2-ma’ruza: ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish bosqichlari ma’lumotlar modeli reja

2-MA’RUZA:
MA’LUMOTLAR BAZASINI LOYIHALASHTIRISH BOSQICHLARI. MA’LUMOTLAR MODELI


REJA:

1. 
   Iyerarxik tizimlar
   
2. 
   Tarmoqli tizimlar
   

Tayanch so’z va iboralar: Tizim, iyerarxik, tarmoqli, relyatsion


2.1. IYERARXIK TIZIMLAR
IBM firmasining Informatsion Management System (IMS)tizimi (ko‘p tarqalgan va taniqli) tipik vakili bo‘ladi. Uning birinchi varianti 1968-yilda paydo bo‘lgan. Hozirgacha ko‘pgina ma’lumotlar bazasi u bilan ishlash imkoniyatiga ega. Bu MB da yangi texnologiyaga va yangi texnikaga o‘tishda yetarlicha muammolarni hal qilishga olib keladi.
Ma’lumotlarning iyerarxik strukturasi.
Iyerarxik MB tartiblangan daraxtlar to‘plamidan tuziladi.Yanada aniqrog‘i, bir xil turdagi daraxtlarning bir nechta tartiblangan nusxalari to‘plamidan iborat bo‘ladi. Daraxt turi bitta“ildizli” tur yozuvidan va tartiblangan bitta yoki bir nechta daraxt osti turlaridan (ular har biri daraxtning turidir) tashkil topadi. Daraxt turi umuman olganda iyerarxik ravishda tashkil topgan yozuvlar turlari to‘plamini tasvirlaydi.
Daraxt turiga misol:
¹

Bu yerda “Rahbar” va “Xodimlar” uchun “Bo‘lim” ajdodbo‘lib, “Rahbar” va “Xodimlar” esa “Bo‘lim” (avlodlari)davomchilaridir. Yozuv turlari orasida bog‘lanish mavjud.Bunday sxemadagi ma’lumotlar bazasi quyidagi ko‘rinishda tasvirlanadi (daraxtning bitta nusxasi ko‘rsatilayapti):

Barcha (avlod) davomchi turdagi nusxalar (ajdod) oldingi turdagi umumiy nusxalar bilan yaqin, ya’ni egizak deyiladi. MBuchun pastdan yuqoriga, chapdan o‘ngga o‘tish tartibi to‘liq aniqlangan.
IMS da original va standart bo‘lmagan terminlar ishlatilgan:“сегмент” o‘rnida “yozuv”, hamda “MB yozuvi” tushunchasida barcha daraxtlar sigmenti tushuniladi.


Ma’lumotlar ustida ish yuritish

Iyerarxik tashkil qilingan ma’lumotlar bilan ish yuritishda quyidagi operatorlarni misol tariqasida namuna qilib olish mumkin:

• 
  MBdako‘rsatilgan daraxtni topish;
  
• 
  bir daraxtdan ikkinchisiga o‘tish;
  
• 
  bitta yozuvdan boshqa daraxt ichiga kirish (masalan, bo‘lim-dan — birinchi xodimga); 9 bitta yozuvdan ierarxiya tartibida boshqasiga o‘tish;
  
• 
  yangi yozuvni ko‘rsatilgan o‘ringa qo‘yish;
  
• 
  joriy yozuvni o‘chirish;
  
• 
  butunlikni chegaralash.
  

Avlod va ajdodlar o‘rtasidagi murojaatlar yaxlitligi avtomatik tarzda qo‘llab-quvvatlanadi. Asosiy qoidalar: hech bir avlod o‘z ota-onasisiz mavjud bo‘lmaydi. Shuni ta’kidlash kerakki, shunga o‘xshash bir ierarxiyaga kirmaydigan yozuvlar orasidagi murojaatlar yaxlitligini qo‘llab bo‘lmaydi (bunda tashqi murojaatning misoli sifatida, Kaf nomeri maydoni tarkibiga kiruvchi Kurator yozuvi turi nusxasi bo‘lishi mumkin).
Iyerarxik tizimlarda MB tasvirlaydigan forma iyerarxiyaga qo‘yilgan cheklashlar asosida qo‘llanadi.Yuqorida keltirilganMB namoyishi sifatida quyidagi iyerarxiyani keltirish mumkin.