2-ma’ruza. Transkripsiya. O‘zbek shevalaridagi fonetik qonun va jarayonlar. Oʻzbek shevalari morfologiyasi Reja

ojlä, qo‘yinglar ~ qojijlä, gullar ~ güllä, kunlar ~ güllä; 
-nä varianti Namangan shevasida qayd qilinadi: uyinglar ~ujijnä, qo‘yinglar ~ 
qojijnä;
-la varianti esa Xorazm shevalarida uchraydi: qizlar ~ qї:zla, ular ~ 
h
ula; 
-ä // är varianti shahar va shahar tipidagi shevalarda qo‘llanadi: bizlar ~ bizä(p), 
sizlar ~ sizä(p); 
-när, -nar, -där, -dar, -tär, -tar affikslari qipchoq shevalariga xosdir: uzumlar 
~ üzümnär, mehmonlar ~ mehmannar, jigitlar ~ ǯigittär // ǯigillär, ojinlar ~ 
ojundar (qipchoq). 
O‘zbek tilining Qorabuloq, Iqon shevalarida (ko‘rsatish olmoshlarida) tarixiy 
qo‘sh ko‘plik shakli uchraydi: bular ~ bulalar, shular ~ šulalar (aynan: bu+lar+lar, 
shu+lar+lar). 
-lär affiksi va uning variantlari Toshkent, Farg‘ona va Xorazm shevalarida 
hurmat ma’nosini ham ifodalaydi.  Bu qarindoshlikni bildiruvchi so‘zlarga, ularga 
tegishli predmet nomlariga va fe’l shakllariga qo‘shilishida yuz beradi: ädämlä, 
ājimläni romālläri (Toshk), atam ajttїla (Xorazm). 

---

15 
Ayrim shevalarda ko‘plik, jamlik ma’nolarini ifodalovchi maxsus affikslar ham 
bor, masalan, Toshkent dialekti shevalarida quyidagi affikslar uchraydi: 
-lig affiksi: kiyimlari ~ kijimligi, ishlari ~ ishligi; 
-lug affiksi: o‘zlari ~ ozlugi, uylari ~ ojlugi.