2-ma’ruza. Transkripsiya. O‘zbek shevalaridagi fonetik qonun va jarayonlar. Oʻzbek shevalari morfologiyasi Reja

qolli, boshni  ~ bāšši. 
Tushum kelishigining belgisiz qo‘llanishi barcha shevalarga xosdir: Biz keldik 
kelin ko‘rgani ~ biz kellij kelin korgäni. Chum-chuq so‘ysa ham, qassob so‘ysin ~ 
čumčuγ sojsäjäm, qässäp sojsun (Qarshi). 
Jo‘nalish kelishigida quyidagi affikslar ishtirok etadi:
-gä // kä // qa // γa affiksi. Bu affiksning barcha variantlari singarmonizmli 
shevalarda qo‘llanadi. Singarmonizmni yo‘qotgan shevalarda -gä // kä varianti 
uchraydi, xolos: uyga  ~ üjgä, yurtga ~ jurtkä, ishga ~ iškä; (Toshkent vil.) -qa // γa 
varianti singarmonizmli shevalarda orqa qator unlilar kelgan asoslarga qo‘shiladi: 
o‘qishga ~ oqušqa, dalaga ~ dalaγa; 
-a // ä affiksi o‘g‘uz guruh shevalarida va shimoliy o‘zbek shevalariga xosdir: 
qo‘limga ~ qolїma, gullarga ~ güllärä; 
-na // nä affiksi o‘g‘uz shevalarida uchraydi: qo‘liga ~ älinä, bolasiga ~ 
balasїna; 

---

18 
-ja // jä affiksi Qarshi shevasida uchraydi: xurmaga ~ xurmaja, o‘ziga ~ özijä, 
U katta akasiga xurmada qatiq olib borayotgan chog‘da yo‘lda yomg‘ir yog‘gan ~ O 
kättä äkäsijä xurmäjä qätїx āb bārgän čāxxä jolgä jäγmur jāqqän. 
Jo‘nalish kelishigi affikslari 4 kelishikli shevalarda o‘rin-payt kelishigi 
ma’nosini ham ifodalaydi. Bu yuqoridagi xurmaja, čāxxä, jolgä misollaridan ham 
ko‘rinib turibdi. 
O‘g‘uz lahjasi shevalari va shimoliy o‘zbek shevalarida jo‘nalish kelishigidagi 
kishilik olmoshlari menga ~ maηa, senga ~ saηa, unga ~ uηa shaklida, qipchoq 
lahjasi shevalarida esa  maγan, saγan,  oγan shaklida qo llanadi.