2-ma’ruza. Transkripsiya. O‘zbek shevalaridagi fonetik qonun va jarayonlar. Oʻzbek shevalari morfologiyasi Reja


Download 0.86 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/31
Sana24.02.2023
Hajmi0.86 Mb.
#1227126
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   31
Bog'liq
2-ma\'ruza(sirtqi)

 ~ bardїη-ä.
2. Ayrim qo‘shimchalar bir variantli bo‘lganligi tufayli singarmonizmga 
bo‘ysunmasligi mumkin, masalan, qipchoq shevalarida bora qol ~  baraγaj , kela qol 
keläγajXorazm shevalarida: (soxta) tabibchilik ~ sünnäčїlїq
 -γaj, -čїlїq affikslarining shu shevalarda old qatorli varianti bo‘lmaganligi 
uchun singarmonizmga bo‘ysunmagan. 
3. Arab, fors, tojik tillaridan o‘zlashgan so‘zlar aslida singarmonizmga 
bo‘ysunadi, lekin bo‘ysunmaydigan o‘rinlari ham bor, masalan, muborak ~ 
muvāräk (shim. o‘zb. shev.), peshona ~ pešana (shim. o‘zb. shev.) 
4. Qo‘shma so‘zlarning aksariyatida singarmonizm buziladi: o‘rta barmoq ~ 
v
ortaηterek (Jo‘sh), (uzun) ko‘rpacha ~ girdiqana (Qarshi, nayman), xirbachcha 
(mushuk bolasi) ~ xїrbäččä (Mang‘it). 
Umlaut. Umlaut unlilarning regressiv assimilatsiyasidir (Y. D. Polivanov). Bu 
hodisani adabiyotlarda singarmonizmning bir turi deb ham yuritiladi. Aslida u nemis 
tiliga xos fonetik qonundir. Bu qonunga ko‘ra, affiksdagi old qator unli asosdagi (u 
aksariyat hollarda bir bo‘g‘inli bo‘ladi) orqa qator unlini o‘z xarakteriga 
moslashtirib oladi: son ~ sān → sänä, yosh ~ jāš  ~ jäšä.


10 
Bu qonun Namangan, O‘sh shevalarida, qisman o‘zbek adabiy tilida ham qayd 
qilinadi. Namangan shevalaridan misollar: molim ~ mälim, solish ~ säliš, noki ~ 
näki, toying(otning bolasi)  ~ täjiη . 
Singarmonizmli shevalarda yuqoridagi kabi san, jaš, mal, sal, näktaj so‘zlari
affiks qo‘shilganda, umlaut emas, balki singarmonizm qonuniga bo‘ysunadi: san+a, 

Download 0.86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling