2. Inkyatsiyani kelib chiqish sabablari va uning turlari 3

O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus
Ta’lim vazirligi

Toshkent Moliya Instituti

Moliya va moliyaviy texnalogiyalar fakulteti talabasi

Ergashev Murodjon Nizomiddin o’g’li

Inflyatsiya va uning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari

KURS ISHI

Ilmiy rahbar Katta o’qituvchi Abduhalilova Saboxat Naimovna

TOSHKENT-2023
REJA:
1.Inflyatsiyaning mazmun va mohiyati
2.Inkyatsiyani kelib chiqish sabablari va uning turlari 3.Inflyatsiyaning ijtimoiy iqtisodiy oqibatlari
4.Davlatning inflyatsiyaga qarshi kurash tizimi hamda uning samaradorligini taminlash yollari

KIRISH Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Inflyatsiyaning har tomonlama avj olib ketishi mamlakatda sotsial va iqtisodiy jihatdan qarama-qarshiliklar yuzaga keltiradi. Shuning uchun davlat inflyatsiyaning oldini olish, pul muomalasini barqarorlashtirish chora – tadbirlari ishlab chiqadi. Inflyatsiyaga qarshi kurashning asosiy shakllari: inflyatsiyaga qarshi siyosat va pul islohoti hisoblanadi.

Oldingi markazlashgan, rejali boshqaruvga asoslangan iqtisodiy tizimda pul muomalasi rejalashtirish asosida boshqarib kelingan. Aholining daromadi va harajatlari davlat tomonidan muvofiqlashtirib turilgan. Tovar ishlab chiqarishni kengaytirish, aholiga kreditga tovar berish, baholar tizimini o`zgartirib turish va hakazolar. Barcha jarayonlar davlat tomonidan boshqarilganiligi uchun pul muomalasi qonuni buzilganda davlat o`z vakolati doirasida narxlarni o`zgartirish yo`li bilan, pul reformasi bilan pul muomalasini tartibga solib kelgan.
Kurs ishi mavzusining ob’yekti va predmeti.Milliy iqtisodiyotda inflyatsiya darjasi bilan bog’liq bo’lgan jarayonlar kurs ishi mavzusining ob’yekti hisoblanadi.
Kurs ishi mavzusining predmeti esa Milliy iqtisodiyotda inflyatsiyani o’rganishda yuzaga keladigan ijtimoiy -iqtisodiy munosabatlardan iborat.
Kurs ishi mavzusining maqsad va vazsifalari.Milliy iqtisodiyotda inflyatsiya darajasini barqarorlashtirish usullaridan samarali foydalanish imkoniyatlarini tadqiq etishga doir ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish kur ishi mavzusining maqsadi hisoblanadi.
Kurs ishi mavzusi natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati.Kusr ishi mavzusi natijalarining amaliy ahamiyati doirasida ishlab chiqilgan taklif va tavsiyalar milliy iqtisodiyotni modernizatsiyalash orqali inavatsion iqtisodiy taraqqiyotni ta’minlashga qaratilgan kompleks chora tadbirlarni ishlab chiqish milliy iqtisodiyontni barqarorlashtirishda inflyatsiya darajasini kamaytirish mumkinligi bilan belgilanadi .
Kurs ishi tuzilmasining tavsifi. Kirish,4ta reja xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar royhatidan iborat.
I.Inflyatsiyaning mazmun va mohiyati.
Inflyatsiya (lotincha - shishirilgan) tushunchasi birinchi marta shimoliy Amerikada 1861-1865 yillardagi fuqarolar urushi davrida ishlatilgan va muomaladagi qog‘oz pullarning ko‘payib ketishini anglatgan. Iqtisodiy adabiyotlarda ―inflyatsiya‖ tushunchasi XX asrda, birinchi jahon urushidan keyin keng qo‘llanila boshlagan. Inflyatsiya- bu pul aylanish kanallarining ortiqcha pul massasi bilan to‘lib ketishi oqibatida narxlar o‘rtacha (umumiy) darajasining ko‘tarilib borishini va natijada milliy pul birligining qadrsizlanishi ya‘ni uning sotib olish layoqati pasayishini anglatadi. Inflyatsiya narx darajasining barqaror o‘sishi sifatida namoyon bo‘ladi. Bu barcha narxlarning bir vaqtda muqarrar o‘sib borishini bildirmaydi. Narxlar nomutanosib o‘sish tamoyiliga ega bo‘ladi. Biri tez o‘ssa, boshqasi ancha ma‘yoriy sur‘atda ortadi, uchinchisi umuman ko‘tarilmaydi.
Inflyatsiya- bir mamlakatda umumiy sanoqqa qarshi narxlarning o'sishi va pulning sotish kuchli o'sishiga olib keladigan holatdir. Bu kelajagi yillik yoki o'tgan yil bo'yicha o'simlik ko'rsatkichlarining keskin o'sishi bilan aniqlanadi. Inflyatsiya mamlakatlar uchun katta muammo bo'lib, narxlar va pulning xaridorga tashish kuchini pasaytirishi mumkin. Bu esa insonlar uchun ko'p muammo va qiyinchiliklarga olib keladi. Inflyatsiya tufayli sotib olingan tovarlar va xizmatlar narxi ko'payishi bilan, insonlar uchun xaridlar ta'sirini ko'rsatadi. Inflyatsiyani to'xtatish uchun mamlakatlar har qanday usullarni qo'llaydilar, masalan, qimmatbaho tovarlarni eksport qilish, kreditlarni kamaytirish va narxlarni barqarorlashtirish kabi.
Inflyatsiya insonlar uchun muammo va qiyinchiliklarga olib keladi, chunki sotib olingan tovarlar va xizmatlar narxi ko'payishi bilan, xaridlar ta'siri ko'rsatadi. Bu muammo mamlakatlar uchun ham katta muammo bo'lib, ular inflyatsiyani to'xtatish uchun har qanday usullarni qo'llaydilar.
Inflyatsiya bir mamlakatda umumiy narxlarning ortishiga yo’l qo’yadigan jarayondir.Bu mamlakatda pul miqdorlari va narxlarga, shuningdek,bank tizimiga va moliya siyosatiga ta’sir ko’rsatadi.Inflyatsiya odatda yillik yaxlit 2-3% yoki undan ko’proqdir.Inflyatsiyaning oliy darajada bo’lishi,valyuta kursi yoki qarzi katta miqdordagi o’zgarishlarga ta’sir qilishi nmumkin.Bu sababli inflyatsiyani to’g’rilash uchun,mamlakatlar odatda tijorat siyosatining o’zgartirilishi,qo’shimcha pul chop etish va boshqa qarorlar qo’llash imkoniyatini jalb qiladilar.
Inflyatsiya, isteʼmoli koʻrsatkichlarini va barcha tijorat ishtirokidagi pul mablagʻini taʼsir qilishi bilan bir qancha tajribalarga ega. Inflyatsiyani tahlil qilish va aniq prognozlar bildirish, siyosat va kompaniyalarga tez-da-tez qaror qabul qilishlariga yordam beradi.
Inflyatsiya iqtisodiyotdagi umumiy narxlarning uzovligi va ko'rsatkichlarining o'sishi tufayli pul balansi va savdo ishlarida o'zgarishlarga olib keladi. Boshqa so'zlar bilan, inflyatsiya pulning sifatiga va miqdoriga oid umumiy narxlarning ko'rsatkichlariga tasir qiladigan jarayon hisoblanadi.
Inflyatsiya ko'pincha narxlarning o'sishi bilan ulanadi, bu esa har bir soatda ko'proq pul sarflanishiga olib keladi. Agar o'sish har qanday sababga ko'ra yuzaga kelmasa, inflyatsiya nisbati kuchli bo'lgan mamlakatlarda keng tarqalgan mablag'lar miqdori va chuqur narxlarning o'sishi sukunatga chiqishiga olib keladi.
Katta inflyatsiya miqdorlari esa daromad ishlab chiqarish va savdo tashkilotlarining narxlari o'sishiga olib keladi. Bundan tashqari, inflyatsiya kuchini milliy valyutani nazorat qilish organi miqdorini oshirib, valyuta kursining o'sishi bilan ham bog'liq bo'lishi mumkin.
Inflyatsiya o'sishidan kelib chiqadigan muammo va zararli tasirlari mavjud. Katta o'sish narxlarning kuchayishi bilan to'g'ri tasir ko'rsatadi va bu iqtisodiyat uchun zararli holat bo'lishi mumkin. Yirik inflyatsiya darajalari daromadni va savdo tashkilotlarining investitsiyalarini yo'qlashtirishi va mamlakatning moliyaviy ahvolini buzishiga olib kelishi mumkin.

Mamlakatda katta inflyatsiya ko'payishi odamlarning hayot darajalariga ham ta'sir ko'rsatadi. Narxlar o'sadigan va sotuvlar daromad oshiradigan holda, oilaviy islohotlar va xizmatlar miqdori pastlashadi. Bu holat esa odamlarning hayot tarzining qiyinlashishiga va buzilishiga va erkin siyosiy raqobatlar to'g'risida ko'rsatkichlar zo'rayishiga olib keladi.

Inflyatsiya o'sishidan qayta qonuniy va iqtisodiy bozor tuzilmalarini ishlab chiqish yetarli bo'lmaydi, chunki inflyatsiya ko'pincha kelib chiqish sabablarining ko'rsatkichlari keng va ko'pdir. Shunday qilib, mamlakat ongli inflyatsiya profilaktikasini amalga oshirishi va sifatli savdo siyosatini olib tashlashi kerak.
II.Inflyatsiyaning kelib chiqish sabablari va turlari.
Inflyatsiya hech qachon yolg'oncha bo‘lmaydigan darajada ko‘pchiqlantiruvchi (ko’paytiruvchi)umumiy narxlarning bo‘lishi hisoblanadi. Inflyatsiya kelib chiqish sabablari bir nechta faktorlar orqali ifodalash mumkin:
1. Narxlar bo‘lishi: Agar tovarlar va xizmatlar narxi oshib ketayotgan bo‘lsa, inflyatsiya sodir bo‘lishi mumkin. Bu yerda pul iste’molchilari tovarlarni xarid qilishga ko‘proq pul sarflaydi, shuning uchun tijorat ishlab chiqarish uchun ham ko‘proq to‘lov qilishi lozim, shu sababli narxlar oshishga olib kelishi mumkin.
2. Valyuta kurslari: Tezlik bilan chiqib kelayotgan valyuta kurslari ham inflyatsiyaga sabab bo‘lishi mumkin. Agar xalqaro valyutalar narxi oshib ketayotgan bo‘lsa, ushbu valyutalarga ixtisoslashgan mamlakatlarning iste’mollarining qimmati oshadi buning tasirida esa narxlar yuqori bo‘lishi va inflyatsiya kuchayadi.
3. Pul miqdori: Pul miqdor sifatlari miqdorini oshiruvchi boshqa bir sabab – bu miqdorni oshirish. Pul sifati ko’pligi ko‘p bo‘lganda, ular miqdorining oshishi o‘sha mablag‘ga xizmat ko‘rsatuvchi va iste’molchilar uchun bo‘lishi mumkin, shuning uchun ham inflyatsiya sodir bo‘lishi mumkin.
4. Makroiqtisodiy imkoniyatlarga ta’sir qiluvchi muhit faktorlari: Mintaqaviy vaqtinchalik talqinlar, sharoitlar, xavfsizlik xarakteristikalarining o‘zgarishlari, inson resurslarini sarflashning yuzaga kelyotgan qiyinchiliklari, sud hukmiyati qarorlari ham inflyatsiya yuzaga chiqishiga ta’sir qiluvchi tafsilotlar bo‘lishi mumkin.
5. Pul sifatning pastligi - Ehtimol, inflyatsiyaning eng muhim sababi budjet va moliyaviy siyosatning kelib chiqishi va qonuniy va iqtisodiy ko'rsatkichlarini buzishi.
6. Daromadni oshiruvchilar - Narxlarning o'sishi va inflyatsiya bu umrdagi murakkab ishlar bilan bog'liq.
7. Mablag'lar ishlab chiqarishning pastligi - Agar mamlakat ishlab chiqarish uchun zaruri mahsulotni yo'qotib turishi yoki iqtisodiy ringni buzib o'tgan bo'lsa, mamlakatning moliyaviyosi buzilishi ihtimoli bor.
8. Valyuta kursining o'sishi - Agar mamlakatning milliy valyutasining kursi eksportdan kamroq bo'lsa, bu mamlakatda yuritilayotgan savdo ishlari va daromadning mablag'lar ishlab chiqarish uchun qanchalik to'liq emas foydalanishidan qat'iy nisbatda oshishiga olib kelishi mumkin.
Inflyatsiyaning turlari:
Inflyatsiya turli xil bo‘lishi mumkin, ba’zi turlari quyidagilardir:
1. Kutilmagan inflyatsiya: Bu turi iloji boricha ko‘rsatilishi to‘g‘risidagi kutilgan natijalarga nisbatan yuqori bo‘lgan inflyatsiyadur.
2. Tijorat inflyatsiyasi: Bu turi yoki turli-tumanli inflyatsiya yoki quyidagi kattaroq inflyatsiya deyiladi. Agar tijoratda qatnashuvchi taraqqiyotsizlikni hisobga olib, narxlar oshirilganda inflyatsiyaga olib keladi.
3. Kattaroq inflyatsiya: Odatda, kattaroq inflyatsiya miqdorining ko‘proq bor, va budjet nafaqat qiyinlashadi, balki daromad iloji boricha stagnatsion holatga tayyorlikni xavfli hollarda qayta tuziladi.
4. Klassik inflyatsiya - mablag'lar ishlab chiqarishning qulayligi darajasi daromadning ko'payishi sababli inflyatsiya. Bu ko'proq narxlarning o'suviga olib keladi.
5. Sifatni o'zgartirish inflyatsiyasi - mamlakatning moliyaviy siyosatining narxlarga ulanishi va yaqinda yoki uzoqda sodir bo'lgan siyosiy voqealar yoki tabiiy xavotirlar sababli inflyatsiya. Bu tur inflyatsiya jarayoni ko'proq uzoq va endi kelmasligi mumkin.
6. Strukturali inflyatsiyasi - ushbu tur inflyatsiyani hosil bo'lishini pastlikni mahkamlangan paytda bir nechta mahsulotlar, xizmatlar yoki tovarlarning narxlarida kuzatib borib, kelib chiqadi.
7. Paniklashgan sayohat inflyatsiyasi - ushbu tur inflyatsiya narxlarning aylanishi yoki soni ko'proq oshib, odamlarning moliyaviy tushuvlarini buzishiga olib kelishi mumkin.
Klassik vaSifatni o’zgartish va turlar ko'pincha tuzilishi mumkin iqtisodiy bozorlar holatida, shunda sifatni o'zgartirish inflyatsiyasi odatda tashqi siyosatlar, kurstoshlar, va sifat luboriga ko'rsatilgan nazoratlar soniga bog'liq bo'ladi. Strukturali inflyatsiyasi va paniklashgan sayohat inflyatsiyasi ko'pincha tuzilishi darajaga ega emas, ammo nomutanosiblik bilan sodir bo'lishi mumkin.
Bunday sababli inflyatsiyalar kuzatuvchi vaqtinchalikda sodir bo‘lib, tijorat va boshqa sohalarda amaldagi tajribalarga kuzatuvchi vazifalarga o‘xshash xizmatni taqdim etish uchun, inflyatsiya bilan bog‘liq qit’alar yaratib berish uchun kelajakdagi tahlil va proqnozlar chiqarish kerak.
III.Inflyatsiyaning ijtimoiy iqtisodiy oqibatlari.
Inflyatsiya ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarining ko'plab turlari mavjud. Ba'zi oqibatlar quyidagilardir:
1. Narxlarning oshishi: Inflyatsiya o'z ichiga mazkur mamlakatda narxlarning oshishiga sabab bo'ladi. Bu esa har bir kishi uchun harid qilishni qiyinlashtiradi.
2. Sarmoya bozori: Inflyatsiya sarmoya bozorini ham ta'sir qiladi. Sarmoya bozoridagi kapitalni oshirish va sotishni qiyinlashtirish sababli, inflyatsiya sarmoyani samarali sotishdan ko'ra kam sifatda sotishga yo'naltiradi.
3. Kreditlar: Inflyatsiya kreditlarni ham ta'sir qiladi. Narxlarning oshishi sababli, kreditlarni qaytarishning qiyinlashishi oqibatida, kreditlarni olish ham qiyinlashadi.
4. Daromadlar: Inflyatsiya daromadlarni ham ta'sir qiladi. Narxlarning oshishi sababli, ko'p kishi uchun daromadlar kamayishi mumkin.
5. Moliyaviy xarakterdagi oqibatlar: Inflyatsiya moliyaviy xarakterdagi oqibatlarga ham sabab bo'ladi. Bu esa mamlakatning moliyaviy holatida ko'paygan miqdorlarga sabab bo'ladi.
6. Ishsizlik: Inflyatsiya ishsizlikni ham ta'sir qilishi mumkin. Narxlarning oshishi sababli, korxona va tashkilotlar narxlarning oshishi bilan yuzaga keladigan moliyaviy muammolarga qarshi kurashishlari mumkin. Bu esa ish o'rinlarini kamaytirishga olib kelishi mumkin.
7. Chet el valyutasi: Inflyatsiya chet el valyutasiga ham ta'sir qilishi mumkin. Bu esa mamlakatda narxlarning oshishi bilan yuzaga keladigan valyuta miqdorining kamayishiga sabab bo'ladi.
8. Savdo-iqtisodiy faoliyat: Inflyatsiya savdo-iqtisodiy faoliyatni ham ta'sir qilishi mumkin. Narxlarning oshishi sababli, savdo-iqtisodiy faoliyatning samarali bo'lishi uchun sotish narxlari ko'payishi kerak bo'ladi. Bu esa savdo-iqtisodiy faoliyatning daromadlarini kamaytirishi mumkin.
9. Mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi: Inflyatsiya mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga ham ta'sir qilishi mumkin. Narxlarning oshishi sababli, mamlakatning iqtisodiy holati ham ko'payishi kerak bo'ladi. Bu esa mamlakatning iqtisodiy rivojlanishining tezligini kamaytirishi mumkin.
10. Kichik bizneslar: Inflyatsiya kichik bizneslarga ham ta'sir qilishi mumkin. Narxlarning oshishi sababli, kichik bizneslar uchun kerakli tovar va xizmatlarning narxlari ko'payishi mumkin. Bu esa kichik bizneslarning daromadlarini kamaytirishi mumkin.
Inflyatsiya ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari ko'p turlarda bo'lishi mumkin va ularning har biri mamlakatning iqtisodiy holatiga ta'sir qiladi. Inflyatsiya oqibatlari ko'p turlarda bo'lishi sababli, ularning har biri mamlakatning iqtisodiy holatiga ko'proq ta'sir qiladi va mamlakatdagi har bir kishi uchun muhimdir.
11. Qarzlar: Inflyatsiya qarzlar uchun ham muhimdir. Narxlarning oshishi sababli, qarzlar o'sishi mumkin va bu esa kishilarning qarzlarini to'lashda muammo yaratishi mumkin.
12. Pensiyalar: Inflyatsiya pensiyalar uchun ham ta'sirli bo'ladi. Narxlarning oshishi sababli, pensiyalarining sifati va miqdori kamayishi mumkin va bu esa pensiyaga ega bo'lgan kishilarning hayot darajasini pasaytirishi mumkin.
13. Savdo-iqtisodiy innovatsiyalar: Inflyatsiya savdo-iqtisodiy innovatsiyalarga ham ta'sir qilishi mumkin. Narxlarning oshishi sababli, innovatsion mahsulotlarning narxlari ko'payishi mumkin va bu esa innovatsion faoliyatning rivojlanishini to'xtatishi mumkin.
14. Moliyaviy tizim: Inflyatsiya moliyaviy tizimni ham ta'sir qiladi. Narxlarning oshishi sababli, moliyaviy tizimdagi pul miqdorining kamayishi mumkin va bu esa mamlakatdagi moliyaviy holatni pasaytirishi mumkin.
15. Xalqaro tijorat: Inflyatsiya xalqaro tijoratga ham ta'sir qilishi mumkin. Narxlarning oshishi sababli, xalqaro savdo-iqtisodiy aloqalarida ishtirok etuvchi mamlakatlar uchun savdo-iqtisodiy faoliyatning samarali bo'lishi uchun katta mablag'lar sarflanishi kerak bo'ladi. Bu esa xalqaro tijoratning rivojlanishini to'xtatishi mumkin.
IV. Davlatning inflyatsiyaga qarshi kurash tizimi hamda uning samaradorligini taminlash yollari .
Inflyatsiyaga qarshi kurash tizimining uning samaradorligini taminlashning yollari quyidagilardir:

Inflyatsiyaga qarshi kurash tizimi tashqi va ichki siyosatlar orqali amalga oshirilishi mumkin. Bundan tashqari, inflyatsiyaga qarshi kurash tizimining samaradorligi va uning o'tkazilish hozirgi siyosatlar boyicha aniq nazorat qilish va baholashni talab qiladi.

Aynan shu sababli, davlat, quyidagi qadamlarni bajargan holda inflyatsiyaga qarshi kurash tizimini taminlash imkoniyatiga egadir:
1. Bog'liqlikka oid siyosatni boshqarish: Narxlarni solishtirish uchun moliyaviy siyosatni bajarish va valyuta operatsiyalarini bajargan holda mamlakatning moliyaviy kuchini yuksaltirish.
2. Mablag'lar ishlab chiqarishning ta'sirini pastga olib tashlash: Mamlakatda ishlab chiqarishni rivojlantirish, narxlar va daromadni kamaytirish maqsadida joriy mablag'ni pastga tashlash.
3. Mablag' to'plamini sondirish: Mamlakatning moliyaviy tizimida ishlatilayotgan pul miqdorini pastga olib tashlash, banklardagi pul miqdorini kamaytirish va mablag'ni tartibga solishning shakllarini joriy qilish.
4. O'zlashtirish va qo'llab-quvvatlash: O'zlashtirish va qo'llab-quvvatlash yordamida, mahsulot ishlab chiqarish tizimini rivojlantirish, mamlakatdagi iqtisodiy islohotlarni joriy qilish va ish o'rni yaratish mumkinligini ko'paytirish mumkin.
5. Moliyaviy xarakterdagi belgilarni nazorat qilish va baholash: Mamlakatning moliyaviy tizimida yuzaga kelgan o'zgarishlarni nazorat qilish va baholash, daromad va narxlarning o'sishi haqida aniq statistik ma'lumotni jamlash va tahlil qilish majburiyatiga egadir.
6. Tizimni tubdan nazarot qilish: Inflyatsiya bilan kurashish tizimini tubdan nazorat qilish va o'ziga xos foydalilikli, tashqi va ichki siyosatlar, jumladan sanoat va xizmat ko'rsatish sohasida tarbiyalash, daromadni kamaytirish, mablag' politikasini bajarish, valyuta kurslarini qabul qilish va boshqa umumiy inflyatsiya ko'rsatkichlariga e'tibor qaratish zarurdir.
7. Qo'shma shtatlarning ishtirokini oshirish: Inflyatsiya bilan kurashish ishtirokchilarining andoza va yutuqlari, ishlab chiqaruvchilar, savdo aholisi va boshqa ijtimoiy va iqtisodiy kuchlarning qo'llab-quvvatining amalga oshirish qiyin emas.`
8. Moliyaviy xarakterdagi o'zgarishlarni ko'rib chiqish: Inflyatsiyaga qarshi kurash tizimining samaradorligini baholashda, moliyaviy xarakterdagi o'zgarishlarni ko'rib chiqish kerak. Bu davlat, moliyaviy sohasida yangiliklarni kuzatib borish, yangi uskunalarni ishlab chiqarish, tadbirlar va strategiyalar joriy etishdir.
9.Moliya siyosati: Moliya siyosati, soliq siyosati, qarzlarni boshqarish, pul-kredit siyosati, davlat xarajatlari, ijtimoiy yordam va davlatning boshqa moliyaviy faoliyati orqali inflyatsiyani nazorat ostida ushlab turishga qaratilgan.
10. Pul-kredit siyosati: Pul-kredit siyosati yordamida markaziy bank pul qiymatini himoya qilish va narx barqarorligini ta’minlash maqsadida foiz stavkalari va pul massasini nazorat qiladi.
11. Ish haqi siyosati: Ish haqi siyosati ishchi va xizmatchilarning ish haqini nazorat ostida ushlab turish, shu orqali xarajatlarni nazorat ostida ushlab turish va narxlarni nazorat qilish maqsadida tuziladi.
12. Raqobat siyosati: Raqobat siyosati bozorda raqobatni kuchaytirish, narxlarni pasaytirish va iste’molchilarni himoya qilishga qaratilgan.
14. Qimmatli qog'ozlar nazorati: ishlab chiqarish va iste'mol o'rtasidagi muvozanatni saqlash muhimdir.
15. Valyuta siyosati: Valyuta siyosati valyuta kursini nazorat ostida ushlab turish orqali eksport va import o'rtasidagi muvozanatni saqlashga qaratilgan.
16. Soliq siyosati: Soliq siyosati iste'mol solig'i va boshqa soliqlar orqali iste'mol talabini nazorat qilish va narxlarning oshishiga yo'l qo'ymaslik uchun qo'llaniladi.
17. Ijtimoiy siyosat: Ijtimoiy siyosat iste'molchilarning daromad darajasini oshirishga va qashshoqlikni yumshatishga qaratilgan. Shu tariqa iste’molchilarning xarid qobiliyati oshib, narx barqarorligi ta’minlanadi
O’zbekistonda inflyatsiyaning oldini olishga qaratilgan qonun va qarorlar:
2017 yilda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan "Inflyatsiya bilan kurashish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Farmoni imzolangan bo'lib, bu farmon inflyatsiya bilan kurashishga doir tizimli amallarni bajarish konsepsiyasini takomillashtirishni maqsad qilgan.
Shu bilan birga, 2018 yil yanvaridan boshlab qayta tahlil qilingan narxlardagi oshishlar uchun "Narxlarni barqarorligi va to'g'ridan-to'g'ri narxlarni olish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qonun kabul qilindi.
Bu qonun inflyatsiyaga qarshi murakkab tadbirlar qo'yish va narxlar paydo bo'lganda uxlash uchun to'g'ridan-to'g'ri narxlar ko'rsatish imkoniyatini yaratish maqsadida taklif etilgan. Shuningdek, Narxlarni barqarorligi va to'g'ridan-to'g'ri narxlarni olish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qonun cheklangan tovarlarni yoki xizmatlarni sotishda miqdori orqali shartnoma imzolashni talab etadi.

Buning tufayli, O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan 2019 yilda "Darsliklar, o'quv qo'llanmalari va o'quv-uslubiy xujjatlar narxlari to'g'risida"gi Qonun imzolangan bo'lib, bu qonun davlat ta'lim muassasalaridagi o'quv-uslubiy xujjatlar, darsliklar va o'quv qo'llanmalari narxini belgilaydi.

Barcha bu qonunlar inflyatsiya bilan kurashish va narxlarda barqarorlikni ta'minlash maqsadida kabul qilingan va O'zbekiston Respublikasidagi inflyatsiya bilan kurashishga doir amalga oshirilayotgan tizimli islohotlarning yagni yo'nalishlariga dam olishga yordam beradi.
Xulosa:
Inflyatsiyaning ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari juda xilma-xil bo'lib, bu masala bo'yicha turli xil fikrlar mavjud. Biroq, ba'zi umumiy qabul qilingan fikrlar:
1. Inflyasiya iste’mol narxlarining oshishi tufayli iste’molchilarga zarar yetkazadi. Shuning uchun iste'molchilarning xarid qobiliyati pasayadi va turmush darajasi pasayadi.
2. Inflyatsiya aksiyadorlarga zarar yetkazadi. Yuqori inflyatsiya jamg'argan odamlarning jamg'armalarini kamaytirishi yoki tarqatib yuborishi mumkin. Shuning uchun odamlar investitsiya qilish o'rniga tejash o'rniga ko'proq pul sarflashlari mumkin.
3. Inflyatsiya iqtisodiy beqarorlikka olib keladi. Yuqori inflyatsiya iqtisodiy beqarorlikka olib kelishi va investitsiyalar va biznes yaratish kabi iqtisodiy faoliyatga to'sqinlik qilishi mumkin.
4. Inflyatsiya iqtisodiy o'sish sur'atlarini sekinlashtirishi mumkin. Chunki yuqori inflyatsiya sarmoya kiritmoqchi bo‘lgan korxonalarning xarajatlarini oshirishi, bu esa iqtisodiy o‘sishni kamaytirishi mumkin.
5. Inflyatsiya daromad va xizmatlar taqchilligini oshirishi mumkin. Shu sababli, inflyatsiya yanada past daromadli guruhlarning xarid qobiliyatiga ta'sir qilishi va daromadlar tengsizligini oshirishi mumkin.
6. Inflyatsiya valyuta qiymatining pasayishiga olib kelishi mumkin. Yuqori inflyatsiya mamlakat valyutasini qadrsizlantirishi mumkin, bu esa o‘z navbatida mahalliy mahsulotlar eksportini qisqartirishi va import xarajatlarini oshirishi mumkin.
Natijada, inflyatsiyaning ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari juda keng va ko'p qirrali. Shuning uchun inflyatsiyani nazorat qilish va iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash bo'yicha zarur siyosat choralarini ko'rish kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Jo’rayev T.T. Iqtisodiy resurslar doiraviy aylanish jarayonining nazariy asoslari samaradorligini oshirish omillari. –Т.: «ИҚТИСОДМОЛИЯ», 2006
Jo’rayev T.T.O’zbekistonda bandlik va uning o’zgarishi.Risola_ Т.: ―Fan va texnologiya‖, 2016