2-Ma’ruza: Standartlashtirish tizimi. Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligida standartlashtirish. Reja

---

2-Ma’ruza:
Standartlashtirish tizimi.
Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligida standartlashtirish. 
Reja: 
1. Majburiy sertifikatlashtiriladigan oziq-ovqat mahsulotlari KOD TIF 
bo’yicha (Tashqi iqtisodiy faoliyatlar kodi) turlari. 
2. Sertifikatlashtirish bo’yicha davlat me’yoriy xujjatlari . 
 
Sertifikatlashtirish ikki xil ya’ni, majburiy va ixtiyoriy xarakterga ega buladi. 
Majburiy sertifikatsiya qonunlar va konuniy aktlar asosida amalga oshiriladi va 
tovar 
(jarayo'nlar, 
xizmatlarning), 
texnik 
reglamentlar 
talablariga 
va 
standartlarning majburiy talablariga mosligini isbotlashni tayominlaydi. 
Ushbu normativ xujjatlarning majburiy talablari xavfsizlik in-sonlarning 
sogligini ximoya kilish va atrof muxitni muxofaza kilishga karatilganligi sababli 
majburiy sertifikatsiyaning asosiy yunalishi bulib xavfsizlik va ekologiklik 
xisoblanadi. 
Maxsulotni u yeki bu sertifikatlashtirishga oidligi, uni tashki mu-xitga, inson 
salomatligiga tahsiri asosii mezon xisoblanadi. Ana shuning uchun tashki muxitga, 
inson 
salomatligiga 
tahsir 
kursatuvchi 
maxsulotlar 
albatta 
majburiy 
sertifikatlashtirishga mansub buladi, kolgan maxsulotlar esa sertifikatlashtirilishi 
ixtieriydir, 
Majburiy sertifikatlashtirish deganda sertifikatlashtirish xukukiga ega bulgan 
idora tomonidan maxsulot jaraen xizmatining standartlaridagi majburiy talablariga 
muvofikligini tasdiklash tushuniladi. 
Ixtiyoriy sertifikatlashtirish deganda ishlab chikaruvchi (bajaruvchi), 
sotuvchi (ta’minlovchi) yoki iste’molchi tashabbusi bilan ixtiyoriy ravishda 
o’tkaziladigan sertifikatlashtirish tushuniladi. 
Xozirgi sharoitda tashki mamlakatlar bilan savdoni, mamlakatlararo iqtisodiy 
alokalarni, fan va texnikani rivojlanishi uchun xamda chikarilaetgan maxsulotlarni 
sifatini yaxshilash, ularni rakobatbardoshlik kobiliyatini oshirish uchun muntazam 
ravishda sinovlardan utkazish extieji ortib bormokda. Sinovlarni ku’incha uchinchi 
tomon deb ataluvchi shaxs yoki tashkilot amalga oshiradi. U kuriladigan masalada 

---

qatnashayotgan tomonlar odatda tag’minlovchining (birinchi tomon) va 
xaridorning (ikkinchi tomon) manfaatlarini ximoya qilib, mutlaqo mustakil 
ravishda ish kuradilar. Uchinchi tomon tarafidan kilinadigan sertifikatlashtirish 
ishlab chikaruvchilarining ishonchiga sazovor bulmokda va shu sababli bunday yul 
keng kullanilib, salmokli ravishda tarkalmokda. Turli mamlakatlarda uchinchi 
tomon tarafidan bajarilaetgan sertifikatlashtirish tiziminitashkil etish amalda shuni 
kursatmokdaki,uni turlicha tashkil kilish mumkin ekan: ishlab chikaruvchi 
assotsiatsiyalar, yirik istemolchilar, standartlashtirish milliy tashkilotlari 
tomonidan,masalan,Franyiya va Angliyada 60-yillar boshida istehmolchilar 
tomonidan xarbiy maksadlar uchun elektronika maxsulotlarini sertifikatlashtirish 
tizimi yaratildi. 
Ayrim olingan mamlakat mikiesida yaratilgan milliy tizimlar majburiy bulgan 
standartlar doirasini kamrab oladi. Masalan: birinchilar katorida milliy mikesida 
kimmatbaxo toshlarni sertifikatlashtirish tizimlari kullanilgan. 
Sertifikatlashtirish tushunchasi keng mahnoda uchinchi tomon tarafidan 
utkaziladigan texnikaviy mehyoriga, ish uslubiga, koidaga muvofikligini kamrab 
olgan xar kanday tekshiruvdir. SHuning uchun sertifikatlashtirishni tekshiruv deb 
xisoblab, bosim ostidagi idishlarni ‘ortlash xavfidan ximoyalangan kurilmalarning, 
atom reaktorlarining va tog texnikasining ishlatishdagi xavsizligini tahminlash 
uchun texnikaviy nazorat urgatuvchi idoralar shartli tekshiruvni amalga oshiradi. 
Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 28 a’reldagi 122-qarori 1-ilovasiga asosan, 77 
turdagi mahsulot majburiy sertifikatlanishi belgilab berilgan. Unga ko’ra 
mahsulotlar KOD TIF 2007 versiyasiga asosan belgilab berilgan. Ushbu 
mahsulotlar ichiga ozqi-ovqat mahsulotlari, qurilish mahsulotlari, yengil sanoat 
mahsulotlari, mashinasozlik jixozlari, yog’ochsozlik buyumlari, dori va dori 
vositalari kiradi. Har bir mahsulotning turi bo’yicha TIF KODlar belgilangan va 
ular asosida mahsulotlar klassifikatsiyalanadi. Umumjaxon klassifikatoriga asosan 
har bir mahsulot turi uchun kodlar beriladi. Ana shu kodlar asosida mahsulotlar 
im’ort va eks’ort qilishda identifikatsiyalanadi. Shu jumladan O’zbekiston 
Res’ublikasida ham TIF KODlari bo’yicha bojxonadan mahsulotlar o’tkazish 
ishlari, eks’ertiza ishlari hamda deklaratsiya ishlari olib boriladi. Quyida 
O’zbekiston Res’ublikasi sertifikatini e’tirof etuvchi (ta’n oluvchi) davlatlar 
ro’yhati keltirilgan. 1-jadval: 
№ 
Davlatlar nomi 
№ 
Davlatlar nomi 
1 Avstriya 
26 Niderlandiya 
2 Azerbaydjan 
27 Yangi Zelandiya 

---

3 Avstraliya 
28 Norvegiya 
4 Argentina 
29 BAA 
5 Belgiya 
30 
31 
Polsha 
6 Belarus 
31 Portugaliya 
7 Braziliya 
32 Rossiya 
8 Angliya 
33 Ruminiya 
9 Vengriya 
34 Singaur 
10 Vetnam 
35 Slovakiya 
11 Germaniya 
36 Sloveniya 
12 Gonkong 
37 AQSH 
13 Gretsiya 
38 Tayvang 
14 Daniya 
39 Turtsiya 
15 Isroil 
40 Ukraina 
16 Hindiston 
41 Finlyandiya 
17 Indoneziya 
42 Frantsiya 
18 Irlandiya 
43 Xorvatiya 
19 Islandiya 
44 Chexiya 
20 Italiya 
45 Chili 
21 Kanada 
46 Shveytsariya 
22 Xitoy 
47 Svetsiya 
23 Lyuksemburg 
48 JAR 
24 Malayziya 
49 
50 
janubiy Koreya 
25 Meksika 
50 Yaponiya 
 
Eng asosiy vazifasi bu – talabalarga oziq-ovqat mahsulotlarini standartlash 
bo’yicha bilim va ko’nikmalarni berish. Sertifikatlashtirish bo’yicha davlat 
me’yoriy xujjatlari bilan ishlash boyicha bilim va ko’nikmalarni o’rgatish. 
Bolalarbop oziq-ovqat mahsulotlari — bolalar organizmining (uch 
yoshgacha) fiziologik xususiyatlariga javob beradigan maxsus oziq-ovqat 
mahsulotlari; 
gigiena sertifikati — oziq-ovqat mahsuloti, texnologiya, uskuna va boshqa 
jarayonlar amaldagi sanitariya normalari va qoidalariga mos ekanligini 
tasdiqlaydigan hujjat; 
ovqatga qo’shiladigan biologik faol qo’shimchalar — oziq-ovqat xom 
ashyosini qayta ishlash yo’li bilan yoki sunhiy usulda hosil qilingan hamda 
bevosita ovqat bilan birga istehmol qilishga yoki oziq-ovqat mahsulotlari tarkibiga 

---

qo’shishga mo’ljallangan tabiiy yoxud tabiiyga aynan o’xshaydigan biologik faol 
moddalarning kontsentratlari; 
oziq-ovqatlar — oziq-ovqat xom ashyosidan tayyorlangan hamda natural 
yoki qayta ishlangan holida istehmol qilinadigan mahsulotlar; 
oziq-ovqat mahsuloti — oziq-ovqat xom ashyosi, (shu jumladan etil spirti), 
oziq-ovqatlar (shu jumladan alkogolli ichimliklar) va ularning tarkibiy qismlari, 
oziq-ovqat xom ashyosi va oziq-ovqatlarga tegib turadigan moddalar, materiallar, 
yordamchi va qadoqlash materiallari hamda ulardan tayyorlangan buyumlar birga; 
oziq-ovqat mahsuloti muomalasi — oziq-ovqat mahsulotini ishlab 
chiqarish, tayyorlash, xarid qilish, qayta ishlash, yetkazib berish, saqlash, tashish 
va realizatsiya qilish bilan bog’liq faoliyat; 
oziq-ovqat mahsulotini realizatsiya qilish — oziq-ovqat mahsulotini 
mahlum shartlar bilan sotish, yetkazib berish va topshirishning boshqa shakllari; 
oziq-ovqat mahsulotining sifati — oziq-ovqat mahsulotining istehmol 
xossalarini belgilab beradigan va uning odamlar hayoti va sog’lig’i uchun 
xavfsizligini tahminlaydigan mezonlar majmui; 
oziq-ovqat mahsulotining xavfsizligi — oziq-ovqat mahsulotining 
sanitariya, veterinariya, fitosanitariya normalari va qoidalariga mosligi; 
oziq-ovqat xom ashyosi — oziq-ovqatlar ishlab chiqarish uchun 
foydalaniladigan o’simlik, hayvonot, mikrobiologiya, shuningdek minerallar 
obhektlari, suv; 
oziq-ovqatlarni hamda oziq-ovqat xom ashyosini taqqoslash — oziq-ovqatlar 
hamda oziq-ovqat xom ashyosi aniq turdagi va nomdagi mahsulotga doir 
normativ va (yoki) texnikaviy hujjatda belgilab qo’yilgan muhim 
mezonlarga mos kelishini aniqlash; 
oziq-ovqat mahsulotining yaroqlilik muddati (foydalanish muddati) — bu 
muddat davomida oziq-ovqat mahsulotini saqlash, tashish, realizatsiya qilish 
chog’ida xavfsizlik normalari va qoidalari talablariga rioya etilgan taqdirda u 
foydalanishga yaroqli bo’lib turadi, bu muddat tamom bo’lganidan keyin esa 
mahsulot odamlar hayoti va salomatligi uchun xavfli bo’lib qolishi mumkin; 
oziq-ovqat mahsulotini qalbakilashtirish — oziq-ovqat xom ashyosining 
hamda oziq-ovqatlarning xossalari va mezonlarini ataylab o’zgartirish yoki ularni 
almashtirib qo’yish; 

---

oziq-ovqat qo’shimchalari — oziq-ovqatlarga belgilangan xossalarni baxsh 
etish va (yoki) ularni saqlab qolish maqsadida ataylab qo’shiladigan tabiiy holdagi 
yoki sintez qilingan moddalar, birikmalar; 
toksikologiya-gigiena eks’ertizasi — oziq-ovqat mahsuloti ustida amalga 
oshiriladigan bir turkum laboratoriya tadqiqotlari bo’lib, ular mavjud normalar va 
qoidalar bilan qiyoslashga mo’ljallangan bo’ladi; 
qadoqlash materiallari, yordamchi materiallar va ulardan tayyorlangan 
buyumlar — oziq-ovqat mahsulotini muomala jarayonida tashqi tahsirlardan 
himoyalash maqsadida ishlatiladigan vositalar. 
 
Nazorat uchun savollar 
1. Majburiy sertifikatlashtirish deb nimaga aytiladi?
2. Ixtiyoriy sertifikatlashtirish qanday amalga oshiriladi?
3. Majburiy sertifikatlashtiriladigan mahsulotlarga qanday mahsulot turlari kiradi? 
4. TIF KODi nima? 
5. Oziq-ovqat mahsulotlarini qalbakilashtirish deganda nimani tushunasiz?