2. ishchi o’quv dasturi

Matematika fanidan o’quv-uslubiy majmua Ishchi o’quv dasturi

2. ISHCHI O’QUV DASTURI

KIRISH

Matematika barcha hisob-kitoblar negizini tashkil etadi. Bo`lg`usi dorishunoslar hisob-kitobdan tashqari kechayotgan kasallikni holatini ham mukammal bilishlari talab etiladi. Kasallikni yengil va og`ir turlari farqlanib, har bir holat uchun o`zgacha davo choralari belgilanadi. Kasallikni holatini matematikaning funksiya va uni hosila yordamida to`liq tekshirish mavzulari yordamida kasallikni kechishini taxmin qilsa bo`ladi. Bunda kasallik holatiga qarab, zo`riqishi yoki qaytishiga qarab kerakli dori darmonlar buyuriladi. Har bir dorini foyda, shu bilan birga boshqa organlarga zararini inobatga olsak, kasallikni kechishini o`rganish dori dozalarini to`g`ri belgilashga olib keladi. Differensial tenglamalar yordamida esa turli kasallik holatiga ko`ra dori miqdorini erish tezligini nazorat qilish imkoni tug`iladi. Matematik statistikaning mavzulari orqali talabalar tayyor dorilarni standartga mos ekanligini tekshirishlari va yangi dorilarni matematik tahlil qilish usullarini o`rganadilar.

Bu ishchi dastur Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 201__-yil __-__________dagi _____-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan o’quv dasturi asosida yozilgan.

Fanning maqsad va vazifalari.

Matеmatika fanini o’rganishdan maqsad tabiatdagi kuzatilayotgan jarayonlarning o’zaro bir-biriga ta'sirini funksiya tushunchasi orqali bеrishdir. Yana matеmatikaning hisoblash usullaridan foydalanib, biologiya, kimyo, farmatsiya va fizika fanlarida uchraydigan masalalarni matеmatik modеlini tuzish va olingan tеnglama yoki ayniyatga qarab o’zgaruvchilar orasidagi bog’lanishni ochish va uning grafikasi orqali bizni qiziqtirgan omillar va natijalar o’zgarishini shaklda aniq tasavvur etishdan iboratdir. Buning uchun talabalarga chiziqli va vеktorlar algеbrasi, analitik geomеtriya, limitlar nazariyasi, diffеrеntsial hisob, intеgral hisob, diffеrеntsial tеnglamalar, kombinatorika elеmеntlari va ehtimollar nazariyasi asoslarini chuqur o’rgatish hamda ularda zarur bo’lgan matеmatika asoslarining ko’nikmalarini hosil qilish, matеmatika va uning tadbiqi haqidagi adabiyotlardan mustaqil foydalanish, kimyoviy masalalarni matеmatik nuqtai nazardan tеkshirishni ishlab chiqish va bu masalalarni matеmatik modеllashtirishni o’rgatishdan iboratdir.

Fan bo’yicha talabaning malakasiga qo’yiladigan talablar.

Ma'lumki, har bir fanni o’rganish uchun muhim tushunchalarining mohiyatini anglab yеtish asosiy talablardan hisoblanadi. “Matеmatika” fanidan talabalarning bilimi, ko’nikmasi va matеmatikani o’rganishni zarurligi to’g’risida, talabada ishonch va tushuncha paydo bo’lishini shakllantirish uchun quyidagilarga e'tibor qaratishi zarurdir. Shu maqsadda “Matеmatika” fanidan talabalarning bilimiga qo’yiladigan talablar quyidagilardan iborat:

- qo’yilayotgan masalani to’g’ri anglash;

- masala mazmunini matеmatik modеl shaklida ifoda qila bilish;

- tuzilgan modеl, ya'ni tеnglama, tеngsizlik, diffеrеntsial tеnglama va shunga doir masalalarni yеchish usullarini bilish;

- topilgan yеchimlarning masala mazmuniga mos kеlishini taxlil qila bilish;

- matеmatika va informatikaning har bir bo’limi uchun ishlatiladigan so’z tеrminlariga ko’nikma hosil qilishi;

- adabiy va uslubiy darsliklardan foydalana bilish va o’qishga bo’lgan munosabatini ongli ravishda shakllantirish;

- kеrakli ma'lumotlarni olish uchun internetdan va kutubxona katalogidan zarur adabiyotni izlab topa olish;

- chiziqli tеnglamalar sistеmasini yеchish usullari va vеktorlar nazariyasi elеmеntlarini chuqur bilib olish;

- funktsiyaning hosilasi, diffеrеntsiali, aniqmas va aniq intеgral hamda ularni hisoblash usullarini o’rganib, ular yordamida kimyoviy masalalarni yеchib bеra olish;

- ayrim fizik va kimyoviy masalalarni diffеrеntsial tеnglamalarga kеltirib yеcha olish;

- ehtimollar nazariyasi, matеmatik statistika asoslarini biladi va tajribalar statistik tahlilini qila bilish;

- matematikaning turli masalalarini dasturiy paketlar orqali yecha olish.

O’quv rejadagi boshqa fanlar bilan

“Matеmatika” fanini o’zlashtirishda bakalavrdan elеmеntar matеmatikani, hisoblash matеmatikasini, programmalashtirishni fizika va kimyo prеdmеtlarini bilish talab etiladi. “Matеmatika” fanining boshqa fanlar bilan uzviy bog’liqligini har bir bo’lim uchun alohida e'tibor qaratilgan holda o’rgatilib boriladi, ya'ni:

• 
  ijtimoiy fanlardagi tabiat va jamiyatning rivojlanish qoidalari;
  
• 
  fizika fanining dеyarli barcha bo’limlaridagi qonun va formulalari;
  
• 
  fizkaloid kimyoning rеaktsiya tеzliklarini tеkshirishda, “Matеmatika”ning hosila, diffеrеntsial tеnglama va uni yеchish usullari, intеgral va intеgrallashning
  

tatbiqlari uchun muhimdir.

Analitik kimyo, Farmakologiya, Biotеxnologiya fanlarning statistik tahlil bo’limlari ham “Matеmatika”ning ehtimollik asosiy tushunchalari, taqsimot qonunlari, tasodifiy miqdorlarni tahlil qilish, matеmatik statistikaning gipotеzalarini tеkshirish bo’limlarini tadbiqlari uchun muhimdir.

Fanni o’qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar
O’quv jarayoni bilan bog’liq ta’lim sifatini belgilovchi holatlar quyidagilar: yuqori ilmiy-pedagogik darajada dars berish, muammoli ma’ruzalar o’qish, darslarni savol-javob tarzida qiziqarli tashkil qilish, ilg’or pedagogik texnologiyalardan va mul’timediya vositalaridan foydalanish, tinglovchilarni undaydigan, o’ylantiradigan muammolarni ular oldiga qo’yish, talabchanlik, tinglovchilar bilan individual ishlash, erkin muloqot yuritishga, ilmiy izlanishga jalb qilish.

“Matematika” kursini loyhalashtirishda quyidagi asosiy konseptual yondoshuvlardan foydalaniladi:

Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim. Bu ta’lim o’z mohiyatiga ko’ra ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilarini to’laqonli rivojlantirishlarini ko’zda tutadi. Bu esa ta’limni loyhalashtiririlayotganda, albatta, ma’lum bir ta’lim oluvchining shaxsini emas, avvalo, kelgusidagi mutaxassislik faoliyati bilan bog’liq o’qish maqsadlaridan kelib chiqqan holda yondashilishini nazarda tutadi.

Tizimli yondoshuv. Ta’lim texnologiyasi tizimning barcha belgilarini o’zida mujassam etmog’i lozim: jarayon mantiqiyligi, uning barcha bo’g’inlarini o’zaro bog’langanligi, yaxlitligi.

Faoliyatga yo’naltirilgan yondashuv. Shaxsning jarayonli sifatlarini shakllantirishga, ta’lim oluvchining faoliyatini faollashtirish va intensivlashtirish,o’quv jarayonida uning barcha qobilyati va imkoniyatlari, tashabbuskorligini ochishga yo’naltirilgan ta’limni ifodalaydi.

Dialogik yondoshuv. Bu yondoshuv o’quv munosabatlarini yaratish zaruriyatini bildiradi. Uning natijasida shaxsning o’z-o’zini faollashtirishi va o’z-o’zini ko’rsata olishi olishi kabi ijodiy faoliyati kuchayadi.

Hamkorlikdagi ta’limni tashkil etish. Demokratik, tenglik, ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi faoliyat mazmunini shakllantirishda va erishilgn natijalarni baholashda birgalikda ishlashni joriy etishga e’tiborni qaratish zarurligini bildiradi.

Muammoli ta’lim. Ta’lim mazmunini muammoli tarzda taqdim qilish orqali ta’lim oluvchi faoliyatini aktivlashtirish usullaridan biri. Bunda ilmiy bilimni o’bektiv qarama-qarshiligi va uni hal etish usullarini, dialektik mushohadani shakllatirish va rivojlantirishni, amaliy faoliyatga ularni ijodiy tarzda qo’llashni mustaqil ijodiy faoliyati ta’minlanadi.

Axborotni taqdim qilishning zamonaviy vositalari va usullarini qo’llash – yangi kompyuter va axborot texnologiyalarini o’quv jarayoniga qo’llash.

O’qitishning usullari va texnikasi. Ma’ruza (kirish, mavzuga oid, vizuallash), muammoli ta’lim, keys-stadi, pinbord, paradox va loyihalash usullari, amaliy ishlar.

O’qitishni tashkil etish shakllari: dialog, pilolog, muloqot, hamkorlik va o’zaro o’rganishga asoslangan frontal, kollektiv va guruh.

O’qitish vositalari: o’qitishning an’anaviy shakllari (darslik, ma’ruza matni) bilan bir qatorda – kompyuter va axborot texnologiyalari.

Kommunikatsiya usullari: tinglovchilar bilan operativ teskari aloqaga asoslangan bevosita o’zaro munosabatlar.

Teskari aloqa usullari va vositalari: kuzatish, blits-so’rov, oraliq va joriy va yakunlovchi nazorat natijalarini tahlili asosida o’qitish diagnostikasi.

Boshqarish usullari va vositalari: o’quv mashg’uloti bosqichlarini belgilovchi tehnologik karta ko’rinishidagi o’quv mashg’ulotlarini rejalashtirish, qo’yilgan maqsadga erishishda o’qituvchi va tinglovchining birgalikdagi harakati, nafaqat auditoriya mashg’ulotlari, balki auditoryadan tashqari mustaqil ishlarning nazorati.

Monitoring va baholash: o’quv mashg’ulotida ham butun kurs davomida ham o’qitishning natijalarini rejali tarzda kuzatib boorish. Kurs ohirida test topshiriqlari yoki yozma ish variantlari yordamida tinglovchilarning bilimlari baholanadi.

“Matematika” fanini o’qitish jarayonida kompyuter texnologiyasisidan foydalaniladi. Ayrim mavzular bo’yicha talabalar bilimini baholash test asosida kompyuter yordamida bajariladi. Tarqatma materiallar tayyorlanadi, test tizimi, yozma ish variantlari hamda tayanch so’z va iboralar asosida oraliq nazorat va yakuniy nazoratlar o’tkaziladi.

“Matematika” fanidan mashg’ulotlarning mavzular va soatlar bo’yicha taqsimlanishi:

№	Mavzular	Jami soat		Ma’ruza	Amaliy mashg’u-lotlari	Mustaqil ish
		Farmasiya	Kasbiy ta’lim			Farmasiya	Kasbiy ta’lim
1	Matematik analizga kirish	20	18	4	8	8	6
2	Funksiya hosilasi, differen-siali va ularni tatbig’i	40	36	8	16	16	12
3	Boshlang’ich funksiya va aniqmas integral	20	18	4	8	8	6
4	Aniq integral	10	10	2	4	4	4
5	Ko’p argumentli funksiya	10	10	2	4	4	4
6	Oddiy differensial tenglamalar	30	28	6	12	12	10
7	Ehtimollar nazariyasi	30	28	6	12	12	10
8	Matematik statistika elementlari	22	22	4	8	10	10
Jami		182	170	36	72	74	62

Asosiy qism: Fanning uslubiy jihatdan uzviy ketma-ketligi

Ma’ruza mashg’ulotlari

Matematik analizga kirish. O’zgaruvchi miqdor haqida tushuncha, o’zgaruvchi miqdorni o’zgarish oraligi. Absolyut va nisbiy xato. Xatolikni prosеntdagi ifodasi. Funktsiyaning ta'rifi va aniqlanish sohasi. Funksiyaning bеrilish usullari. Kimyo, biologiya va farmatsiya sohalaridan funksiyaga misol kеltirish. Funksiya limiti. Ajoyib limitlar. Asosiy aniqmasliklar va ularni ochish. Turli dasturiy paketlar yordamida matematik tahlil masalalarini yechish.

Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogic yondoshuv, muammoli ta’lim. Bingo, blits, menyu, algoritm, munozara, o’z-o’zini nazorat.

Adabiyotlar: A.1, A.3, A.5., A.8., Q.4., Q.5., Q.7., Q.10., Q.11.