2-mavzu: Ishlab chiqarishda baxolash shikastlanishni iqtisodiy Ishning maqsadi

Qurilish montaj boshqarmalarining besh yillik ish faoliyati bo’yicha olingan boshlangich ma’lumotlar quyidagi jadvalda keltirilgan.
4
Jadval -1

T\r	Qurilish montaj boshqarmalaridagi besh yillik ishfaoliyatidan olingan boshlangich ma’lumotlar	Yillar davomida
		2014	2015	2016	2017	2018
1	Ma’lum vaqt ichida sodir bo’lgan baxtsiz xodisalar soni	9	7	10	11	5
2	Shu vaqt ichida tashkilotda ishlagan ishchilarning o’rtacha soni	760	440	680	840	300
3	Baxtsiz xodisaga uchraganlar tomonidan yo’kotilgan ish kunlari	110	160	80	120	70
4	Ulim yoki nogironlik bilan tugagan baxtsizliklar soni	5	4	8	9	2

Qurilish tashkilotlarida sodir etilgan бaxtsizliklarning takrorlanish koeffitsentini (K_d) xisoblaymiz.
















Rasm-1


Qurilish tashkilotlarida sodir etilgan baxtsiz xodisalarning murakkablik koeffitsenti ni xisoblaymiz.














Rasm-2
Qurilish tashkilotlarida sodir etilgan baxtsizliklarning umumiy ko’rsatkichi ni xisoblaymiz.

Rasm-3
Qurilish tashkilotlarida sodir etilgan baxtsizliklarning ulim yoki butunlay nogironlik bilan tugagan baxtsizlik koeffitsenti ni xisoblaymiz.

Topilgan natijalarni jadval shaklida keltiramiz.
Jadval -2

T\r	Formula	Yillar bo’yicha
		2014	2015	2016	2017	2018
1		12\7	16\9	15\12	13\11	17\8
2		12	23	8	11	14
3		444	368	120	143	238
4		56%	57%	80%	87%	40%

Statistik usul esa, tashkilotda bo’lgan baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklari bo’yicha tuzilgan aktlar asosida urganilib boshqa uxshash obyektlarda shunday baxtsiz xodisalarning takrorlanmasligini ta’minlashga karatilgan usuldir.

Baxtsiz xodisalarni taxlil qilish va iqtisodiy ta’sirini aniqlash.
Hayotmizda va ishlab chiqarish korxonalarida sodir bo’layotgan baxtsiz xodisalarning xammasi korxonalarning iqtisodiy rivojlanishiga, ular orqali jamiyatimiz va davlatimiz iqtisodiyotiga katta miqdorda moddiy zarar yetkazibgiga qolmay, balki ma’naviy hamda ijtimoiy ziyon ham yetkazadi.
Chunki, ish jarayonida malakali kadrlardan ajralib qolish evaziga ma’lum uzilishlar sodir bo’ladi. Birinchi navbatda moddiy zarar nimadan iborat ko’rib chiqamiz.
1. Baxtsiz xodisa tufayli ishga yaroksizligi uchun nafaqa miqdori
N = K Ya.
bu yerda K - o’rtacha kunlik ish haqi
Ya - ishga yaroqsiz kunlari soni
2. Salomatlikni tiklab olish uchun dori-darmon va tibbiyot muassasida sarflanadigan xarajat miqdori
a) - qisman nogironlik uchun
M = ( U - ( U +N )) T K

b) - butunlay nogiron bo’lganda

M = ( U – N) T K
Bu yerda U – baxtsizlikkagacha bo’lgan o’rtaga oylik maoshi, U - nogoronlik davridagi o’rtacha oylik maoshi, so’m.
T - 12 (55- t ) xotinlar uchun
T₀- 12 (60- t ) erkaklar uchun ishchining yoshini ko’rsatuvchi koeffiyent
t – shikastlangan ishchining yoshi
K - tashkilot aybini izoxlovchi koeffisent
3. Vafot etgan ishchining oilasiga tulanadigan nafaqa miqdori

bu yerda m - qaramog’idagi odamlar soni
N_k – qaramog’idagi odamlariga nafaqasi
t_k - qaramog’idagi odamlar nafaqaga tulanadigan yillar yigindisi
4. Tibbiyot tashkilotlarining moddiy sarf- xarajatlari:
X_t = Xk Nt
bu yerda Xk - bir kunlik tibbiyot harjatlari
Nt - jami tibbiyot xizmati ko’rsatilgan kunlar soni
5. Shikastlangan asbob va uskunalar qiymatidan kelib chiqadigan xarajat quyidagicha aniqlanadi:

Shunday qilib, yil davomida tashkilot bo’yicha sodir bo’lgan baxtsiz xodisalar tufayli yetkazilgan umumiy ziyon ma’naviy va ijtimoiy ziyonlar qulay ish sifatining pasayishi va maxsulot chiqarish muddatining uzilib ketishi sabablari bilan izoxlanishi mumkin.

Qurilish montaj boshqarmasida (Q.M.B.) sodir bulayotgan baxtsiz hodisalarning hammasi tashkilotlarning iqtisodiy rivojlanishiga, ular orqali jamiyatimiz va davlatimiz iqtisodiyotiga katta miqdorda moddiy zarar yetkazibgina qolmay, balki ma’naviy ham ijtimoiy ziyon yetkazadi. Shu tashkilotning moddiy zararini kelib chiqish sabablari aniqlanadi.
Qurilish montaj boshqarmasidan olingan boshlang’ich ma’lumotlr quyidagicha keltirilgan:

1. 
   Yoshi 48 ga yetgan ayol ishchining o’rtacha kunlik ish haqi , so’m K_i = 18 000 so’m.
   
2. 
   Ishga yaroqsiz kunlar soni R =11 kun.
   
3. 
   Baxtsizlikkacha bo’lgan o’rtacha oylik maoshi U₀₁= 468000 so’m.
   
4. 
   Nogironlik davridagi o’rtacha oylik maoshi, so’m. U₀₂ = 231000 so’m.
   
5. 
   Tashkilot aybini izohlovchi koeffitsent. K_kt= 1.3
   
6. 
   Qaramog’idagi odamlar soni m=1 kishi.
   
7. 
   Qaramog’idagi odamlar nafaqasi N_nk = 232000 so’m.
   
8. 
   Qaramog’idagi odamlarga nafaqa to’lanadigan yillar yig’indisi t_k = 19 y
   
9. 
   Bir kunlik tibbiyot xarajatlari X_k = 78000so’m.
   
10. 
    Jami tabobat ko’rsatilgan kunlar soni N_t = 9 kun.
    
11. 
    Shikastlangan uskunalar narxi.
    

Uskuna narxi = 280000 so’m.

12. 
    Shikastlanish darajasi. Shikast darajasi = 0.3
    

Qurilish montaj boshqarmasida ishlayotgan ishchi ayolning 48 yoshida baxtsiz hodisa sodir bo’lganligi natijasida, ishga yaroqsizligi tufayli nafaqa miqdori belgilangan.
N = K_i x R
Bu yerda, K_i - o’rtacha kunlik ish haqi, so’m. K_i = 18000 so’m.
R – ishga yaroqsiz kunlar soni. R = 11 kun.

N = 18000 x 11 = 198000 so’m.

Salomatligini tiklab olish uchun dori – darmon va tibbiyot muassasasiga sarflanadigan xarajat miqdri :

a. Qisman nogironlik uchun M_ki = [U₀₁ – (U₀₂ + N)]T x K
b. butunlay nogiron bo’lganda M_n = (U₀₁ + N)T₀ x K_t
bu yerda, U₀₁ – baxtsizlikkacha bo’lgan o’rtacha oylik maoshi , so’m; U₀₁ = 468000 so’m.
U₀₂ – nogironlik davridagi o’rtacha oylik maoshi, so’m. ; U₀₂ = 231000 so’m.
N – nogironlik tufayli nafaqa puli , so’m.
N = 198000 so’m.
T₀ – 12(55 - t) xotinlar uchun va
T₀ – 12(60 - t) erkaklar uchun ishchining yoshini ko’rsatuvchi koeffitsent.
t_w- shikastlangan ishchining yoshi
T₀ = 12(55 - 48) = 84
K_t – tashkilot aybini izoxlovchi koeffisent.
a)

b) M_n=(U₀₁+N)T₀xK_t=(468000- 98000) = =270000 =29484000 s

O’lgan ishchining oilasiga tulanadigan nafaqa miqdori.

Bunda, - qaramog’idagi odamlar soni,
N_k - qaramog’idagi odamlar nafaqasi, So’m
t_k - qaramog’idagi odamlar nafaqa tulanadigan yillar yig’indisi.
t_k=19


)

Tibbiyot tashkilotlarining moddiy sarf-xarajatlari

Bunda, X_q- bir kunlik tabobat xarajatlari, so’m X_k=78000

• 
  - Jami tabobat ko’rsatilgan kunlar soni =9 kun
  

X_t=78000 9=702000 so’m.
Shikastlangan asbob va uskunalar qiymatidan kelib chiqadigan xarajat quiidagicha aniqlanadi.
U_x=Uskuna narxi shikast darajasi
Uskuna narxi=280000
shikast darajasi=0,3
U_x=Uskuna narxi shikast darajasi=
=280000 0,3=84000 so’m.
Shunday qilib yil davomida tashkilot bo’yicha sodir bo’lgan bahtsiz hodisa tufayli yetkazilgan umumiy ziyon quidagicha topiladi.

Z=N+M_kn+M_n+N_u+X_t+U_x=198000+4258800+29484000+

+592800+702000+84000=35319600 so’m.

Qurilish tashkilotlarida sodir etilgan baxtsiz xodisalar tufayli yetkazilgan umumiy ziyon quiidagilardan tashkil topadi: baxtsiz xodisa tufayli ishga yaroqsizligi tufayli belgilangan nafaqa miqdoridan, salomatligini tiklab olish uchun dori - darmon va tibbiyot muassasiga sarflanadigan xarajat miqdoridan, o’lgan ishchining oilasiga to’lanadigan nafaqa miqdoridan, tibbiyot tashkilotlarining moddiy sarf- harajatlaridan, shikastlangan asbob va uskunalar qiymatidan kelib chiqadigan harajatlar yig’indisi (35319600so’m) dan iborat bo’lib, qolgan ziyoni ma’naviy va ijtimoiy ziyonlardan tashkil topib, ular ish sifatining pasayishi va qurilish muddatining uzayib ketish sabablari bilan izoxlanadi.

?
Amaliy ishni bajarish jarayonida talabalarning mavzuni to’liq o’rganishida yordam beruvchi savollar:

1. 
   O’zbekiston Respublikasida mehnat qonunlari mulkchilikning turli shakllarini hisobga olish.
   
2. 
   Ayollar mehnatidan foydalanish shartlari.
   
3. 
   O’smirlar mehnatidan foydalanish qoidalari.
   
4. 
   Homilador va yosh bolali ayollar mehnatidan foydalanish.
   
5. 
   Qaysi hollarda 14 yoshga to’lgan yoshlar ishga qabul qilinadi?
   
6. 
   Korxona ma’muriyati tomonidan mehnat qonunchiligiga rioya qilinishini kim nazorat qiladi?
   
7. 
   Mehnat muhofazasi hay’atining vazifasi nimalardan iborat?
   
8. 
   Mehnat muhofazasi bo’yicha jamoatchi inspektorning vazifasi nimalardan iborat?
   
9. 
   Mehnat texnikaviy inspektorining vazifasi?
   
10. 
    Yong’in profilaktikasi kim tomonidan nazorat qilinadi?
    
11. 
    Ish bo’yicha hisobot tayyorlang ?