2-ma’ruza. Transkripsiya. O‘zbek shevalaridagi fonetik qonun va jarayonlar. Oʻzbek shevalari morfologiyasi Reja

є – old qator, o‘rta-keng, lablanmagan: kє(l) (Iqon), gє(l) (Xorazm). Bu 
ma’lumot ko‘rsatilgan shevalarda o‘z kuchini yo‘qotmoqda, ko‘proq Namangan 
shahar shevasida qayd qilinadi. Old qator, o‘rta-keng, lablanmagan: nєmє (nima), 
qєnєqє (qanaqa). Iqon, Qarnoq, ayrim Xorazm shevalarida ham qayd qilinadi.
Cho‘ziq unlilar uchun ikki nuqta qo‘yiladi.  
An’anadagi o‘zbek transkripsiyasi. Hozirgacha olib borilgan dialektologik 
tadqiqotlar rus grafikasi asosidagi transkripsiyada amalga oshirilgan. Ular 
qiyidagilar:  
a(a) – umumturkiy, orqa qator, quyi-keng, lablanmagan unlini ifoda qiladi. 
Singarmonizmni saqlagan o‘zbek shevalari uchun xarakterlidir. Masalan, qipchoq 
shevalarida: aнa, aтa, бaлa; 
ǝ(ǝ) – aksariyat turkiy tillarda qo‘llanadi va old qator, quyi-keng, lablanmagan 
unlini ifoda qiladi: ǝкǝ, ǝнǝ, йǝшǝ. Bu unli barcha o‘zbek shevalarida qo‘llanadi; 
ↄ(ↄ) – orqa qator, quyi-keng, qisman lablangan unlini ifoda qiladi. Shahar va 
shahar tipidagi shevalarda keng qo‘llanadi: ↄл, ↄш, бↄл; 

---

4 
e(e) – old qator, o‘rta-keng, lablanmagan unlini ifoda qiladi, barcha o‘zbek 
shevalarida mavjud: eл, бeл, йeл, кeл; 
 и(и) – old qator, yuqori-tor, lablanmagan unlini ifoda qiladi, cho‘ziqroq 
talaffuz qilinadi. Barcha o‘zbek shevalarida mavjud: иш, тил (Buxoro). бил 
(Farg‘ona). Ko‘pincha unga ikki nuqta ham qo‘yiladi; 
ы(ы) – orqa qator, yuqori-tor, lablanmagan unlini ifoda qiladi, cho‘ziqroq 
talaffuz qilinadi: қыз, қыйық. Bu unli singarmonizmli o‘zbek shevalarida talaffuzda 
bor. Bu harfdan soʻng shu unlining cho‘ziqligini ta’kidlsh uchun odatda ikki nuqta 
qo‘yiladi;