2. Ekonomika teoriyası pániniń metodologiyasi Metodologiyaning filosofiyalıq sózlikler degi birinshi talqiniga kóre, ol

2. Ekonomika teoriyası pániniń metodologiyasi
Metodologiyaning filosofiyalıq sózlikler degi birinshi talqiniga kóre, ol
qandayda -bir fanda qollanılatuǵın izertlew metod (usıl ) larining kompleksi,
ekinshi mánisi bolsa, ilimiy biliw hám dúnyanı ózgertiw metodı haqqındaǵı
táliymat bolıp tabıladı.
Bunday pikir basqa kóplegen ádebiyatlarda da ushraydı, biraq
metodologiyani metodlardıń ápiwayı jıyındısı, dep aytıw onıń túpkilikli
mánisin ańǵarıw imkaniyatın bermeydi. Sonıń menen birge, pán
metodologiyasini umumfalsafiy (universal ), ulıwma hám menshikli ilimiy
metodlardıń jıyındısı, dep esaplaw da máselege júzeki jantasıwdı
ańlatadı. Áyne waqıtta, pán metodologiyasi menen pánniń metodologik
funksiyası ortasında parq bar ekenin de esta saqlaw kerek. Birpara ilimpazlar
«metodologiya» túsiniginde haqıyqatlıqtı úyreniwdiń menshikli jolları
hám metodların birlestiriwge urınadılar. Taǵı basqa gruppa ilimpazlar metodologiya degende, waqıya hám hádiyselerdi biliwdiń filosofiyalıq
táreplerin tusinip jetediler. Úshinshi gruppa avtorlar metodologiyani
dialektika menen áyne bir, deydiler. Tórtinshi taypa izertlewshilerdiń metodologiyani filosofiyaǵa daxli bolmaǵan bólek pán baǵdarı,
besinshi gruppa qánigeler bolsa, metodologiya metod emes, bálki ol
haqqındaǵı táliymat, teoriya, pán, dep aytıp otediler. Metodologiyaning
bólek pán dep tán alınıwına birpara ilimpazlar qarsı shıǵadılar1. Pikirimizcha, metodologiya pán emes, pánniń teoriyalıq hasası, ilimiy
biliwdiń tiykarı bolıp tabıladı.
«Filosofiyalıq ensiklopediyalıq sózlik»de aytılıwına qaraǵanda, metodologiya -
teoriyalıq hám ámeliy iskerlikti shólkemlestiriw, qurıw principleri, usılları
sisteması, sonıń menen birge, bul sistema haqqındaǵı táliymat bolıp tabıladı. Professor
N. Shermuhammedova da sol jantasıwǵa tıykarlanıp, «metodologiya -
biliw iskerligi jolları haqqındaǵı táliymat»,- dep jazadı.
Metodologiya - bul pán predmetin úyreniwge qanday ilimiy
principler tiykarında jantasıwdı ańlatadı. Ekonomika teoriyasında
adamlardıń xojalıq iskerligi sistemasıy jantasıw tiykarında uyreniledi.
Bunda pútin ekonomika túrli bloklarǵa - bólimlerge ajıratılıp, hár biri
bólek uyreniledi, olardan hár birine tán bolǵan ayrıqshalıqlar
anıqlanadı. Mısalı, pútin bazar resurslar bazarı, tutınıw tovarları
bazarı hám finans bazarlarına ajıratılıp uyreniledi. Ajıratılǵan bloklar analiz
etilgach, olar iskerliginiń shárt-sharayatı hám belgileri, olar qanday
funksiyanı orınlawı anıqlanadı. Ekonomikanıń túrli tárepleri analizinen
keyin olar birgelikte qaraladı, túrli bloklar kompleksinen ibarat ekonomika
pútinlikte ne ekenligi, ol qanday rawajlanıwı kórsetiledi. Taǵı bazar
mısalına qaytsak, onıń hár bir blokınıń funksiyaları úyrenilgach, olar
birgelikte birden-bir bazar retinde qaraladı hám bazardıń ulıwma
funksiyaları tariyplanadi.
Ekonomika teoriyasında qollanılatuǵın taǵı bir metodologik
jantasıw bul ekonomikanı sap emes, basqa, yaǵnıy ǵayrıekonomikalıq
faktorlar tásirin esapqa alǵan halda úyreniw bolıp tabıladı. Ekonomika baslanǵısh
bolǵanı halda siyasiy, social, milliy demografik hám hátte psixik-etikalıq
faktorlar tásirine beriledi. Basqa tarawlar daǵı ózgerisler ekonomikada
da óz hákisin tabadı. Jámiyette tártipsizlik, siyasiy biyqararlıq júzege
kelse, bul ekonomikanıń rawajlanıwına ziyan jetkeredi, sebebi kisiler
hawlıǵıwǵa túsip isten soviy baslaydılar. Milliy dawlar da sonday
unamsız aqıbetke alıp keledi. Kisilerde psixik kóterińkilik bolsa, olar
ekonomikalıq aktiv boladılar. Kerisinshe, psixik tushkunlik olarda kemsalıyqalıqtı
payda etip, aktivlikti so'ndiradi.
Ekonomika teoriyasınıń taǵı bir metodologik principi - bul
ekonomika hám tábiyaat ortasındaǵı óz-ara baylanısıwdı esapqa aldılarr.
Ekonomika tábiyaattan sırtda bolıwı ulıwma múmkin emes, sebebi
bul onıń materiallıq súyenishi bolıp tabıladı. Tábiyaattan alınǵan resurslardan
paydalanmay turıp, óndiristiń bolıwı múmkin emes. Tábiyiy
sharayat óndiristiń qanday bolıwın belgilep beredi. Qazilma
baylıq qay jerde kóp bolsa, bulmanda undirma sanaat, jer jaqsı orında
dıyxanshılıq, jaylawlar kóp orında sharbashılıq, ormanzor kóp jerde
aǵashnı islew sanaatı, suwǵa jaqın orında kemasozlikning rawajlanıwı
buǵan mısal.
Ekonomika teoriyasında ekonomikanıń tábiyaatqa qayta tásiri de
esapqa alınadı. Tártipsiz ekonomikalıq iskerlik tábiyaatqa ziyan jetkeredi,
odaǵı ekologiyalıq teń salmaqlılıqtı buzadı, ekologiyalıq xaterdi júzege keltiriwi
12
múmkin, bunıń menen ekonomikanıń tábiyiy súyenishi muzdıń jarıǵı ketedi. Mine sol
mashqala da teoriyada onıń predmeti kózqarasınan analiz etiledi.
Ekonomika teoriyasınıń taǵı bir metodologik tiykar tamaqtası - bul
ekonomikanı statikada (jatqan jaǵdayda ) emes, bálki dinamikaǵa
(rawajlanıwǵa ) tıykarlanıp úyreniw bolıp tabıladı. Bunıń menen ekonomikalıq hádiyselerdiń
kelip shıǵıw sebepleri, odaǵı ózgerisler qanday barıwı bilip alınadı.
Ekonomikanıń rawajlanıwına tán bolǵan tendensiyalar (beyimlik)
anıqlanadı. Bular nege alıp keliwi hám soǵan kóre xojalıq iskerligin
keleshekte qanday shólkemlestiriw kerekligi anıqlanadı.
Usı pán ekonomikaǵa tán nızam -qaǵıydalardıń obiektiv
bolıwınan, kisiler olardı óz bilgeninshe biykar ete almasligidan, lekin
olardı ańlap jetken halda olar talabına maslawıp iskerlik kórsete
alıwlarınan kelip shıǵadı.
Teoriya daǵı basqa bir metodologik princip bul ekonomikanı
texnologiyalıq ózgerislerdi esapqa alıp úyreniw bolıp tabıladı. Texnologiyanıń ózi
ekonomika teoriyasınıń predmeti emes, sol sebepli onı texnikalıq pánler
úyrenedi. Biraq texnologiya ekonomikanıń materiallıq hasası bolǵanınan,
odaǵı saldamlı ózgerisler ekonomikalıq iskerlikti tupten jańalap jiberedi.
Mine sol zattı teoriya itibardan qochirmaydi. Mısalı, teoriyada
«Úlken cikller - úlken tolqınlar» degen túsinikler bar, bular
texnologiya daǵı úlken búklemdiń ekonomikaǵa tásirin názerde tutadı.
Ulıwma jańa texnologiya payda bolıwı menen ekonomika rawajlanıwında jańa
dáwir - úlken cikl baslanadı, bul ádetde 50-60 jıl dawam etedi. Mine
usılardı teoriya analiz etedi.
Analiz usılları. Ekonomika teoriyası predmetin úyreniwde aqıl
etiwdiń eki basqıshı qollanıladı.
Birinshi basqısh baqlaw basqıshı esaplanadı. Bul basqıshda
ekonomikaǵa tiyisli maǵlıwmatlar toplandı, olar basqa noekonomikalıq
maǵlıwmatlardan ajıratıp alınadı. Olarǵa dáslepki tárzde ulıwma baha
beriledi hám ele sınap kórilmegen juwmaq - gipoteza alǵa jıljıtıladı.
Ekinshi basqıshda gipotezalar basqa maǵlıwmatlardı úyrengen
halda sınap kóriledi, olar tastıyıqlansa, qabıl etiledi, olar tiykarında teoriyalıq
nızam -qaǵıydalar tariyplanadi,
Teoriyalıq juwmaq ámeliyat menen salıstırıp kóriledi. Eger real ekonomikalıq
turmıs teoriyalıq qaǵıydanı mudami tastıyıqlab tursa, sonday eken, ol tuwrı bolıp
shıǵadı. Eger aytılǵan hádiyse bólekan tastıyıqlansa yamasa tastıyıqlanmasa,
tariyp berińan qaǵıydanı qaytaldan kóriw, zárúr bolsa, toltırıw yoxud odan
birotala waz keshiw kerek boladı.
13
Ekonomika teoriyası tábiyiy pánlerden ayrıqshalaw óz juwmaqların
laboratoriya daǵı tájiriybe yamasa tábiyaat daǵı sınaqlar járdeminde tekserip kóre
almaydı. Eger teoriyada ekonomikalıq biyqararlıq boladı, onıń belgileri
óndiristiń tómenlewi, jumıssızlıq hám inflatsiya dep qaralsa, onı
tastıyıqlaw ushın tájiriybe yamasa sınaq ótkerip bolmaydı. Bulardıń tek
baqlaw, olar haqqında maǵlıwmat toplaw jáne bul maǵlıwmattı teoriyalıq
ulıwmalastırıw múmkin, tek.
Teoriyada, tosınarlı yamasa az-kem emes, bálki mudami tákirarlanıp
turatuǵın ekonomikalıq hádiyselerdi ańǵarıw ushın abstraksiyalash usılı
qollanıladı. Bul usıl teoriya ushın tiykarǵı esaplanadı. Bul usıl
járdeminde ekonomikalıq hádiyseler olarǵa tásir etiwshi o'tkinchi hám ekinshi
dárejeli faktorlardan erkin etip alınadı, olarǵa teoriyalıq baha beriledi.
Abstraksiyalashda shama usılı qollanıladı, yaǵnıy málim shárt-sharayat
bolǵanda ne júz beriwi shama etiledi. Mısalı, bahanıń talapǵa
tásirin biliw ushın talapǵa tásir etiwshi basqa faktorlar ózgermay
turıptı dep shama etiledi. Sonday sharayatta baha hám talaptıń
ózgeriwi qanday bolıwı anıqlanadı. Basqa bir mısal : texnologiyanıń
miynet ónimliligine tásiri anıqlanǵanda baha jumısshılardıń
ilmiy tájriybesi, óndiristiń tábiyiy sharayatı, tovarlardıń sotilib turıwı
ózgermeydi dep shama etiledi. Biraq bunday shama qılıw ámelde
bar zatlardı waqtınsha názerden keshirip turıwdı ańlatadı. Turmısda
uchramaydigan fantastik hádiyselerdi, mısalı, basqa planetalardan
adamsimon jonzotlar keldi yamasa kelmadi, dep hesh qashan shama
etińmeydi.
Abstraksiyalash tiykarında logikalıq usıl jatadı, bunda logika
járdeminde ekonomikalıq hádiyselerdiń óz-ara baylanısıwı, olardıń
ulıwmalıǵı hám ayırmashılıqları, kelip shıǵıw sebepleri hám aqıbetleri anıqlanıp
alınadı.
Abstraksiyalash - bul ekonomikanıń teoriyalıq modelin jaratıw bolıp tabıladı.
Lekin model real ekonomikalıq haqıyqatlıqtı sáwlelendirgandagina ilimiy boladı.
Model tiykarınan ekonomikalıq haqıyqatlıqtıń teoriyalıq ańlatpası bolıp tabıladı.
Quramalı ekonomikalıq hádiyselerdi daslep analiz etiw hám keyininen
túsintirip beriw ushın ápiwayı yamasa quramalı ekonomikalıq modeller
qollanıladı. Ápiwayı modelge mısal jol menende ekonomikalıq cirkulatsiya
(oborot ) modelin alıw múmkin. Bul modelde ekonomika qatnasıwshıları
tek firmalar hám xojalıqlardan ibarat, olar basqalar menen baylanıs
etpeydi, olar bar tavarın hám aqshasın bazarǵa taslaydı, dep shama
etiledi. Sol modelge qaray ekonomikanıń tiykarǵı qatnasıwshıları
ortasındaǵı baylanıslar analiz etiledi, bul baylanıslar bir-birine tavar hám
14
xızmetler jetkiziwden ibarat hám soǵan uyqas túrde olar ortasında
pulning aldı-berdisi júz beriwi haqqında juwmaq shiǵarıladı. Quramalı
modeller dúzilgende kópshilik subyektlar ortasındaǵı hám kóp túrdegi
ekonomikalıq baylanıslar alınıp, olar matematikalıq esap -kitaplar tiykarında kórip
shıǵıladı, bunda baylanıslardıń muǵdarlıq analizi ótkeriledi.
Ekonomika teoriyası óz predmetin analiz etkende pozitiv hám
normativ usıllardı qollaydı. Pozitiv usıl - bul ekonomikalıq haqıyqatlıqtı teoriyalıq
tárepten qandaylıǵın túsintirip beriw, yaǵnıy onı ilimiy aytıw.
Normativ usıl - bul ekonomikalıq haqıyqatlıqtıń ámelde qanday bolıwı
kerekligini hám onıń ushın ne qılıw zárúrligi jóninde usınıs
beriw bolıp tabıladı. Mısalı, pozitiv usılda stipendiya mánisan neligi
tusintiriledi, yaǵnıy onı jaslarǵa olar oqıǵan waqtında beriletuǵın
járdem dep aytilsa, normativ usılda onı qashan hám qanshaǵa
asırıw zárúrligi tiykarlanadı. Pozitiv usıl teoriyalıq talqinni bildirse,
normativ usıl ámeliyatda ne bolıwın ańlatadı.
Teoriyada analizdiń induktiv hám deduktiv usılları da isletiledi.
Induktiv usıl qollanılǵanda hádiyselerdi baqlawdan olardı
ulıwmalastırıwǵa ótilip, ulıwma juwmaqlar shiǵarıladı. Deduktiv usıl
qollanılǵanda bolsa qáliplesken teoriyalıq juwmaqlar tiykarında ekonomika daǵı
ayırım hádiyseler analiz etiledi. Bunıń menen aytılǵan qaǵıydalar qanshelli shın
ekenligi sınap kóriledi.
Teoriyada ápiwayı hádiyseler analizinen quramalı hádiyseler analizine
ótiw de qollanıladı. Mısalı, daslep individual talap, keyininen ayır
bazar talabı hám aqır-aqıbetde jámiyettegi jalpı talap analizi ótkeriledi. Taǵı bir
usıl - bul hádiyselerdi túrli dárejede alıp úyreniw bolıp tabıladı.
Teoriyada ekonomikanıń nızam -qaǵıydaları úsh qıylı dárejede
uyreniledi:
mikrodarajada - bunda xojalıqlar hám firmalardıń ekonomikalıq xattiharakati, ayırım bazar daǵı ózgerisler uyreniledi;
makrodarajada - bunda pútkil ekonomika daǵı, anıqrog'i milliy
ekonomika dárejesindegi, jergilikli bazar daǵı hádiyseler hám processler
uyreniledi;
metadarajada - xalıq aralıq global kólemdegi, jáhán xojalıǵı daǵı júz
beretuǵın processler, olarǵa tán bolǵan qaǵıydalar uyreniledi.
Hár úshew dáreje óz-ara baylanıslılıqta kórip shıǵıladı, sebebi
mikrodarajadagi ekonomikalıq iskerlik pútinlikte makrodarajani, túrli
mámleketler degi makrodarajadagi ekonomika metadarajani, jáhán
ekonomikasın júzege keltiredi. Túrli dárejedegi ekonomika úyrenilganda,
olardıń hár birine tán nızam -qaǵıydalar bólek kórip shıǵıladı.
15
Teoriyada muǵdarlıq analiz de qollanıladı, biraq bul jol menen
alınǵan maǵlıwmatlar teoriyalıq juwmaq shıǵarıwǵa xızmet etedi. Mısalı,
muǵdarlıq analiz jumıssızlar sanınıń azayıwın kórsetsa, ekonomikada
bántlik oshayapti degen, nabada bul analiz inflatsiya tómenlewin
kórsetsa, pul mámilesi turaqlılasıp barayapti degen juwmaqlarǵa
kelamiz. Muǵdarlıq analiz ótkerilgende túrli formulalar qollanıladı, olar
jardeminde ekonomikaǵa tiyisli esap -kitap jumısları alıp barıladı. Bular
járdeminde ekonomikalıq nızam -qaǵıydalardıń qanshelli ámel etiwi,
ekonomikada tán bolǵan tendensiyalar bilip alınadı. Muǵdarlıq analiz
nátiyjeleri túrli illustratsiyalar - sızılmalar, súwretler, iymek sızıqlar
járdeminde suwretlenedi. Ekonomika daǵı ózgerislerdi ańlatiwshı
muǵdarlıq kórsetkishler ózgeriwshen bahalardan ibarat bolıp, bunda
bir baha ekinshisine, ekinshisi úshinshisine hám taǵı basqa baylanıslı
boladı. Mısalı, resurslar bahasınıń ózgeriwi ǵárejetler ózgeriwin,
óz gezeginde bul bahanıń, sonlıqtan shıǵarılǵan tavarǵa talaptıń
ózgeriwin júzege keltiredi. Bunday óz-ara baylanıslılıq sızılmalarda hákis
ettiriledi. Bular járdeminde teoriyalıq ideya hár tárepleme, yaǵnıy suwret jardeminde
da ańlatpa etiledi hám sonıń menen birge, ózgeriwshen bahalar ortasındaǵı
baylanıslılıqtı anıqlawǵa xızmet etedi. Sızılmalar dóńgelek bolǵanda, ol
bóleklerge ajratıladı, yaǵnıy úles - úles suwretlenedi. Mısalı,
mámlekettiń dáramatlar daǵı úlesi 25 procent bolsa, bul sheńberdiń 1/4 bólegi
formasında boladı.
Sızılmalar muǵdarlıq ózgerislerdi, mısalı, bahanı yamasa ónim
muǵdarı daǵı ózgerislerdi ańlatadı. Eki ózgeriwshen bahanıń óz-ara
tásirin ańǵarıw ushın koordinatlarga tiykarlanǵan sızılma payda etiledi.
Bunda abssissa oǵına bir kórsetkish qóyılsa, ordinata oǵına basqası
qóyıladı. Bir baha muǵdarınıń ózgeriwi basqasınıń qanshaǵa
ózgertiwine qaray vertikal hám gorizontal sızıqlar payda etiledi, olar
kesilisken noqatlar iymek sızıq menen birlestirilgende ekonomikalıq
ózgerisler qandaylıǵı anıqlanadı.
Teoriyada sapalı analiz usılı baslanǵısh, ol logikaqa tiykarlanǵan
asbtraksiyalash usılınan ibarat bolıp, teoriyalıq juwmaqlar shıǵarıwǵa hám
nızam -qaǵıydalardı ilimiy tariyplewge xızmet etedi. Biraq bul muǵdarlıq
analizge tayanadi, sebebi usı usıl baqlaw maǵlıwmatların jıynash,
olardı ulıwmalastırıwǵa múmkinshilik beredi. Bunnan tısqarı muǵdarlıq analiz
járdeminde teoriyalıq nızam -qaǵıydalar ekonomikada qanshelli ámel
qılıp atırǵanlıǵı bilip alınadı. Mısalı, inflatsiya dárejesin muǵdardan
anıqlaw arqalı pul mámilesi nızamınıń ámel etiwi kórsetiledi.
Teoriyalıq analizde qollanılatuǵın hár túrli usıllar bir-birinen ajıratıp alıp
16
bólek isletilmaydi, olar birgelikte, lekin túrli kombinatsiyada
(koefficientte) isletiledi. Bul analiz dárejesi hám kólemine baylanıslı boladı.
Funksiyalar. Ekonomika teoriyası pán retinde túrli funksiyalardı
atqaradı. Bulardan birinshisi - biliw funksiyası bolıp tabıladı. Bunda teoriyanı
úyreniw arqalı ekonomikalıq hádiyseler ne ekenligi, olardı ne júzege
shıǵarıwı, olar nege alıp keliwi ańlap alınadı. Teoriya
ekonomikanıń sır-sırların uyretip, kisilerdi olardan xabarlı etedi,
olardıń bilim dárejesin asıradı. Basqa ekonomikalıq pánler qatarı ol da
adamlarǵa ekonomikalıq bilimlerdi jetkezip beredi, olardı ekonomikada
málim nızam -qaǵıydalar bar ekenliginen agah etedi, olarǵa ámel etiw
zárúr ekenligin túsintirip beredi.
Usı pánniń ekinshi funksiyası - bul basqa ekonomikalıq pánler
ushın teoriyalıq tiykar bolıp xizmet etiwi bolıp tabıladı. Bul pán umumnazariy, yaǵnıy
ekonomikaǵa tán bolǵan ulıwma nızam -qaǵıydalardı úyrenedi. Sol
tárepten ol basqa menshikli funksional teoriyalerden, mısalı, finans
teoriyası, pul teoriyası, statistikalıq teoriya, buxgalteriya teoriyası sıyaqlı
pánlerden parıq etedi. Ekonomika teoriyası ulıwma pán bolǵanınan, ol
tiykarlanǵan teoriyalıq nızam -qaǵıydalarǵa basqa ekonomikalıq pánler tayanadi.
Mısalı, teoriyada tiykarlab berilgen talap kategoriyasining talqiniga
mikroiqtisod, makroiqtisod, marketing, firma ekonomikası, menejment sıyaqlı
pánler tayanadi. Biraq basqa falar teoriyadan tek azıqa alıw menen
sheklenedi dep bolmaydı. Bul pán basqa ekonomikalıq pánler ushın teoriyalıq
tayansh bolsa -de, olardıń jetiskenliklerin ulıwmalastırıw esabınan olardan
da azıqa aladı. Basqa pánler erisken nátiyjeler hám juwmaqlarǵa súyene otirip
ekonomika teoriyası óz kategoriyalari hám nızamlarına jańalıq kiritedi,
jańa ilimiy juwmaqlar shıǵaradı. Qullası, basqa ekonomikalıq pánler jetiskenligi
teoriyanıń da pán retinde rawajlanıwına xızmet etedi.
Usı pánniń úshinshi funksiyası - bul onıń ámeliyat ushın
ilimiy baza bolıp xizmet etiwi, oǵan ulıwma tárzdegi usınıslar
beriwi bolıp tabıladı. Bul pán arnawlı bir firma jumısı yamasa shańaraq xojalıǵın qanday
shólkemlestiriw tuwrısında usınıslar bermeydi. Onıń usınısları
umumekonomikalıq xarakteristikaǵa iye nızam -qaǵıydalarǵa qanday ámel etiwge
tiyisli boladı. Bul usınıslar ekonomikalıq siyasatti jetilistiriwge
qaratıladı. Bular mámlekettiń, firmalardıń, xojalıqlardıń, xalıq aralıq
ekonomikalıq awqamlar hám shólkemlerdiń siyasatina tiyisli boladı.
Sonday eken, teoriya ámeliyat menen ekonomikalıq siyasat arqalı baylanısadı.
Ekonomikalıq siyasatda ol yamasa bul teoriyalıq ideyaǵa tayaniladi, ol talap
etetuǵın jol-jobalar tiykar etip alınadı. Bunı tariyxıy dáliller tastıyıqlaydı.
1929 -1933-jılları AQSh qáweterli ekonomikalıq krizisqa jolıqib,
17
ekonomika láń bolıp qalǵan, odan shıǵıw ushın sol waqıttaǵı
prezident F. Ruzveltning «Jańa kurs» dep atalǵan siyasatı ámelge
asırılǵan. Bul siyasat krizistan shıǵıw ushın mámleket ekonomikaǵa aktiv
aralasıwı zárúr degen ideyaǵa tayanǵan. Onıń nátiyjesinde AQSh
ekonomikası o'nglanib ketken. XX ásir 70-jıllarınıń ekinshi yarımı daǵı
krizistan shıǵıw ushın AQSh húkimeti prezident (R. Reygan) atı
menen aytılǵan «Reygonomika» siyasatina ámel etdi. Bul ekonomika
turaqlı ósip barıwın bazar kúshleri, bazar mexanizminiń ózi
támiyinley aladı, sol sebepli mámleket ekonomikanı erkin qoyıp, óz ekonomikalıq
iskerligin sheklewi kerek, degen teoriyalıq juwmaqqa tayanǵan
«Reygonomika» siyasatı sebepli AQSh ekonomikası krizistan shıǵıp,
ekonomikalıq ósiwdi támiyinlegen.
Ekonomika teoriyası usınısları mikrodarajadagi siyasatqa da qol
keledi, bul firmalarǵa tuwrı strategiyalıq (keleshekti gózlegen) joldı tańlaw
imkaniyatın beredi. Mısalı, teoriya daǵı diversifikatsiya ideyası kapitaldı
bir waqtıniń ózinde túrli tarawlarǵa jaylastırıw zárúr ekenligin ańlatadı.
Kapitalı úlken firmalar soǵan ámel etkenlerinde bir tarawdan kórilgen
zálel, basqa tarawǵa qoyılǵan kapital alıp kelgen payda esabınan qoplanib
turadı.
Teoriyanıń taǵı bir ámeliy áhmiyeti sonda, bul pán
ekonomikanıń sır-sırların ashıp berer eken, odan xabarlı hár bir
kisi ekonomika qaǵıydalarına ámel qilsa, bunnan tek payda kóredi.