2-lekciya. Maǵlıwmatlar bazasında informaciya qáwipsizligin támiynlew usulları hám mexanizmleri Reje

Maǵlıwmatlar bazası strukturasın xarakteristikalaw hám qollap kuwatlaw processorı MBBS nıń yadrosı esaplanadı. Ol maǵlıwmatlardı shólkemlestiriw modelin ámelge asıradı. Usı model quralları járdeminde proektlewshi kompyuter sisteması predmet tarawınıń infologik sxemasına sáykes maǵlıwmatlar bazasınıń logikalıq strukturasın (sxemasın) quradı hám maǵlıwmatlar bazasınıń ishki sxemasın qurıwda hám modellestiriwdi támiynleydi.

Maǵlıwmatlar bazası strukturasın xarakteristikalaw hám qollap kuwatlaw processorı isletiliwshi maǵlıwmatlar modeli (ierarxiyalıq, tarmaqlı, relyacion) atamalarında maǵlıwmatlar bazasınıń berilgen logikalıq strukturasın ornatıwdı, hámde maǵlıwmatlar bazası strukturasın maǵlıwmatlar bazasınıń ishki sxemasına (maǵlıwmatlardıń fizikalıq strukturasına) translyaciyalawdı (ótkiziwdi) támiynleydi. Kompyuter sistemasında relyacion MBBS tiykarında maǵlıwmatlar bazası strukturasın xarakteristikalaw hám qollap kuwatlaw processorı strukturalanǵan soraw tili SQL diń qurawshı bólimi bolǵan maǵlıwmatlar bazası tilinde ámelge asırıladı.

MBBS nıń maǵlıwmatlardı kiritiw interfeysi abonentlerdi – informaciya jetkizip beriwshilerdi informaciyanı xarakteristikalaw hám informaciya sistemasına kiritiw quralları menen támiynlep, maǵlıwmatlar bankiniń kiriw jolı informaciya tilin ámelge asıradı. MBBS rawajlanıwınıń zamanagóy tendenciyalarınan biri kiriw jolı informaciya tillerin hám kiriw jolı interfeysin paydalanıwshı menen baylanıstaǵı tábiyǵıy tilge jaqınlastırıwǵa umtılıwdan ibarat. Bul “tayarlanbaǵan” paydalanıwshılar tárepinen informaciya sistemasın ekspluataciya qılınıwına imkaniyat jaratadı. Usı mashqala interfeysti shólkemlestiriwdiń dialog usulların qollanıw hám kiriw jolı formalarınan paydalanıw arqalı sheshiledi. Kiriw jolı formaları, bar bolıwınan, is júrgiziwde keń qollanılıwshı, kópshilik adamlarǵa (tayarlanbaǵan paydalanıwshılarǵa) intuitiv túrde túsinikli hár túrli anketalardıń elektron analoglarınan, standartlastırılǵan blankalardan hám tablicalardan ibarat. Bunda kiriw jolı interfeysi formalar arqalı kiritiliwshi maǵlıwmatlardı xarakteristikalaw processorına uzatıw hám maǵlıwmatlar bazası strukturasın qollap kuwatlaw ushın kiriw jolı formaların jaratıw, saqlaw hám olardı maǵlıwmatlar bazasınıń logikalıq strukturasın xarakteristikalaw atamalarında kommentariyalaw quralların támiynleydi.

Sorawlar interfeysi sorawlar processorı menen birgelikte sistema paydalanıwshıları - abonentleriniń informaciya talapların sáwlelendiriwshi informaciya sistemasınan (standart kórgizbeli sorawlar bóliminen) paydalanıwdıń konceptual modelin támiynleydi. Sorawlar interfeysi paydalanıwshıǵa óziniń informaciya talabın ańlatıwına qurallar usınadı. MBBS rawajlanıwınıń zamanagóy tendenciyalarınan biri sorawlardı formalastırıwdıń arnawlı “konstruktorlar” yamasa adımba-adım “masterlar” kórinisindegi dialog-kórgizbeli qurallarınan paydalanıwdan ibarat.

Sorawlar processorı formalastırılǵan sorawlardı maǵlıwmatlardı manipulyaciyalawshı til atamalarında kommenteriyalaydı hám maǵlıwmatlar bazası strukturasın xarakteristikalaw hám qollap kuwatlaw processorı menen birgelikte sorawlardı orınlaydı. Relyacion MBBSlarda sorawlar processorınıń tiykarın SQL tiliniń tiykarǵı bólimi esaplanıwshı maǵlıwmatlardı manipulyaciyalawshı til quraydı. Sonday qılıp, sorawlar processorı hám maǵlıwmatlar bazası strukturasın xarakteristikalaw hám qollap kuwatlaw processorı bazasında, bazıda maǵlıwmatlar mashinası dep atalıwshı, MBBSdaǵı maǵlıwmatlar menen islesiwshi eń pás dáreje (paǵana) payda boladı. Maǵlıwmatlar mashinasınıń standart funkciyalarınan hám imkaniyetlerinan MBBS nıń tártibi joqarǵıraq komponentleri paydalanadı. Bul MBBS komponentaların hám maǵlıwmatlar bankiniń úsh basqıshqa – logikalıq basqıshqa, maǵlıwmatlar mashinasına hám maǵlıwmatlardıń ózine ajıratıwǵa hám standartlawǵa imkaniyat beredi.

Tranzakciyalar monitorınıń wazıypası, joqarıda aytıp ótilgendey, ulıwmalastırılǵan maǵlıwmatlar ústinde bir neshe paydalanıwshılar tárepinen birgelikte tranzakciyanı shólkemlestiriwden ibarat. Bunda, atap aytqanda, tiykarǵı funkciya menen da organikalıq túrdegidey baylanısqan qosımsha funkciya – maǵlıwmatlardıń pútinligin hám kompyuter sisteması predmet tarawı qaǵıydaları arqalı anıqlanıwshı sheklewlerdı támiynlew esaplanadı.

MBBS nıń shıǵarıw interfeysi sorawlar processorınan sorawlardıń (maǵlıwmatlar bazasına múrájetlerdiń) orınlanıwı nátiyjelerin aladı hám olardı informaciya sisteması paydalanıwshısı – abonenttiń ózlestiriwine qolay haldaǵı formaga ótkizedi. Zamanagóy MBBSda sorawlardıń orınlanıwı nátiyjeleriniń tayarlanbaǵan paydalanıwshıǵa ádettegidey hám intuitiv túrde túsinikli formada maǵlıwmatlardı «vizuallastırıw”ǵa imkaniyat beriwshi túrli usullardan paydalanıladı. Bunıń ushın, ádette, strukturalanǵan maǵlıwmatlardı tablicalar usılında ańlatıwdan, hámde maǵlıwmatlardı shıǵarıwdıń arnawlı formalarınan paydalanıladı.

SHıǵarıw formaları «esabat”tı formalastırıw tiykarında da jatadı. Esabat shıǵarılǵan maǵlıwmatlardı hújjetlestiriw ushın maǵlıwmatlar bazasınan informaciyanı qıdırıw hám tańlaw nátiyjelerin jazba túrde ańlatıladı. Usıǵın uqsaǵan maqsetlar ushın zamanagóy MBBSlar quramına esabat generatorları kiritiledi.

Qanday da MBBS sın ámelge asırıwshı zamanagóy programmalıq qurallar maǵlıwmatlar modeliniń (relyacion, tarmaqlı, ierarxiyalıq yamasa aralas) anıq bir sheńberindegi maǵlıwmatlar bazasın jaratıw hám paydalanıwdıń instrumental ortalıǵı hám MBBS tili (maǵlıwmatlardı xarakteristikalaw tili, maǵlıwmatlardı manipulyaciyalaw tili, interfeysti jaratıw tili hám quralları) kompleksi esaplanadı.

MBBSdan paydalanıwshılardı úsh toparga ajıratıw múmkin:

• 
  qollanılatuǵın programmalastırıwshılar – maǵlıwmatlar bazası tiykarında programma jaratılıwına juwapker. Maǵlıwmatlardı qorǵaw mánisinde programmalastırıwshı maǵlıwmat obektlerin jaratıw hám olardı manipulyaciyalaw jeńilligine yamasa tekte maǵlıwmatlardı manipulyaciyalaw jeńilligine iye paydalanıwshı bolıwı múmkin;
  
• 
  maǵlıwmatlar bazasınan aqırǵı paydalanıwshılar – maǵlıwmatlar bazası menen tuwrıdan-tuwrı terminal yamasa isshi stanciya arqalı islesedi. Ádette olar maǵlıwmatlardı manipulyaciyalaw boyınsha jeńilliklerdiń qatań shegaralanǵan dástesine iye boladı. Usı dáste aqırǵı paydalanıwshı interfeysin konfiguraciyalawda anıqlanıwı hám ózgermesligi múmkin. Bul jaǵdayda qáwipsizlik sıyasatın qáwipsizlik adminstratorı yamasa maǵlıwmatlar bazası adminstratorı anıqlaydı;
  
• 
  maǵlıwmatlar bazası adminstratorı – MBBS paydalanıwshılarınıń ózgeshe túrin quraydı. Adminstratorlar ózleri maǵlıwmatlar bazasın jaratadı, MBBS islewiniń texnikalıq qadaǵalawın ámelge asıradı, sistemanıń kerekli tez islewin támiynleydi. Onnan basqa, adminstrator wazıypasına paydalanıwshılardı kerekli maǵlıwmatlardan paydalanıwların támiynlew, hámde paydalanıwshılarǵa kerekli maǵlıwmatlardıń sırtqı kórinisin jazıw kiredi. Adminstrator qáwipsizlik qaǵıydasın hám maǵlıwmatlar pútinligin belgileydi.