2-mavzu. O‘zgarmas tok chiziqli elektr zanjirlari

Uist=IR – zanjirning tashqi qismidagi kuchlanish pasayishi.

U=Ir0- manbaning ichidagi ushlanishning pasayishi. Bir kontruli elektr zanjirda (2.1-rasm) iste’molchidagi kuchlanish butun zanjir uchun Om qonunigaasosan:

U = E + IR0

Agar bu ifodadaE – const vaR0const bo’lib, tok iste’molchi qarshiligi o’zgarishi hisobidan o’zgartirilsa, bunday bog’lqlik elektr zanjirning volt-amper tavsifi deb ataladi. 2.2-rasmda bu bog’lanishning grafigi ko’rsatilgan. Bu xarakteristikaning «K» nuqtasida zanjirdagi tok nolga teng.I=0 zanjirda tok faqat zanjir uzilgan holda nolga baravar bo’lishi mumkin. Bu rejimning salt yurish

Bu matematik o‘zaro bog‘lanish Om qonuni deb ataladi. Om qonuni rejimi deyiladi. Bu rejimdaU=E va iste’molchi manbadan uzilgan bo’ladi.

quyidagicha ifodalanadi: berk zanjirda

oqayotgan tok kuchi tok manbayi elektr yurgazuvchi kuchining butun zanjir qarshiligi nisbatiga teng.

Om qonuni elektrotexnikaning asosiy qonunlaridan biri hisob-lanadi.Uning yordamida elektr zanjiridagi hisoblarni olib borish, noma’lum o‘lchovlarni topish mumkin.Om qonuni to‘lq zanjir-lardan tashqari, zanjirning qismlarida ham o‘z kuchini yo‘qotmaydi.

4. Kirxgofning qonuni. Kirxgofning qoidasi

Har qanday murakkab, tarmoqlangan o‘zgarmas tok zanjirining qismlaridan o‘tayotgan toklarni va potentsiallar ayirmalarini Om qonuni yordamida hisoblashimiz mumkin, ammo Kirxgof taklif etgan ikki qoidadan foydalansak masala ancha soddalashadi. Qoidalardan biri chizqli o‘tkazgichlarda elektr zaryadining saqlanish qonunini, ikkinchisi esa Om qonuni tadbqining natijasini ifodalaydi va quyidagicha ta’riflanadi.

1845 yilda nemi sfizigi Kirxgof qonunlar majmuini taklif etdi. Buikki qonun ;Kirxgofning chizqli o‘tkazgichlarda elektr zaryadining saqlanish qonunini, ikkinchisi esa o‘tkazgichlarda kuchlanishning saqlanish qonuni. Konturdagi alohida qarshiliklaridagi kuchlanish pasayishlarining (pasayuvlarining) algebraic yig’indisi shu konturning E.YU.K.larning algebraic yig’indisiga teng.

Kirxgofning birinchi qoidasiga ko’ra, tugunga kirayotgan elektr zaryadlar hajmi tugundan chqayotgan zaryadlar hajmiga teng , chqib ketadigan joy bo’lmaganligi sababli hech qanday tok yo’qotilmaydi”. Boshqa chaqilib aytadigan bo’lsak o‘tkazgichlarning tarmoqlanish nuqtasida toklarning algebraik yig‘indisi nolga teng bo’lishi kerak I(exiting) + I(entering) = 0 . Kirxgofning bu g’oyasi elektr zaryadining saqlanish qonuni sifatida ma’lum.

Bu yerda 3 ta ,tugunga qarab yo’nalgan toklarniI1, I2, I3 musbat (+) ishorabilanva 2 tatugundan yo’nalgan toklarniI4 va I5 manfiy (-) ishora bilan olinadi. Bushu asosida biz quyidagi tenglamani yozaolishimizni anglatadi

I1 + I2 + I3 – I4 – I5 = 0

Kirxgofning ikkinchi qonunida tasvirlanishicha” berk konturdagi alohida qarshiliklaridagi kuchdanish pasayishlarining (pasayuvlarining) algebraik yig’indisi shu konturning E.YU.K.larning algebraik yig’indisiga teng”va ular nolga teng.Boshqacha qilib aytganda kuchdanish pasayishlarining (pasayuvlarining) algebraik yig’indisi ham nolga teng bo’lishi kerak.Kirxgofning bu g’oyasi Energiyaning saqlanish qonuni sifatida ma’lum.

Agar konturning ixtiyoriy tanlangan aylanib chqish yo’nalishi, shu konturning alohida qismlaridagi toklarning yo’nalishi bilan mos tushsa, shu qismning kuchlanish pasayishi [IR] tenglamada musbat (+) ishora bilan olinadi, aks holda manfiy (-) ishora bilan olinadi. Konturdagi EYUK larning yo’nalishi, ixtiyoriy tanlangan aylanib chqish yo’nalishi bilan mos tushsa, tenglamada EYUK lar musbat (+) ishora bilan olinadi, qarama-qarshi yo’nalishda EYUKlar manfiy (-) ishora bilan olinadi.Biz seriyali zanjirlarni tahlil qilishda Kirxgofning kuchlanish qonunidan foydalanamiz.

Zanjir – bu elektr toki oqadigan berk kontur yo’lidir

 Traektoriya- elementlerni yoki manbalarni bog’laydigan chizq

Elektr sxemasining ikkidan ortq shoxalari birlashgan nuqtasiga tugun deb aytiladi. Tugun nuqta bilan belgilanadi

Ikki tugun orasidagi zanjirning qismi shaxobcha deyiladi. Har bir shaxobchada o’z toki oqadi. Kontur – bu zanjir elemetnti bo’lmagan zanjirdagi oddiy berk yo’l.

Kirxgofning birinchi qonuni

Tarmoqlangan elektr zanjirida tok kuchi bir necha qarshiliklar ulangan joyiga oqib kelib, ulardan qaytib ketayotgan toklarning yig‘indisiga tengdir.

Murakkab elektr zanjiri.

Kirxgofning birinchi qonuniga asosan tenglama quyidagicha yoziladi:

I1 = I2 + I3 + I6.

g harfi bilan belgilangan tugundagi ulanish joyidagi tok quyi-dagicha anqlanadi:

I4 = I2 + I3.

Kirxgofning ikkinchi qonuni