2 mavzu. Riniyatoifa (Rhyniophyta) oʻsimliklar boʻlimi. Reja

Riniyanomalar (Rhyniales) qabilasi.
Bu qabilaga kiruvchi oʻsimliklarning tanasi dixotomik shoxlangan. Poyasi 
tuksiz, protoksilemasi kauloidning markazida joylashgan. Sporangiyalari uzunchoq 
yoki sharsiomon boʻlib, uzunasiga ochilgan. Keyingi klassifikatsiyalar boʻyicha 
koʻpchilik olimlar, jumladan Amerikalik olim, botanik Birxost (1971) 
riniyadoshlar, xorneofitdoshlar, xednadoshlar va boshqalarni bitta riniyadoshlar 
(Rhyniaceae) oilasiga birlashtiradi. Qabilaning qadimgi vakillaridan bittasi 
kuksoniya turkumidir. Ular bundan 415 mln yil ilgari oʻsgan. Kuksoniyalarning 
sporangiyasi mayda, qalin poʻstli, sharsimon yoki biroz uzunchoq boʻlgan. Bu 
qabilaning yaxshiroq oʻrganilgan turkumi riniyalardir. Ular sernam joylarda 
oʻsgan. Botqoq joylarda qalin oʻsgan. Ular orasida katta riniya (Rhynia major) 
yirikroq boʻlib, balandligi 0,5 m gacha yetgan. Poyasining diametri 5 mm ga yaqin 
boʻlgan. Tanasida ildizpoyaga oʻxshash gorizontal oʻsuvchi rizoidlari boʻlgan. 
Undan yuqoriga qarab poyasimon qismi, pastga tomon esa rizoidlar taraqqiy etgan. 
Riniyanomalarning yana bir xarakterli xususiyati shuki, ularning sporangiyalari 
bir-biriga yaqin joylashgan, ayrimlarida ular qoʻshilib oʻsib, sinangiylarni hosil 
etgan. Bu tartibga maʻlum darajada dixotomik shoxlangan tuzilishda, sporangiylari 
choʻziq yoki shar shaklidagi, uzunasiga ochiladigan oʻsimliklar kirgan. Epidermis 
ostida fotosintezni amalga oshiradigan parenxima hujayralaridan tashkil topgan 
anchagina qalin poʻstloq boʻlgan. Riniyani substratga biriktiruvchi rizoidi, undagi 
tuganaksimon qismlari bilan vegetativ koʻpaygan. 
Rinofitlarni oʻrganish yuksak tuzilishli oʻsimliklarni evolyusiyadagi 
munosabatlari, ularning kelib chiqishi haqidagi bilimlarimizni oshiradi. Ular 

---

moxsimonlar, plaunsimonlar, qirqboʻgʻimsimonlar va paparotniksimonlarning 
kelib chiqishidagi birinchi asos boʻlgan, deyish mumkin.