2 mundarija

 
10– amaliy mashg‘ulot (2 soat) 
Shlakositallar ishlab chiqarish texnologiyasi
 
Quyida ishlatilayotgan xom-ash’yo turiga qarab tasniflangan - sanoat 
chiqindilari va tog’ jinslari asosida olingan uch turli sitallarga oid ma’lumotlar 
keltiriladi: 
1. Shlak sitallari. Ular shlak nomli sanoat chiqindilari asosida olingan. 
Shlaklar tarkibi (mas.% hisobida): SiO
2
49-63, Al
2
O
3
5.4-10.7, CaO 22.9-29.6, 
MgO 1.3-12, Fe
2
O
3
0.1-10, MnO 1-3.5, Na
2
O 2.6-5 va Cr
2
O
3
0.1-2. Rangli sitall 
olishda ularga oz miqdorda kristallanish nukleatorlari MnS va FeS lar qo’shiladi, 

---

184 
oq rangli sitall olishda esa ZnO moddasi kiritiladi. FeS+ZnO→ ZnS+FeO va 
MnS+ZnO→ZnS+MnO jarayonlari orqali sitall oqartiriladi. 
2. Kul sitallari. Issiqlik elektr stanstiyalari kuli asosida olingan. Ko’mir kullari 
tarkibi (mas.% hisobida): SiO
2
23.2-53.1, Al
2
O
3
13.7-38.4, Fe
2
O
3
3.1-8.4, FeO 0-
14.4, CaO 2.6-26.7, MgO 0.2-4.9, SO
3
0.8-16 va Na
2
O+K
2
O 0-2.9. Kul tarkibidagi 
Fe
2
O
3
va FeO moddalari kristallanish nukleatorlari vazifasini bajaradi. Bunday 
sitallar bir va ikki pog’onali kristallanish yo’li bilan olingan. Olingan natijalar bir-
biriga yaqin keladi. 
3. Petrositallar. Sitallarning bu turini olishda uch turli tog’ jinslari ishlatiladi: 
a) Otilib chiqqan tog’ jinslari - bazalt, diabaz, granit, nefelin- sienit va 
boshqalar; 
b) Cho’kindi tog’ jinslari - qum, tuproq, mergel, kaolin va boshqalar; 
v) Metamorfik tog’ jinslari - gneys, slanest, marmar, serpantin va bosh-qalar. 
Ayniqsa bazaltlar asosida sitallar oson olingan. Bazalt tarkibi (mas.% 
hisobida): SiO
2
-48.4, Al
2
O
3
-14.5, Fe
2
O
3
-6.1, FeO-10, CaO-9.4, MgO-5.8, TiO
2
-
2.6, MnO-0.2, Na
2
O-2.5 va K
2
O-0.5. Kristallanish nukleatorlari sifatida 2-10 
FeS+TiO
2
, 0.5-10 CaF
2
va 1-4 Cr
2
O
3
ishlatilgan. 2-4% SaF
2
qo’shilganda juda 
sifatli sitall olingan. Harorat bir pog’onali bo’lib, 900-950
o
S ni tashkil qilgan. 
Yuqori haroratda ishlash vaqti 1,5 soat. 
2. Sitallning kimyoviy tarkibi. 
Sitallarning kimyoviy tarkibi xilma-xil. Masalan, qo’rg’oshinli si-tallar tarkibi 
quyidagicha (mas.% hisobida): 75-82 PbO, 7-14 ZnO, 1.5-3 SiO
2 
va 0-3 Al
2
O
3 
yoki 
16-18 PbO,48-52 ZnO,12-15 B
2
O
3
va 18-20 SiO
2
. Yuqori kremnezemli sitall 
tarkibi: SiO
2
85-92,Al
2
O
3
0-2, F
2 
3.6 va Na
2
O 7.5-14.5. Kordieritli sitall tarkibi: 
MgO-17.8, Al
2
O
3
-25.3,SiO
2
45.8 va TiO
2
-11.1.Spodumenli sitall tarkibi: LiO
2
-
12.1,ZrO
2
-3.6 va SiO
2
-57.6.Gelenitli sitall tarkibi: MgO-8.6,CaO-40,Al
2
O
3
-
15.4,TiO
2
-1 va SiO
2
-35.2. 
Sitall ishlab chiqarishda qo’llaniladigan katalizatorlar turi ham juda ko’p. 
Metalli 
katalizator 
qatoriga 
Cu,Ag,Au,Sn,Pt 
va 
oksidlari 
qatoriga 
WO
3
,MoO
3
,CeO
2
va boshqalar kiradi. Murakkab katalizatorlar sifatida 
As
2
O
3
+MoO
3
, TiO
2
+MeF
2
, ZrO
2
+TiO
2
, AgCl+SnO
2
, La
2
O
3
+Cu
2
O va boshqalarni 
ko’rsatish mumkin.