2-mavzu: Trenerlik faoliyatini samarali amalga oshirish talablari va tavsiyalar Reja

2-mavzu: Trenerlik faoliyatini samarali amalga oshirish talablari va tavsiyalar

Reja:

1. 
   Ta'limning innovatsion shakllari.
   
2. 
   Trening bosqichlari va ularning o‘ziga xos xususiyati
   
3. 
   Treningni tashkil etishdagi muhim jihatlar.
   

1. 
   Ta'limning innovatsion shakllari.
   

Hozirgi vaqtda turli xil sohalarda o'quv mashg'ulotlari sifatida foydalanilmoqda. Bundan tashqari, bilim olish, mahoratini oshirish, odamlarning xulq-atvorini belgilaydigan munosabatlarni rivojlantirishning samarali usuli hisoblanadi. Bundan tashqari, tajriba almashish, jamoada rollarni malakali boshqarish va jamoaviy ish samaradorligini oshirish uchun imkoniyatdir. Bu ushbu vositani, texnologiyani, mahsulotni qo'llash usullarini amaliy rivojlantirishga qaratilgan intensiv ta'lim shaklidir. Ta'lim bizning madaniyatimizga va vaqtimizga xos deyarli har qanday muammo uchun ishlab chiqilishi mumkin.

Trening mashq qilish va axborot uzatishni shakllaridan biri bo'lib, nazariy material faqatgina "o'qimagan" emas, balki ayni paytda ham ishlagan, ya'ni ma'lum bir mavzu bo'yicha guruh darsi. Trening ishtirokchilarining fikriga ko'ra belgilangan. Bunga raislik qiluvchi ishtirokchilarning g'ayrati bilan faol ish olib boradi, ularning qiziqishini rag'batlantiradi va o'z shaxsiy tajribasining bir qismini eshitish istagini uyg'otadi. Ingliz tilidan so'zma-so'z inglizchaga tarjima qilingan bo'lib, "treninglar, malakalarni rivojlantirish" degan ma'noni anglatadi

Ta'limning aniq ta'rifi ishtirokchilar bilan erishmoqchi bo'lgan maqsadlarga bog'liq bo'ladi.

Ta'limning xususiyatlari. "nima uchun?" degan savolga javob beradigan klassik mashg'ulotlardan farqli o'laroq, ta'lim "qanday qilib?", "muayyan vazifalarni qanday qilib echish kerak?" savollariga javob beradi. Kundalik ishda zarur bo'lgan amaliy ko'nikmalarga ega bo'lishga alohida e'tibor qaratiladi, shuning uchun moderator muammoli vaziyatlarni ishtirokchilarning haqiqiy ishlaridan foydalanadi. Trening ishtirokchilarga o'zlarining amaliyotida tez-tez kelib turadigan bir yoki boshqa vaziyatni boshdan kechirish imkoniyatini beradi, murabbiy esa, butun jarayonni nazorat qiladi, bu esa odamga foydali xatti-harakatlar modelini tuzishga yordam beradi.

Trening ishtirokchisi olingan bilimlarni amaliyot tiliga tarjima qilishning hojati yo'q, chunki odatda an'anaviy o'qitish shaklida bo'ladi. Ma'lumotlar guruhning tajribasini umumlashtirish va tizimlashtirish natijasida yuzaga keladi va treningda ular malakaga aylanadi. Shu asosda murabbiyning ishi guruh a'zolariga o'zlarining yangi xatti-harakatlarini amalga oshirishi, sinab ko'rishlari, tajriba o'tkazishlari va amaliy ko'nikmalar darajasida ishlashlari uchun imkon beradigan vaziyatlarni loyihalashtirish va tashkil etishdan iborat. O'quv guruhi tarkibida ijodiy muhit yaratilgan bo'lib, ularning asosiy xarakteristikalari muammoli, noaniqlik, qabul, baholashsizdir.

Trening guruhining tarkibi. Guruhning kichik o'lchamlari tufayli ishtirokchilarning har biriga alohida yondashuv amalga oshiriladi. Agar guruhdagi kishilar soni to'rtdan kam bo'lsa, o'quv rejimida ishlash juda qiyin bo'ladi. Yuqori chegara o'z murojatiga ko'ra murabbiy tomonidan belgilanadi. O'n ikki ishtirokchi optimal deb hisoblanadilar, bunday miqdor har bir kishi bir-biriga erkin munosabat qilish imkonini beradi va tashkilotning afzalliklariga ega: o'n ikkita ikkita, uch, to'rt qismga bo'linadi, bu sizning har xil kichik guruhlarni yaratishga imkon beradi.

Trenerni e'tiborga olish kerak bo'lgan yana bir muhim jihat - bu guruh a'zolarining bir xilligi yoki xilma-xilligi. Albatta, bir hil guruhlar hamjihatlikka moyil bo'lib, ishtirokchilar o'zlarini qulay his etadilar va murabbiy bunday guruhni yanada osonroq boshqara oladi. Biroq, ko'plab tadqiqotchilar turli guruhlarning ishlarida samaraliroq bo'lishini ta'kidlashadi, bu tajriba, dunyoqarash va ishtirokchilarning talablaridan farq qiladi. Menimcha, farq juda katta emas. Misol uchun, vida yoki yosh o'rtasidagi katta farq zararli bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, halokatli ish guruhlari bir kishining boshqalardan farq qiladigan holatlarga ta'sir ko'rsatadi. Guruhlar erkaklar orasida bir ayol bo'lsa, va aksincha, bo'ysunuvchilardan biri va talabalar orasida o'qituvchi bo'lsa, samarasiz.

O'quv xonasi. Ideal ish xonasi yorug ', juda (lekin juda ko'p emas) keng bo'lishi kerak, bir ishtirokchi bilan uzoq muddatli qolish uchun qulay bo'lgan, mashg'ulotda ishtirok etmayotgan boshqa odamlarning borligidan ajratilgan ma'ruza uchun talab qilinganidan bir yarim yoki ikki barobar ortiq bo'lishi kerak. Begona ovozlardan. Xonada kerakli stullar bo'lishi kerak. Hamma stullarni (stullarni) bitta stilga ega bo'lishlari va o'quv xonasida erkin harakat qilishlari mumkin. Zarur uskunalar: ishtirokchilar uchun markerlar, qog'oz va qalamlar majmuasi bilan flip-chart, videomagnitafon (o'qitish zarur bo'lsa). O'quv xonasining darhol yaqinida dam olish uchun joy (kassa), qahva ichish uchun joy, tushlik uchun joy, hojatxona bo'lishi kerak.

Treningni boshlashdan avval ish joyini tekshirib ko'ring! Agar bir yoki bir nechta shartlar bajarilmasa, ishtirokchilarga qulaylik yaratish uchun hamma narsani qilishga harakat qiling. Masalan, kichkina, iflos xonada siz shamollatish orqali ochiq havoda tanaffuslar qilishingiz mumkin, va stullar noqulay bo'lsa - erga o'tirish. Agar flip chart bo'lmasa, kerakli materialni oldindan chop etib, uni ishtirokchilarga tarqatishingiz mumkin.

Bu mashg'ulotning asosiy jihatlari edi. Keling, murabbiyning shaxsiy xususiyatlarini va murabbiylik ko'nikmalarini o'rgatish haqida gapiraylik.

Shunday qilib, siz murabbiy bo'lishga, mashg'ulot guruhlarini boshqarishga qaror qildingiz. Nima uchun boshlaysiz?

Boshlash juda muhim! Boshlang'ich murabbiylar avval bir necha to'siqlarga ega. U bir narsani unutib, qo'rquv va qo'rquv bilan bog'liq bo'lib, super guruh va vaziyatni nazoratini yo'qotadi. Shu sababli, harakat qilish vaqti imkon qadar ilgarilab ketadi, ammo bu kasbda hech qanday haqiqiy amaliyot o'rnini bosa olmaydi. Har bir mashg'ulot sizning murabbiylik tajribangizni to'ldirish imkoniyatini o'rganish uchun muntazam va noyob imkoniyatdir.

Agar sizda guruh yo'q bo'lsa, do'stlaringiz bilan ishlashni boshlashga harakat qiling - ular ham guruhdir. Agar sizda tajribaga ega bo'lmasangiz, asosiy narsani eslang - hayot tajribangiz bor. Bu boshqa odamlar guruhlari bilan muloqot qilishning juda muhim tajribasi bo'lib, u murabbiylik amaliyotida yaxshi yordam beradi.

Murabbiylik idrokining uchta pozitsiyasi

 

O'qituvchi yoki o'qituvchidan farqli o'laroq, murabbiylar bir necha fikrlash pozitsiyalariga egalar va har birida deyarli bir vaqtning o'zida o'qitishning har qanday vaqtida bo'lishi mumkin.

Birinchisi, o'zini tahlil qilish (o'zini antrenör, his-tuyg'ular, his-tuyg'u, guruhdagi narsalarga munosabat).

Ikkinchi holat - guruhni tahlil qilish (guruhni kuzatish, uning holati, uning namoyon bo'lishi, murabbiyni eshitib, guruhni tinglagan pozitsiyasi).

Uchinchi pozitsiya - bu vaziyatni tahlil qilish (o'qitishda hozir bo'lganlar, maqsadlarga mos keladigan narsa, qaysi harakatlar va guruh nima qiladi).

Trenerning haqiqiy ta'limoti - bu uchta pozitsiyani turli vaziyatlarda ishlab chiqish, birining pozitsiyasining tarqalishi va quvvatini va boshqasining zaifligi va zaifligini kuzatish.

Ushbu ko'nikmalarni o'rganishning samarali yo'li - turli rollarda treninglarda ishtirok etish. Tinglovchi sifatida qatnashish birinchi va ikkinchi o'rinlarni ishlashga imkon beradi. Bir tomondan, o'zingizni tushuning va qabul qiling, fikr va his-tuyg'ularingizni, harakatingizni kuzating. Boshqa tomondan, treningning boshqa ishtirokchilarini eshitish va tinglashni o'rganib chiqing va ularning fikr-mulohazalari orqali bu qanchalik muvaffaqiyatli ekanini tushuning.

Treningda kuzatuvchi va kuzatuvchi sifatida ishtirok etish sizni "tashqaridan nima yuz berayotganiga qarash" uchinchi pozitsiyasini ishlab chiqishga imkon beradi. Treningda yuz beradigan jarayonlarga qo'shilmaslikni va ularni o'qitish maqsadlari va mashg'ulotlarni bajarish uchun tahlil qilishni o'rganing.

O'zingizning mashqotingizni bajarish siz bilan birga barcha pozitsiyalarni birlashtiradi - bir vaqtning o'zidao'zingizni kuzatib boring, guruhning xatti-harakatlarini his eting va tahlil qiling hamda ta'lim jarayonida nima sodir bo'layotganini tushuntiring va maqsadlar va vazifalar har bir o'quv kursida qanday qilib echiladi.Ushbu mahoratning namoyon bo'lishida murabbiyning ko'nikmalari.

Guruh ishining sirlari

 Ish boshlanishida malakali murabbiy guruhga mashg'ulotlarda nimalar yuz berayotgani haqida mas'uliyatni o'z zimmasiga olishga va unga amal qilishga imkon beradi. Bunday holda, guruh yanada samarali va ijodiy ishlay boshlaydi. Har bir narsa murabbiyga bog'liq emasligini anglagan holda, ishtirokchilar guruhning har bir a'zosi tajribasining o'ziga xosligini tan oladilar, mustaqil hayotga kirish uchun zarur bo'lgan yangi tajriba olish uchun ko'proq harakat qilishadi. Va murabbiy ayni paytda mashg'ulot uchun keraksiz tashvishlarni olib tashlaydi.

Murabbiy tajribali guruhlardan foydalanishlari kerak. Ishtirokchilarning ichki guruh tajribasi murabbiy tajribasiga qaraganda ancha kengroq va har xil bo'lganligi sababli e'tiborni jalb qilish kerak. O'quv mashg'uloti paytida bunday tushuncha paydo bo'ladi va ishtirokchilar har birining tajribasini qadrlashni boshlaydilar, siz butun guruhning bebaho tajribasi bilan boyitishni boshlaysiz.

Yaxshi murabbiy his-tuyg'ular va tahlillar bilan tushunish va guruhning muammolarini qabul qilishga harakat qiladi, lekin o'zi hal qilmaydi. Bu juda muhim vaqtda murabbiyning professional ishini professional bo'lmagan holatdan ajratib turadi. Guruh buni his qiladi va har bir a'zosiga ehtiyot bo'lishni, mustaqil bo'lishni va murabbiy minimal yordam bilan ichki muammolarni hal qilishni o'rganishga kirishadi. Bu har qanday murabbiyni tayyorlash uchun juda muhim nuqta, chunki guruhni muammoni hal qilish usullari murabbiyning bilimidan ko'ra ancha kengroqdir. Ushbu ma'lumotlar sizning antiqa mashg'ulotingiz uchun bagajingizni olish va biriktirish uchun muhimdir.

O'z-o'zini o'stirish

 Psixo-tuzatuv guruhlari bo'yicha mutaxassis K. Rudestamtak murabbiyning shaxsini aniqladi: "... u qisman rassom bo'lib, qisman o'rgatilgan, his-tuyg'ular va sezgi bilan uslublar va tushunchalarni professional bilimi bilan bog'lashi kerak".

Rivojlangan sezgi tajribali murabbiyning bebaho fazilatlaridan biridir. O'z sezgi faqat ish vaqtida shakllanadi. Siz ko'plab adabiyotlarni o'qib, ko'pgina mashg'ulotlarda ishtirok etishingiz mumkin, lekin o'zingiz mashq qilishni boshlamaguningizcha hech qachon yaxshi murabbiy bo'lmaysiz. Ba'zida treningda siz hech qanday joyda o'qimaydigan vaziyat bo'lishi mumkin va bu kabi holatlarda mantiqan zararli bo'lishi mumkin. Sizning sezgiingizga ishoning.

Jamoa oldida tajribali murabbiydan yangi bosh murabbiyni nima ajratib turadi? Jamoaning murabbiyning xatti-harakatlariga bo'lgan ishonchi nima bo'ladi? Bu savollarga bitta so'z - ishonch bilan javob berish mumkin. Boshlang'ich murabbiy mashg'ulotdan oldin va uning davrida noma'lum va tashvishli. Haqiqiy ishonchni qanday ko'rsatish mumkin? Guruhni tajribali murabbiy sifatida qabul qilish uchun nima qilishim kerak?

Ta'limni ssenariy sifatida eslashning iloji yo'q, chunki o'quv jarayoni sizni kutilmagan hodisalar bilan ta'minlay oladigan va boshqa rejasiz yo'nalishda rivojlana oladigan tirik organizmdir. Faqat bitta usul - siz qulay va qiziqarli bo'lgan hududni tanlash va uni chuqur o'rganish. Bu borada etarli bilim va qobiliyatga ega bo'lganingizda, ishonch hissi paydo bo'ladi. Va unutmang, hamma narsani bilish mumkin emas. Shuning uchun, agar mashg'ulot davomida sizda javob yo'q degan savol tug'ilsa, uni ochiq tan olish yaxshidir. Ushbu guruh bilan keyingi uchrashuvga javobni topishga harakat qiling. Bunday holda samimiylik sizni professional sifatida ifodalaydi.

Va nihoyat, har bir murabbiy, ta'limdan muvaffaqiyatli emasligini tan olishlari kerak. Har qanday murabbiy, hatto tajribali murabbiy ham mashqlarda xatoliklarga yo'l qo'ygan. Bundan tashqari, murabbiy bo'lish va xato qilmaslik mumkin emas: hatto xatolar ham sizning rivojlanishingiz va mashg'ulotingizning zarur yo'li! Bu erda muvaffaqiyatsizlikka nisbatan haqiqiy munosabatni rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Xatolaringizni bebaho hayotiy tajriba sifatida ko'rib chiqish juda muhimdir.

Albatta, trening davomida imkon qadar kam xatolar borligini ta'minlashingiz kerak. Agar siz (agar har bir narsani kuzatib turmasangiz), agar siz (agar har bir narsani kuzatib turmasangiz), keyin ulardan o'rganing.

Xullas, sezgi, o'ziga ishonch va o'zingizning xatolaringizdan o'rganish qobiliyati sizning hamrohlaringiz va murabbiylaringizning murabbiylik ko'nikmalarini o'zlashtirishi kerak.

Bu bizning dastlabki dastgohimizni nihoyasiga yetkazdi. Umid qilamanki, bu ma'lumot ko'p qirrali ta'lim sohasida qaror qabul qilishga yordam beradi va biz kelajakka tayanadigan mezonlarni aniqlaydi. Savollaringiz va sharhlaringizni [e-mail] manziliga yuborishingiz mumkin.
Betakrorligi va o'ziga xoslik

Mashhur nemis murabbiysi klaus v. Fopel o'zining "ta'lim texnologiyasi" kitobida "har bir lider o'z xatti-harakatlari bilan o'z xatti-harakatini rivojlantirib, o'z shaxsiyatiga mos keladigan uslubni rivojlantirib, asta-sekinlik bilan amalga oshirishi kerak, u eng qat'iy va ayni paytda do'stona tanqidchi bo'lishi kerak. U bir nechta hamkasblariga ega bo'lishi kerak. "

Haqiqatan ham, mening jamoamda har bir mutaxassisning mashg'ulotlarini o'tkazadigan o'ziga xos noyob uslubi mavjud bo'lib, u asosan ularning xarakterlari, temperamentlari, iste'dodi va qobiliyatlari bilan belgilanadi. Biror narsaning aniq nusxasini sizning shaxsiy xususiyatlaringizga to'sqinlik qiladi. Keyin ijodiy energiyangiz sizni ushbu qarama-qarshiliklarga qarshi kurashishga sarflaydi. Tabiiyki, hech kim sizning shaxsiy mashg'ulotlardan va hatto o'zingiz yoqtirgan treninglarning qismlarini qo'llashni taqiqlamaydi. Ular qayta tiklanadigan bloklar va sizning ijodingiz asosida o'zingizning ta'limingizning asosi bo'ladilar. Eng asosiysi, o'zingizning sur'atingiz va o'z his-tuyg'ularingiz bo'yicha o'rganishdir. Shunday qilib, treninglar o'tkazish va murabbiy bo'lishga qaror qilsangiz, o'zingizning ish uslubingizni o'zgartirishingiz kerak.

Esingizda bo'lsin: murabbiylik ko'nikmalarida mashg'ulotlarda hech qanday natija bo'lmaydi! Murabbiy har doim o'rganadi. Har doim takrorlanadigan nazariyani, hazillarni va mashqlarni bajarishni o'rgatish mumkin emas. Bu holatda murabbiy tanlovchiga o'xshash, haqiqiy guruhdan ajratilgan, keyin murabbiy va guruh alohida yashashga kirishadi, shuning uchun ham mashg'ulotning ma'nosi yo'qoladi. Bizning vazifamiz birgalikdagi quvonchli ijodkorlik holatiga erishishdir, ya'ni hech qanday shablon bo'lmasligi kerak.

2. 
   Trening bosqichlari
   

Trening quyidagi bosqichlardan tashkil topadi:

1. Izyuminka (joziba - qatnashchilar bilan ishlashning o‘ziga hos ajoyib tomoni) qatnashchilarning treningga qiziqishini uyg‘otish uchun qisqa bahs boshlash, savollar berish, qatnashchilar fikrini chalg‘ituvchi (provakatsion) ta'kidlarni ilgari surish yoki qandaydir faoliyat turini faraz qilish. O‘quv mashg‘uloti qatnashchilarining dastlabki bilimlari va ularning hayotiy tajribalarini bog‘lashga harakat qilish. Trening ahamiyati nimadan iborat ekanligi sabablarini tushuntirish. Odatda trening qatnashchilari birinchi mashg‘ulotda o‘zini noqulay sezishi, Sizga nisbatan ishonchsizlik holatlari kuzatiladi. Unutmang, Sizning har bir harakatingiz va e'tiboringiz qatnashchilar ishonchini qozonishigizga asos bo‘ladi.

2. Qatnashchilar uchun natijalarni ta'kidlash. Qatnashchilarga treningdan qanday maqsad kutilayotganini auditoriyaga tushuntiring. Qatnashchilar trening natijasida: «Bu treningdan keyin nimalarni bilishim va nimalarni qilishim lozim?» degan savolga javob berishlari kerak.

3. Trenerning hissasi. Trening uchun zarur dastlabki ma'lumotlar, zarur bilimlar (matn, ma'ruza, hujjatlar, o‘qish) va biror faoliyat turini o‘tkazish uchun fan mazmunini namoyish qilish.

4. Interfaol strategiya - treningning yuragidir. Interfaol uslubiyotda foydalanadigan ish tartibini qisqacha bayon qilish. Interfaol uslub-bu jamoaviy muhokamani tashkil etish, fikrlarni erkin aytish, muhokama, tahlil va faoliyatni baholashdir. Umuman treningdagi faoliyatning ushbu turida qatnashishning barcha qadamlarini chizib chiqish. Guruxda ishlash uchun aniq va qisqa tushuntirishlar olib borish. Qatnashchilar tushunganlik darajasini muntazam nazorat qilib borish. Treningni yakunlashga vaqt yetishi uchun, uning har bir qismini diqqat bilan tashkil qilish. Bu yerda treningni o‘tkazish uchun mo‘ljallangan savollar muhim ahamiyatga egaligini e'tibordan chetda qoldirmaslik. Trener mashqlarni qatnashchilar tomonidan bajarish jarayonida topshiriqlarni to‘g‘ri bajarishini kuzatib borishi lozim.

5. Debrifing (xulosa) baholash. Qatnashchilar o‘zlari yod olgan va o‘zlashtirgan bilim(yo‘nalish)lari bo‘yicha xulosa qiladilar, o‘zlashtirgan ma'lumotlar va malakalarni boshqa holatlarda, talabalar bilan ishlashda qo‘llashni muhokama qiladilar. Bu - treningni baholash qismidan iborat bo‘lib, bunda «Qatnashchilar nimani o‘rgandilar?» savoliga javob olinadi. Trening davomida qatnashchilar o‘rgangan yoki ko‘rsatgan bilimlari natijalar bilan mos kelishini tekshiriladi.

Treninglar an'anaviy o‘quv mashg‘ulotlaridan quyidagi jihatlari bilan farqlanadi:

bunda ta'lim oluvchilar yoki ishtirokchilar guruhi yoshi va bilim jihatdan bir xil bo‘lmaydi;

trening jarayonining asosiy maqsadi ishtirokchilarni o‘zaro muloqotga chorlash va faollashtirishdan iborat etib belgilanadi;

o‘qitish va tarbiyalashning shakl, metod va vositalari trening maqsadidan kelib chiqib tanlanadi va individuallashtiriladi.

Yaxshi trening har doim trener va qatnashchilarning o‘zaro hamkorlikdagi harakatlariga asoslanadi.

Treningni o‘tkazish texnikasi Qatnashchilar bilan noverbal (so‘zsiz, mimika, pantomimika, qarash va hokazo) aloqa o‘rnatish:

 Gapirayotganingizda har bir tinglovchini ko‘z ostingizda tuting. Hammaga bir xil e'tibor bering, Siz guruxdagi ba'zi odamlarga xayrixoh bo‘lib qolmang.

 Xonada guruhning diqqatini buzmasdan harakat qiling (tez-tez va maqsadsiz yurishlardan qoching, shuningdek, guruhga o‘zingiz ko‘rinmaydigan joydan turib gapiring).

 Qatnashchilarning bosh qimirlatishi, tabbassumi va hatti harakatlari nimanidir aytmoqchi ekanliligiga hohishi borligiga e'tibor bering.

 Guruh qarshisida turing. O‘qish va trening boshlanganda o‘tirmang (xotirjam, shu bilan birga maqsadli va qat'iy bo‘ling). Verbal (nutqiy) aloqa o‘rnatish:

 Savollarni shunday tuzingki, qatnashchilar gapirsin. Bunda Sizga ochiq savollar yordam beradi: «Siz bu haqda nima deysiz?», «Nimaga?», «Qanday? «Agar? va hokazo. Agar tinglovchi «Ha», «Yo‘q» deb javob bersa, «Nega shunday gapiryapsiz?» deb so‘rang.

 O‘z ovozingiz ohangiga e'tibor bering. Ayniqsa, qatnashchilar ichida pedagogik ma'lumoti bo‘lmagan kishilar bo‘lsa, u holda asta-sekin va aniq gapiring.

 Qatnashchilarni o‘zingizdan ko‘proq gapirishga undang. O‘zingiz va qatnashchilarning so‘zga chiqish vaqtlarini hisobga olib boring.

 Hamma savollarga faqat o‘zingiz javob bermang. Qatnashchilar birbirining savollariga javob berishi mumkinligini unutmang. Bu Sizning zaxirangizni ko‘paytiradi. «Kimdir bu savolga javob bera oladimi?» deb so‘rang.

 Qatnashchilarning fikrini o‘z so‘zingiz bilan takrorlab, bir oz o‘zgartirib ifoda qiling. Bu Sizga gapiruvchini tushunishingizni yetarli darajada nazorat qilishga imkoniyat beradi va muhokama savollarini tushunishni kuchaytiradi.

 Bahs umumlashtirilgan natijalari mohiyatini har bir ishtirokchi to‘g‘ri tushunganiga va to‘g‘ri yo‘nalishda ketayotganligiga amin bo‘ling. Bu qaramaqarshiliklarni ko‘rish va xulosa chiqarish uchun qulay fursatdir.

 Shaxsiy tajribangiz mazkur bahsga mos kelsa, qatnashchilar fikrlarini mustahkamlang. «Bu menga o‘tgan yilgi voqyeani eslatadi» - deyishingiz mumkin.

Treninglarni samarali amalga oshirishda o‘qitish metodlarining tanlanishiga katta ahamiyat beriladi.

Amaliy o‘yinlar. Dastlab “o‘yin” tushunchasining mohiyatini anglab olish talab etiladi. Zamonaviy sharoitda ta'lim amaliyotida amaliy-innovatsion xarakterga ega o‘yinlardan samarali foydalanilmoqda. Ta'lim amaliyotida qo‘llaniladigan amaliy o‘yinlar o‘z-o‘zidan didaktik xususiyat kasb etadi, shu sababli ular ko‘p holatlarda “didaktik o‘yinlar” deb yuritiladi. Kishilik tarixiy taraqqiyotining barcha davrlarida ham o‘yin sub'ekt faoliyatining eng birinchi va muhim turi sifatida tan olingan. Binobarin, shaxs faoliyatining muhim turlari – mehnat, o‘qish bilan birga o‘yin ham uning shakllanlanishi va rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. O‘yinlar vositasida katta avlod tomonidan to‘plangan hayotiy tajriba, o‘zlashtirilgan bilim, turmush tarzi va ijtimoiy munosabat asoslari, madaniy qadriyatlar yosh avlodga izchil uzatib kelingan. O‘yin shaxsning tarbiyalash, rivojlantirish, unga ta'lim berish xususiyatlariga ega. O‘yin – kishilik faoliyatining muhim turi hamda ijtimoiy munosabatlar mazmunining bolalar tomonidan imitatsiyalash (ko‘chirish, taqlid qilish) asosida o‘zlashtirish shakli sanaladi Amaliy o‘yinlar – muayyan amaliy harakatlarning tashkil etilishini imitatsiyalash imkoniyatini beradigan o‘yinlar biroz kamayib boradi. O‘yinlarning tarbiyaviy ahamiyati bolaning butun hayoti davomida saqlanib qoladi”

Agarda jismoniy xatti-harakatlarni rivojlantirishga xizmat qiladigan o‘yinlar bolalarda chaqqonlik, epchillik, chidamlilik, qat'iylikni tarbiyalasa, intellektual, konstruksiyali o‘yinlar ularni o‘ylashga, fikrlashga, mantiqiy tafakkur yuritishga o‘rgatadi. “O‘yin inson hayotining hayotining har bir davri uchun uning ruhiy rivojlanishini belgilovchi yetakchi faoliyat turi hisoblanadi. Faqat o‘yinda va o‘yin orqali bola voqyelikni, shu jumladan, kishilar ijtimoiy munosabatlarini, hulqini, xatti-harakatlarini bilib oladi”. Tarixiy taraqqiyot jarayonida o‘yin nafaqat bolalar, balki kattalar hayotidan ham alohida o‘rin egallashga muvaffaq bo‘lindi. Zamonaviy sharoitda intellektual, kompyuter, iqtisodiy, harbiy, kasbiy, sport va maishiy hodiq chiqarishga ko‘maklashadigan o‘yin modellari ham kattalar orasida keng ommalashgan. O‘yinning mohiyati va tuzilishi ma'lum ko‘nikma, malaka, qobiliyat va sifatlarning har bir ishtirokchida butun o‘yin davomida shakllanishini ta'minlaydi. Ta'lim jarayonda o‘yin texnologiyalaridan foydalanishda o‘qituvchi pedagogik vazifalarini ssenariyda aniq ifodalay olishi zarur. O‘yin faoliyatining psixologik mexanizmlari shaxsning o‘zini namoyon qilish, o‘zining hayotda o‘rnini belgilash, o‘zini o‘zi boshqarish, o‘z imkoniyatlarini amalga oshirishan iborat asosiy ehtiyojlarni qondirish imkoniyatini yaratadi. O‘yin ijtimoiy tajribalarni o‘zlashtirish va qayta yaratishga yo‘nalgan vaziyatlarda, faoliyat turi sifatida belgilanadi hamda o‘yin jarayonida shaxsning o‘z xulqini boshqarishi shakllanadi va takomillashadi.

O‘quv faoliyatining asosiy motivi – bu o‘quv-bilish motivi bo‘lsa, o‘quv faoliyatining eng muhim motivatsiyasi esa ishtirokchida o‘zi tanlangan va asoslarini o‘zlashtirayotgan kasbga bo‘lgan qiziqishi sanaladi. Tinglovchi o‘quv jarayonidagi egallagan bilimlaridan, kasbiy malakalari va ko‘nikmalaridan hissiy jihatdan qoniqa olishi lozim. Bu vazifani hal qilishda o‘qitish jarayonida o‘yinli texnologiyalardan foydalanish alohida ahamiyat kasb etadi. O‘yinli texnologiyalari, shuningdek, tinglovchilarning ijodiy qobiliyati va kreativ tafakkurini o‘stiradi.

3. 
   Treningni tashkil etishdagi muhim jihatlar.
   

Mashg‘ulot o‘tkaziladigan joy shinam, keng, erkin harakatlanishga mo‘ljallangan, stullar bilan jihozlangan bo‘lishi shart. Xonada ishtirokchilarning orasiga to‘siq bo‘ladigan ortiqcha jihozlar (ortiqcha stol, stullar) bo‘lmasligi kerak.

Guruh a'zolari doira shaklida o‘tiradilar. Doira shaklida o‘tirishning afzalligi shundaki, hamma ishtirokchilar bir-birining borligini his qilishi va bir-birini ko‘rib turishiga imkoniyat bo‘ladi. Bu esa ishtirokchilarda ishonch, qiziqish, diqqat kabi xususiyatlarni vujudga keltiradi. Shuningdek, boshlovchi va ishtirokchilar orasida erkin muloqot qilish imkoniyatini yaratadi. Ayniqsa, bolalar guruhi bilan ishlaganda ular qarshisida o‘qituvchining bo‘lmasligi o‘smirlarda haqiqiy tenglikni his etishga yordam beradi. Bu orqali guruh a'zolarining haqiqiy ijtimoiy tengligini ta'minlovchi psixologik muhit (iklim) yaratiladi.

Trening jarayonida guruh a'zolari soni 8-10 kishidan 15-20 gacha bo‘lishi eng ma'qul variant hisoblanadi. Eng yaxshi guruh 12-15 kishidan iborat bo‘lgan guruhdir. Ishtirokchilarning ko‘payib ketishi o‘zaro ishonch muhitining tarkib topishiga halaqit berishi mumkin. A'zolari kam bo‘lgan alohida guruhlarda esa ishtirokchilar bir-birlarini tezroq tushunadilar va ahillashishlari oson kechadi. Agar ishtirokchilar soni 25 kishidan ortib ketsa dastur va mashqlar ishtirokchilarni bir necha guruhlarga bo‘lgan holda o‘tkaziladi, ammo bunda ko‘p vaqt talab etiladi va ishtirokchilarning diqqati bo‘linadi. Bu esa kutilgan natijaga erishishga halaqit beradi.

Har qanday trening trenerning qisqacha informatsiya berishi bilan boshlanadi. Bunda u treningning maqsadi, vazifalari, shuningdek, ishtirokchilar egallashi mumkin bo‘lgan omillar haqida gapiradi. Ya'ni ishtirokchilarga trening haqida tushuncha, uning qanday tashkil qilinishi, o‘tkazilishi va ishtirokchilar trening oxirida qanday natijalarga erishishi mumkinligi tushuntiriladi.

Keyingi bosqichda trener guruh a'zolari bilan mashg‘ulot davomiyligini kelishib olishi kerak. Mashg‘ulot davomiyligi quyidagicha bo‘lishi maqsadga muvofiq:

1. Haftasiga 4-5 kun 8 soatdan (orada 1 soat, 30 minut tanaffus beriladi). Bu eng samarali natija beradi. Haftasiga 2-3 kun har kuni 4-5 soatdan.

2. Haftasiga 1 kun 3-4 soatdan. Kamroq samara berishi kutiladi. Trener guruhning motivatsiyasini aniqlash uchun guruhga qabul qilinadigan har bir ishtirokchi bilan individual suhbat olib borishi lozim. Suhbatda asosan quyidagi savollar bilan murojaat qilinadi.

- Treningdan nima kutyapsiz?

- Sizda, oilaviy (ota-onangiz, turmush o‘rtog‘ingiz, farzandingiz yoki boshqalar bilan) yoki ishda (rahbar yoki hamkasblaringiz bilan) muloqot borasida muammo bormi? Treningda ishtirok etishga sizni nima majbur qilyapti?

Bundan tashqari ishtirokchining individual pisixologik xususiyatlarini aniqlash maqsadida psixodiagnostik metodikalardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Individual suhbat oxirida trener iloji boricha bo‘lajak ishtirokchining «Men haqimda nima deya olasiz», «Test natijasi qanaqa chiqdi» degan savollaridan qochishga harakat qilish lozim.

Zamonaviy sharoitda tinglovchilarning o‘quv-bilish faolliklarini kuchaytirish, o‘qitish sifatini oshirish va samaradorligini yaxshilash maqsadida innovatsion xarakterga ega ta'lim shakllaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Bugungi kunda amaliy o‘yinlar, muammoli o‘qitish, interfaol ta'lim, modul-kredit tizimi, masofali o‘qitish, blended learning (aralash o‘qitish) va mahorat darslari ta'limning innovatsion shakllari sifatida e'tirof etilmoqda.

Trening – interfaol mashg‘ulotlarni amalga oshirishning asosiy shakli bo‘lib, u o‘rganilishi lozim bo‘lgan nazariy g‘oya va fikrlarni amaliy ish, mashqlar davomida o‘zlashtirish, muloqot almashish imkonini beruvchi tashkiliy tadbir hisoblanadi. Trening bu nafaqat ta'lim oluvchilarda shaxslararo o‘zaro hamkorlikning samarali ko‘nikmasini shakllantirishga balki, mutaxassis kasbiy kompetentligining umumiy darajasini oshirishga yo‘naltiriladi.

Trening mobaynida o‘qituvchilar nazariy ma'lumotlarni o‘zlashtirish bilan birga, ularda bilish, emotsional va xulq-atvor ko‘nikmalari rivojlanib boradi. tahsil oluvchi faoliyatiga mo‘ljallangan ta'lim shakli bo‘lib, nazariy ma'lumotlarni amaliy mashqlar orqali o‘zlashtirilishini ta'minlaydi. U ta'lim beruvchi tomonidan o‘qitishni emas, balki tahsil oluvchi tomonidan mustaqil va faol o‘rganishni ko‘zda tutadi Trening treninglar o‘rganilishi lozim bo‘lgan nazariy g‘oya va fikrlarni amaliy ish hamda mashqlar davomida o‘zlashtirish imkoniyatini beradi va qatnashchilardagi o‘zaro hamkorlikni, samarali muloqot ko‘nikmasini shakllantirishga yo‘naltiriladi.