2-mavzu. Aholi statistikasi

Aholining o’rtacha soni qanday makroiktisodiy ko’rsatkichlarni qisoblash uchun zarur?
Aholining o’rtacha soni makroiqtisodiy statistikaning kuyidagi asosiy ko’rsatkichlarini qisoblash uchun asos qilib olinadi (1-jadval).
Mazkur ko’rsatkichlarni qisoblash va statistik tahlil qilish yordamida mamlakat yoki ayrim regionlardagi:

• 
  iqtisodiy o’sishning qay darajada ekanligi;
  
• 
  aholining turmush darajasi, boy yoki kambag’al-
  ligini;
  
• 
  mehnat resurslarining kdy ko’lamda ekanligini;
  
• 
  demografik jarayonlarning qay darajada kechayotganligi va boshqa makroiqtisodiy qonuniyatlarni aniklash imkoniyati tug’iladi.
  

Aholining o’sish sur’ati mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi va xalq farovonligi darajasini belgilab beruvchi determinantdir. Shu jixdtdan u Solou modelini kuyidagi uch jiqat bo’yicha to’ldiradi:
Birinchidan, aholining o’sishi iqtisodiy o’sish sabablarini taxmin qilish imkonini beradi. Barqaror iqtisodiyot va aholi sonining o’sib borishi sharoitida bitta ishchiga to’g’ri kelgan mahsulot qiymati o’zgarishsiz qoladi. Chunki ishlab chiqarishda band bo’lgan ishchilar soni, kapital va ishlab chiqarish xdjmi bir xil sur’atlarda o’sadi.
Demak, aholining o’sish sur’ati xalq farovonligining uzoq muddat o’sishiga sabab bo’la olmavdi. Chunki barqaror iqtisodiyot sharoitida bitta ishchiga to’g’ri kelgan mahsulot o’zgarishsiz qoladi. Ammo aholining o’sishi yalpi milliy mahsulot ishlab chikarilishining o’sishnga sabab bo’lishi mumkin.
Ikkknchidan, aholining o’sishi: nima uchun ayrim mamlakatlar tarakkiy etgan, boy, ayrimlari esa kolok, kam-bag’al, degan sayulga javob beradi.
Aholi o’sishining teelashuvi ishlovchilar sonining ko’payishiga natijada ularning kapital bilan kurollanganligining kamayishiga, bu xol esa mehnat unumdorligi-ning pasayishiga olib keladi. Shunga asoslanib, Solou kuyi-dagicha xulosaga keladi: aholining o’sish darajasi yuqori bo’lgan mamlakatda jon boshiga ishlab chikarilgan yalpi milliy mahsulot kiymati past darajada bo’ladi.
Uchinchndan, axolinikg o’sish darajasi kapital jamg’armasi darajasiga ta’sir kiladi. Oltin qoidaga asoslangan jamgarma darajasining o’sib borishi, iktisodiy o’sishni ta’minlaydi. Shu davr ichida kapital bilan qurollanganlik va mehnat unumdorligi darajasi yuqori bo’ladi. Shular evaziga jon boshiga to’g’ri kelgan daromad xzm yuqori darajada bo’ladi.
Aholining ko’shimcha o’sish sur’atini ikki usulda aniklash mumkin:

• 
  mutlok qo’shimcha o’sish (kamayish);
  
• 
  nisbiy ko’shimcha o’sish (kamaynsh).
  

Mutloq qo’shimcha u"sish yoki kamayish aholining yil oxiridagi soni (A,) dan, uning yil boshidagi sonini ayirish yo’li bilan aniklanadi:
Nisbiy qo’shimcha o’sish yoki kamayish ikki usulda aniklanadi:

• 
  ko’shimcha o’sish yoki kamayish koeffistienti ko’rinishida;
  
• 
  o’rtacha yillik o’sish yoki ko’shimcha o’sish koeffistientlari ko’rinishida.
  

qo’shimcha o’sish koeffistnenti (K ) kuyidagicha aniqlanadi:

O’rtacha yillik o’sish (kamayish) sur’ati o’rtacha geometrik formula yordamida aniqlanadi:
yoki

Bu erda: K — aholining zanjirsimon o’sish ' sur’atlari (koeffistientlarda), n-yillar sonn.
Urtacha yillik qo’shimcha o’sish (kamayish) sur’ati (dK_A) o’rtacha o’sish (kamayish) sur’atidan 100 sonini ayirish yo’li bilan aniklanadi:

Agar ko’rsatkichlar dinamik qatorlarda keltirilgan bo’lsa, u holda ularni zanjirsimon va bazisli usullarda aniklash mumkin.