2 Mavzu: Huquqiy ta'limda oila va mahalla jamoasining o‘zaro bog‘liqligi. Reja

2 Mavzu: Huquqiy ta'limda oila va mahalla jamoasining o‘zaro
bog‘liqligi.
Reja:
1. Huquqiy ta’limda oilaning o’rni
2. Huquqiy ta’limning oila va maxallada shakllanishi
3. Farzandning huquqiy tarbiyasida ota-onaning vazifalari va majburiyatlari.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarning oliy maqsadi xalqimizga munosib turmush sharoiti yaratishdan ibo-rat. O’zbekistonda barpo etilayotgan jamiyatning iqtisodiy asosi — ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti. Dunyoda-gi ko’p mamlakatlar aynan shu yo’l bilan taraqqiy etib, o’z xalqining farovoshshgini ta’minlashda o’rnak bo’lmoqqa. Uzbekistan ham xuddi shunday oqilona yo’lni tanladi. Bugun yurti-mizda amalga oshirilayotgan islohotlar shunchaki islohot uchun emas, aynan inson va uning farovon hayoti uchun xizmat qilishga mo’ljallangan. Jamiyatimizda amalga oshirilayotgan har qan-day yangilanish va o’zgarishlarning mohiyatida ana shunday ez!u maqsad yotgani barchamizga gayrat-shijoat baxsh etadi.
Sobiq sho’ro tuzumi odamlar ongiga barcha falokatlar-ning sababi xususiy mulk degan g’oyani singdirib, soxta teng-likni qaror toptirmoqchi bo’lgan. Oqibatda iiuzamagan odam ishlagan odamdan yaxshiroq yashay boshlagan. Hatto sovet ki-shisining o’zi ham davlat mashinasining murvatiga aylan-tirilgan edi. Mehnatga haq to’lashdagi adolaqizlik boqi-mandalik kayfiyatini, ishlab chiqarishdagi isrofgar-chilikni, tashmachilikni kuchaytirgan. Afsuski, o’sha davr-dan meros bo’lib kelayotgan «davlat bor, hammani boqadi» degan kayfiyat ayrim kishilar ongida hanuzgacha yashab kel-mokda. Bugun ham ma’lum kishilar ish axtarish, o’z aravasini o’zi tortish, yangi kasb egallash o’rniga turli idoralardan modqiy yordam so’rash bilan ovora. Holbuki, davlat hammaga tekin mol ulashadigan korxona emas. Buni anglab yetmagan-lar «bersang yeyman, ursang o’laman» qabilida loqaydlik bilan ish tutib, harakat qilish o’rniga bir chetda tomosha-bin bo’lib turibdi. Odatda mustabid tuzumlar xalq farovon-ligidan, uning boyib ketishidan manfaatdor bo’lmaydi. Sovet tuzumi ham ommani sun’iy ravishda turmush tashvish-lariga botirgan edi. Ma’lumki, kun ko’rish mashaqqatidan boshi chiqmagan xalq ob’ektiv narsalar xususida o’ylashga, fikrlashga imkon topolmay qoladi. SHo’rolar shu tariqa o’zla-ri yuritgan siyosatni tanqid qilishga qodir ijtimoiy-siyo siy oqimlar paydo bo’lishining oldini olishga uringan. Lekin eski tuzumning barcha urinishlari bekor ketdi. U oxir-oqibatda o’z-o’zini yeb tugatdi.
O’zbekisan istiklolga erishgan dastlabki kunlardanoq yagona davlat mulki hukmronligini rad etib, mulk shaklla-ri xilma-xilligiga, jumladan xususiy mulkchilikka keng yo’l ochdi. Ayni vaqtda mamlakatimizda mulkdorlar sinfi shakllanmoqda. Mulksiz odam o’ziga ham, o’zgaga ham, jamiyat-ga ham ko’p foyda keltira olmaydi. Endi qashshoqlik bilan maqtanish, uni pesh qilib imtiyoz so’rash zamoni o’tib ketdi. Aksincha, tadbirkorlar, mulkdorlar zamoni keldi. Viz endi raqobaqiz o’sish, yuksalish va taraqqiyot bo’lmasligini anglab yetdik. Afsuski, to’rt muchasi but, ongli, aqlli va faol odamning kambagal yashashi uyat sanaladigan davrda yashayotga-nini hali hamma ham anglab olgani yo’q.
Xalqimizda «Besh qo’l barobar emas» degan nakl bor. Le-kin sobiq tuzum buni inkor etib, barchani barobar qilish shiori bilan yashadi. Bozor iqtisodiyoti esa jamiyatda ma’-lum ma’nodagi tabaqalanishga olib kelishi tabiiy. SHu bi-lan birga, biz barpo etayotgan jamiyatda davlat xalqning keskin tabaqalanishi va oshib-toshib ketgan boylaru kam-bakal-qashshoqdarga bo’linib ketishiga yo’l qo’ymaslik chora-tadbirlarini ko’rib, bu borada o’ziga xos kuchli ijtimoiy siyosat yuritmoqda. Aholining eng kam himoyalangan va muh-toj tabaqalarini o’z vaktida qo’llab-quvvatlash xalq farovonligi yo’lida amalga oshirilayotgan islohotlar muvaffa-Qiyatining kafolatidir. Ijtimoiy himoya choralari aholi-ning hammasiga emas, balki haqiqatan muhtoj kishilar va ehtiyojmand qatlamlarga yo’naltirilmoqda. Bu borada davlat mablag’lari bilan bir qatorda mehnat jamoalari, jamoat va xayriya tashkilotlari hamda jamg’armalarning mablag’la-RI ham ishga solinmoqda. «Sendan harakat, mendan barakat» Degan nak-i bejiz aytilmagan. Zero, bu dunyoda ko’p narsa in-sonning o’ziga, uning sa’y-harakatlariga ham bogliq.
Hozirgi kunda farovon turmush asosi — erkinlik, salo-^atlik, tadbirkorlik, tashabbuskorlik. Ushbu haqiqatni °Damlar ongiga singdirish, barcha aholi qatlamlarining
Ushbu kurs doirasida istiklol mafkurasining milliy va umuminsoniy tamoyillarini o’rganishga alohida e’tibor beriladi. Bu tamoyilning asosiy qismini insonparvarlik, Vatanni sevish, xalqparvarlik, ozodlik tuygusi, onani ardoqlash va otaga ehtirom, oilaning muqaddasligi va ayolning qadri, kattaga hurmat va kichikka izzat, yaxshi qo’shnichilik va mahalladagi totuvlik kabi qadriyatlar tashkil etadi.
Hozirgi kunda farovon turmush asosi — erkinlik, salo-^atlik, tadbirkorlik, tashabbuskorlik. Ushbu haqiqatni °Damlar ongiga singdirish, barcha aholi qatlamlarinin islohotlar mohiyatini anglab yetishiga va uning faol ishti-rokchisiga aylanishiga erishmokimiz darkor. Bu uchun ular-ning dunyoqarashini va hayotga, mehnatga, yerga munosabatini tubdan o’zgartirish muhim. O’tgan tuzumda iqtisodiyot ayrim mutaxassislarning ishi bo’lgan edi, endi esa umumxalq va umumjamiyat manfaatiga daxldor masala sanaladi. Butun xalq yangi iqtisodiy tafakkur bilan qurollanmoqda. Bizning mulkka, mehnatga munosabatimiz tubdan o’zgara boshladi. Miyamizga singib qolgan «davlat mulki» tushunchasi yoniga bugun «xususiy mulk», «paychilik jamiyatlari», «shirkat», «fermer», «oila pudrati» kabi tushunchalar qo’shildi. Mam-lakatimiz istiqlolga erishgach, o’ta markazlashgan va yakka-hokimlik asosida qurilgan, o’zini oklamagan tizimga bar-ham berildi. Tadbirkorlik faoliyatining erkinligi uchun konstituqiyaviy, huquqiy va iktisodiy shart-sharoit va ka-folatlar yaratildi. Mulkdorlar sinfini shakllantirish, ularning huquqini mustahkamlash, nufuzini oshirish va ka-folatlash borasida sezilarli ishlar amalga oshirildi.
Oilaviy mojarolarni hal etishda mahalla ko’magiga tayanishni «inson huquklarining buzilishi» deb talqin etayot-gan «savodli» kishilar O’zbekiston Respublshsasi Konstitu-qiyasining 64 va 66-moddalarida «ota-onalar o’z farzandlari-ni voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga» hamda «voyaga yetgan, mehnatga layoqatli farzandlar o’z ota-onalari haqida g’amxo’rlik qilishga» majburligi ko’rsatilgan va ming yil-lik tajribalar asosida mukammal sayqal topgan qoidalar ekanini bilarmikan. Yoki ba’zi xorijiy nodavlat tashki-lotlar O’zbekistonda ayollarning huquqdari poymol etilmoq-da deb bong uradilar. CHunonchi, ular tomonidan o’tkazilgan ba’zi so’rovlarda: «Oila kattalari sizning kalta ko’ylak kiyi-shingizga qarshilik qilishadimi?», «Kechqurun istagan vaq-tingizda uydan chiqib ketishingiz mumkinmi?», «Televizor-da istagan filmingizni, jumladan behayo filmlarni ham ko’rish imkoniyatiga egamisiz?»1 kabi savollar mavjud bo’lib, ularga nisbatan o’zbek ayollarining javoblari asosida «ayol-lar huquklari»ning qay darajada ta’minlanayotganligi bo’yicha xulosa chiqarishga urinishmokda. Ya’ni, ayollar o’zlarining o’zbe-kona or-nomusi, sharm-hayosi bilan bunday savollarga «yo’q» deb javob berishsa, u holda «O’zbekistonda ayollarning huqukla-ri ta’minlamayotgan» bo’ladi. Axir, bular G’arbga moe kelsa-da, ammo sharqona uzbek mentalitetiga yot narsalarku!
Erkinlik, demokratiya o’ziga hammani bo’ysundirmasligi, zabt etmasligi kerak. Ular aql-idrokka bosh egishi va uning yo’rig’ida yurishi lozim. Ana shundan kelib chiqib, eng avvalo erkinlikni, demokratiyani tarbiyalashimiz kerak. CHunki u sog’lom fikrlar va shakllangan akl-idrok ta’sirida bo’lsagi-na bizni tarbiyalashi, jamiyatni sog’lomlashtirishi mumkin1.
Har bir xalqning fikrlash darajasi, voqea-hodisalarga munosabati va uni baholash mezoni o’zining tarixiy kelib chiqishi, qadimiy an’analar asosida shakllangan turmush tarzi va tabiati bilan belgilanadi.
O’tgan yillar davomida Vatanimizda mustahkam tinchlik va oso-yishtalikning saklangani ham bu da’vatning hayotda o’z ifo-dasini topganini isbotlaydi. Bunda, ayniqsa mahallalar-ning faol ishtirokini alohida ta’kidlamoq kerak xavfiga qarshi o’ylab topilgan eng zamonaviy texnik vosi- talar bilan birga, xalqimizning asriy qadriyatiga aylan-gan mahalla fuqarolar yigini ham bu ishda o’zining naqadar samaradorligini isbotladi.
Biroq yaqinda sodir etilgan terrorchshshklar tinchlikni mustahkamlash borasida qilingan ishlardan bajarilishi kerak bo’lgan ishlar ko’shshgini ko’rsatmoqqa. CHunki, xalqaro terrorchilik «o’choqdari» O’zbekistondan tashqarida joylash-gan bo’lsa-da, afsuski, u yerlarda bizning ayrim fuqarola-rimiz (ularning aksariyati yoshlar) tayyorgarlikdan o’tish-moqqa va yurtiga qaytib kelib, terrorchilik aktlarini sodir etmoqdalar. Demak, xorijda ularning rahnamolarigina qo’nim topgan, xolos. Ularning qo’lida esa ayrim millati-miz vakillari «qo’g’irchoq» bo’lib qolmoqda. Bunda, tan olish kerak bizning ham aybimiz bor. Ularga maktablarda, o’quv yurtlarida, mahallalarda va eng muhimi oilada yetarli tar-biya berilmagan, e’tibordan chetda qolganlar. Aksariyat hol-larda oilaning, mahallaning e’tiborsizligi tufayli yot g’oyalar kirib keladi, buzg’unchi koyalarni mazkur mahalla va oilaga begona shaxslar olib keladi. Ularning faoliyat yuri-tishiga qarshi butun mahalla ahli kurashishi kerak.
Ochig’ini aytganda, ayrim ota-onalar o’z vazifasini farzandiga non topib yoyishni o’rgatishu tirikchilik sabog’ini berishdan iborat deb hisoblashadi. Holbuki, bunday.ishlar-ni har qanday parandayu darranda ham qiladi. Insonga ota-ona bo’lish katta mas’uliyat yuklaydi, ya’ni har bir bolaning avvalo odam bo’lishi, Vatani va millatini tanishi, shu yurt va elga munosib farzand bo’lib voyaga yetishida birinchi nav-batda ota-ona mas’ul ekanini aslo unutmaslik kerak.
SHu bois mamlakatning milliy xavfsi.zligini ta’min-lash masalasi nafaqat huquqni muhofaza qilish organlari-ning vazifasi, balki har bir yurtimiz fuqarosining muqad-dasi burchi hisoblanadi. To’g’ri, milliy xavfsizlik masalasi O’zbekisan Respublikasi Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati, Prokuratura, Dav-lat bojxona qo’mitasi kabi vakolatli organlarning asosiy vazifasi hisoblanadi. Ammo bu masalada fuqarolik jamiyat institutlarining, ular ichida esa fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarining o’rni va ahamiyati katta. O’zbekisan Respublikasining Prezidenta I.A.Karimov Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining birinchi qo’shma majli-sida ta’kidlaganidek, mamlakatimizni modernizaqiya qilish borasida uzokni ko’zlaydigan «kuchli davlatdan — kuchli ja-miyat sari» degan prinqipni ifoda etish, bunda avvalambor hokimiyat vakolatlarining ma’lum bir qismini markazdan mahalliy hokimiyat organlariga o’tkazishga qaratilgan mav-jud qonun va huquqiy hujjatlarni bir tizimga keltirish va ularga qo’shimcha tarzda yangilarini ishlab chiqish hamda o’zini o’zi boshqarish organlari — mahalla, mahalla qo’mitalari va qishloq fuqarolar yig’inlarining ahamiyati hamda vakolat-larini amalda kuchaytirish lozim1.
O’zbekisan Respublikasining «Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari to’grisida»gi 1999 yil 14 aprel qonu-niga ko’ra, shaharcha, qishloq, ovul fuqarolari yigini va shahardagi mahalla fuqarolar yig’ini tegishli ravishda sha-harcha, qishloq, ovul fuqarolar o’zini o’zi boshqarish organ-lari ro’yxatdan o’tmagan diniy tashkilotlar faoliyatlari-ning oldini olish, fuqarolarning diniy e’tiqod erkin-ligi huquqlariga rioya qilinishini ta’minlash, diniy qarashlarni majburan singdirishga yo’l qo’ymaslik chora-tadbirlarini ko’radi, vijshn erkivlish va diniy. tashkilotlar to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya etish bilan bog’liq boshqa masalalarni tegishli hududda jamoat tarti-bini ta’minlashda, jumladan fuqarolarning kelishi va ketishini hisobga olishni tashkil etishda, o’smirlar va yoshlar o’rtasida huquqbuzarliklarning oldini olish ishi-da, voyaga yetmaganlarning huquqlarini himoya qilishda Huquqni muhofaza qiluvchi organlarga ko’maklashish, jazoni ijro etish muassasalaridan ozod etilgan shaxslarni ijti-moiy mehnatga tiklash va jinoyatchilikning oldini olishga Doir tadbirlarda ijtimoiy moslashuv markazlariga ko’mak-lashish kabi vakolatlarni amalga oshiradi.