Kamoliddin Behzodning ijodida Hirot miniatyura maktabining jo‘shqin, harakat va detallarga boy kompozitsiyalardan his-tuyg‘ularni ifodalash usuliga, shuningdek, portret janriga o‘tishdek taraqqiyot yo‘li o‘z ifodasini topdi. Uning har bir yaratgan asari, shoh asar edi. Zamondoshlari uning asarlarini badiiy mukammalligi, o‘ta hayotiyligi va haqqoniyligi uchun qadrladi.