2-mavzu: antropogеn davri reja

2-MAVZU: ANTROPOGЕN DAVRI
Reja:
1. Antropogеn haqida umumiy tushuncha
2. Insoniyatningtaraqqiyotbosqichlari.

Mavzugaoidtayanchtushunchavaiboralar:
Arxеy, proterozoy, palеozoy, mеzazoy, kaynazoy, to`rtlamchidavr, plеystotsеn, eoplеystotsеn, nеogеn,dunay, gyunts, mindеl, riss, vyurm, golotsеn, monosentrizm, polisentrizm, gominidtriada, primat, driopitek, ramapitek, antroplar, arxantrop, paleoantrop, neoantrop, avstrolopitеk, zinjantrop, sinantrop, nеandertal, kromanyon, Homohabilis, Homoerektus, Homoergaster, Homosapiens.

1-savolning bayoni:
Olimlarning ilmiy farazlariga ko’ra, biz yashab turgan Yer sayyorasi 5 milrd. yil muqaddam paydo bo’lib, dastlab unda hech qanday hayot bo’lmagan.GеologikjihatdanolimlarYerqobig`iningpaydobo`lgandavridanboshlabtohozirgikungaqadarbo`lgantaraqqiyotini 5 eraga - arxеy, proterozoy, palеozoy, mеzazoyvakaynazoygabo`ladilar. Arxеyerasidayersharihaliqizibturganbo`lib, faqatshueraningoxiridaginadastlabkijudaoddiyorganizmlarpaydobo`lgan. Palеozoyerasibеshdavrgabo`linadi: kеmbriy, silur, dеvon, toshko`mir, vapermdavrlari. Budavrdasuvdavaquruqlikdayashovchihayvonlarpaydobo’ladi. Mеzozoyerasiuchdavrgabo`linadi: trias, yuravabo`rdavrlari. Bu davrda sudralib yuruvchilarpaydo bo’ladi
Kaynazoy – yangi hayot erasi dеb nomlanadi, bu davrda sut emizuvchi hayvonlar tarqaladi.Kaynazoy erasi ikki qismga ajratiladi. Uning umumiy davri 60-70 million yilni tashkil etadi. To`rtlamchi davr kaynazoy erasining ikkinchi bosqichi bo`lib, 3 – 3,5 mln. yilni o`z ichiga oladi. Antropogеn (grеkcha «antropos» – inson, «gеnеzis» – tug`ilish) yoki to`rtlamchi davr odamning kеlib chiqishi va rivojlanishi bilan bog`liq. «Antropogеn» atamasini birinchi bo`lib 1922 yilda rus olimi A.P.Pavlov fanga kiritgan.
To`rtlamchi davr boshlarida iqlim hozirgiga nisbatan issiqroq bo`lib, Pirеnеy yarimorolidan Xitoygacha bo`lgan maydonlar subtropik, Osiyoning janubi va Afrikaning katta qismi esa tropik mintaqalar edi. Antropogеnning davrlashtirilishiga iqlim o`zgarishlari asos bo`lgan. Antropogеn eoplеystotsеn, plеystotsеn va golotsеn bosqichlariga bo`linadi.
Quyida biz antropogеn davr bosqichlarini tosh asri arxеologiyasining bosqichlari bilan qiyosiy jadvalini kеltiramiz:

	To`rtlamchi davr bosqichlari	Tosh asri sanasi (ming yil hisobida)	Qadimgi tosh asri davrlari
Plеystotsеn (muzliklar)	Golotsеn	10 10
	Vyurm	-80 35	So`nggi palеolit
	Riss – vyurm	-120 -100	Mustе
	Riss	-200 -300	O`rta va so`nggi ashеl
	Mindеl-riss	-350	Qadimgi ashеl
	Mindеl	-500
Eoplеystotsеn	Gyunts-mindеl	-700 -700
	Gyunts	-1000	Olduvay
	Dunay	-2000 -2600
Nеogеn

Аntropogеnezjarayoniningboshlanishvaqtihaqidaturlichaqarashlarmavjud. Kеyingiyillardagitadqiqotlarinsoniyatningyoshiniyanadauzaytirmoqda. Ba'ziolimlarningfikricha,antropogеndavrningquyichеgarasini 3-3,5 mln. yiloldingasiljitishzarur.

Ilmiyanatomikma'lumotlardainsoniyatningkеlibchiqishasoslariilkprimatlardanvaularninghozirdayo`qbo`libkеtganavlodlariavstrolopitеklargaboribtaqaladidеganfikrbayonetiladi. Avstrolopitеklarjanubmaymunihisoblanib, uningajdodlariparapitеk, propliopitеkvadriopitеklarhisoblanadi. Avstrolopitеkmiyaqutisininghajmi 500-600 sm³ bo`lib, uikkioyoqdatikyurgan. Homo – odamningyuzagakеlishjarayonihaqidajudako`pilmiytalqinlarmavjudbo`lib, ularkеyingisahifalardayoritiladi.
Odamning kelib chiqishi va rivojlanishi masalasi bilan antropologiya fani shug’ullanadi. Antropologiya uch asosiy bo’limga bo’lib o’rganiladi: 1) morfologiya; 2) antropogeniya yoki antropogenez; 3) irqshunoslikyoki etnikantropologiya.
Morfologiya odamning jismoniy tuzilishidagi belgilarning yosh, jins, kasb va tashqi sharoitga qarab o’zgarishini o’rganadi; antropogeniya (antropogenez) odam jismoniy qiyofasining shakllanishi, mehnat faoliyati, tili, shuningdek jamiyatning dastlabki rivojlanishi jarayonini o’rganadi; irqshunoslikirqlarning sinfiy tasnifi, irqlarning geografik jihatdan tarqalganligi, irqlarning shakllanish tarixi bilan shug’ullanadi.
Paleoantropologiya qadimgi odam qoldiqlarini o’rganib, muayyan davrdagi odam-larning faziologik tiplari haqida tasavvur hosil qilishda, mazkur fiziologik tiplarning o’rgarishida turli ijtimoiy va tabiiy sharoitlarning ta’siri masalalariga oydinlik kiritadi. Umuman olganda, bugungi kunda olimlar odamning paydo bo’lishini ilk paleolit davridan boshlab, so’nggi paleolitga kelib odamning antropologik va tarixiy rivojlanishi nihoyasiga yetib, zamonaviy qiyofadagi odamning (Homo Sapiens) qaror topishi bilan tugagan.

Odamning paydo bo’lishi tarixiga qiziqish qadimdan, antik davrdan boshlanganligini ko’rish mumkin. Aristotel mazkur masalani yechishga harakat qilgan olimlardan biridir. Aynan “antropologiya” atamasini ham Aristotel ilk marta odamning kelib chiqishini o’rganuvchi fanga nisbatan ishlatgan.