2 Elektr tokining asosiy xarakteristikalari. Om qonuni. Tokning ishi va quvvati. Joul-Lens qonuni

2.2. Om qonuni

Elektr tokining manbasi, iste’molchisi va yordamchi qurilmalarning elektr o‘tkazgichlar orqali tutashtirilgan majmuasi elektr zanjiri deb yuritiladi. Zanjirning asosiy elementlariga manba va iste’molchi kiradi. YOrdamchi elementlariga tutashtiruvchi simlar, o‘lchov asboblari, kommutatsion apparatlar kiradi. Eng oddiy elektr zanjiri manbadan, iste’molchidan va ularni ulab turuvchi simlardan iborat bo‘ladi. (2.1-rasm), unda E - EYUK manbasi, r - manbaning ichki qarshiligi, R - iste’molchi qarshiligi.

Nemis olimi G. Om 1827 yilda R qarshilikka ega bo‘lgan o‘tkazgichdan oqayotgan I tok bilan unga qo‘yilgan kuchlanish U orasidagi chiziqli bog‘lanish mavjudligini aniqladi:

I=U/R
Bu ifoda zanjirning bir qismi uchun Om qonuni deb yuritiladi. Om qonuni ifodasidan o‘tkazgich elektr qarshiligi birligi topiladi:

R=
Qarshilikka teskari bo‘lgan kattalik:
g= ( Om^-1 )

o‘tkazuvchanlik deyiladi. Uning birligi simens (Sm) deb yuritiladi. O‘tkazgichlarning elektr qarshiligi uning materialiga va geometrik o‘lchamlariga bog‘liq:

R=,

bu erda - o‘tkazgich uzunligi,

- o‘tkazgich ko‘ndalang kesimining yuzasi,

- o‘tkazgich materialining solishtirma qarshiligi.

Tajribalar ko‘rsatadiki, qarshilik va solishtirma qarshilik temperaturaga chiziqli bog‘langan:

R=R₀(1+t) , (1+t) ,
bu erda grad^-1 qarshilikning temperaturaviy koeffitsienti deb yuritiladi. Buni hisobga olsak, qarshilikning temperaturaviy bog‘lanishini
R=R₀T
ko‘rinishida ham yozish mumkin.

Endi, butun zanjir uchun Om qonunini ko‘raylik. Bu holda elektr zanjiridagi hamma qarshiliklarni, jumladan manbaning ichki qarshiligini ham hisobga olib zanjirdagi tok topiladi.

Masalan, 2.1-rasmdagi zanjirdan oqayotgan tok uchun Om qonuni ifodasi quyidagicha yoziladi:
I=