2-ma’ruza. Transkripsiya. O‘zbek shevalaridagi fonetik qonun va jarayonlar. Oʻzbek shevalari morfologiyasi Reja

jaš+a, mal+ïm, sal+ïš, näk+i, taj+ïη 
Diftonglar. Singarmonizmli shevalarda diftong hodisasi ko‘p uchraydi. Har bir 
tovush talaffuzida ekskursiya, ish momenti (to‘xtam) va rekursiyaning to‘liq 
qatnashishi yoki har bir tovushning mustaqil talaffuzi monoftongdir. Diftong esa bir 
tovushda boshqa bir tovush unsurining ishtirokida yuz beradi. Adabiyotlarda 
diftongning ikki turi to‘g‘risida, ya’ni so‘z boshida va so‘z ichida (o‘rtasida, oxirida) 
qo‘llanishi aytiladi hamda diftongda asosiy unli asosiy tovush tushunchasidan 
foydalaniladi.
O‘zbek shevalarida diftongning qo‘llanishida shunday jarayon yuz beradi: 
talaffuzda asosiy tovush ekskursiyasi boshlanishida shu tovush artikulatsiyasiga 
yaqin boshqa tovush (transkripsiyada i, j, u, ü, v) unsurlari qatnashadi va to‘xtam 
hamda rekursiyada asosiy tovush (unli tovushlardan biri) talaffuzi saqlanadi;
so‘z 
ichida esa ekskursiya va to‘xtamda asosiy tovush talaffuz etilgani holda, rekursiya 
so‘ngida  j undoshi qatnashadi (11-rasm). 
Bu fonetik hodisa qipchoq, o‘g‘uz lahjasi shevalariga xosdir: ikkinchi ~ 
j
ekinči, 
echki ~ 
j
eški, ikki ~ 
j
eki, o‘ynab ~ 
v
ojnap. Diftongning ikkinchi turiga tush ~ tü 
j
š, 
sut ~ sü 
j
t misollarini keltirish mumkin. 
O‘zbek shevalarida quyidagi diftonglar qayd qilinadi: 
 
j
e : ikki ~ 
j
eki, ena ~ 
j
enä, ellik ~ 
j
elüv; 
u
o : o‘rta ~ 
u