2. Sarkoplazmatik retikulumda kechadigan jarayonlar

.
2. Sarkoplazmatik retikulumda kechadigan jarayonlar.
Skenet muskunida membranaga bog’langan naychalar va pufakchanlarning murakkab turi (sarkoplazmatik retikulum- CP) mavjud. CP muskun qisqaruvchi tolalarini o’rab turgan muhitdagi kalsiy ionlari konsentrasiyasini boshqaradi. CP fizionogik tinchlik paytida membranasidagi Sa-ATFaza yerdamida, miofibrinnalar atrofidagi ion holatidagi kalsiy ionlarining tuban konsentrasiyasini ta’minnab turadi. CP membranasining harakat potensiali ta’sirida qo’zg’anishi, shu ionning o’zida katta miqdordagi kalsiy ionlarning ajranishga sabab bo’lib, muskun qisqarish mexanizmini ishga soladi, ya’ni kalsiy ion­lari harakat potensiali bilan muskun qisqarishini bog’lovchi omin tarzida ishlaydi.

Kalsiy ionlarining CP sisternalariga o’tkazinishi, ATF energiyasi hisobiga amalga oshadi. CP membranasidagi Sa-ATFaza faoliyat davrasida, dastnab fosforlanadi va quyidagi bosqichlarni bosib o’tadi:

1. 
   substratni bog’nash, ATF gidrol izi va ferment substrat kompleksi­ning Ye~R hosil bo’lishi:
   

Sa²⁺ + Mg-ATF + Ye  Mg-ADF + Sa²⁺-Ye~P

2. 
   bog’nash markazining membrananing ikkinchi tomoniga o’tishi (transnokasiya). Transnokasiya jarayeni ionning aktiv tashilishi uchun yetarni emas. Bog’lovchi markazga maxkam bog’langan kalsiy ionlarining ajra­tinishi uchun energiya talab etiladi
   

Sa²⁺-Ye~P  Ye-P-Sa²⁺  E + F + Ca²⁺
Bunda, fosfat qoldi g’i bilan fermentlar o’rtasidagi bog’ xarakterining o’zgarishi natijasida, katta miqdorda energiya ajralib, u oddiy bog’ga aynanadi: u gidrol iznanganda esa kam energiya ajranadi. Umuman, 1 molekula ATF gidrol iznanganda ikkita kalsiy ionlarining membrana orqali tashilishi amalga oshadi. Endoplazmatik to’r Sa-ATFazasi faoliyati asosida ham shu xil mexanizm yetadi.
R-tur ATFazalar o’zaro ingibitorlari bilan farqnanadi. Masalan, ortovanadet shu tur ATFazalarning hammasi uchun samarani ingibitordir, yurak gnikonizidlari (strofantin, ouabain, onitorizid va b.) Na,K- ATFazaning maxsus ingibitorlaridir, disiklogeksinkarbodiimid va dietinstinbestrol esa plazmatik membranalar N-ATFazasini ingibirnaydi. Sa-ATFaza tion qatori zaharlariga yuqori sezgirnik namoyen etadi. Yurak CP Sa-ATFazasi, proteinkinaza ishtirokida fosforlanib, Sa-nasosi bog’lanishini o’zgartishga qodir gidrofob oqsil fosfonamban tomonidan faolnanadi. Plazmatik membrana Sa-ATFazasi, Sa-bog’lovchi regunyator oqsil kanmodunin ishtirokida Sa²⁺ ionlari tomonidan faolnanadi.
Diffuziya alohida molekula va ionlarning tartibsiz va spontan harakatiga bog‘liq. Masalan, ammiakning suvli eritmasi solingan idish og‘zini ochiq qoldirsak, ma’lum vaqtdan keyin butun xonaga uning o‘tkir hidi tarqalib ketadi. Bu jarayon ammiak molekulalarini diffuziyalanishi bilan tushuntiriladi. Molekulalar va ionlar yuqori konsentratsiyali tomondan past konsentratsiyali tomonga gradienti bo‘yicha harakatlansa, diffuziyaning bunday turi oddiy diffuziya deb ataladi. Shu bilan birga ular har xil yo‘nalishda Braun harakati ko‘rinishida ham harakatlanishi mumkin.
Diffuziyada har bir molekula tipi o‘zining konsentratsiya gradienti bo‘yicha harakatlanadi. Masalan, o‘pkada kislorod qonga diffuziyalanadi, shu bilan bir vaqtda uglerod (II)-oksidi qondan alveolalarga diffuziyalanadi. Yog‘da eruvchi moddalar membranalarning lipid matriskida erib, undan osonlik bilan o‘tadi. Suv va suvda eruvchi diametri kichik ionlar membranadan har ikki tomonga o‘ta oladi.
Hujayraga O₂ diffuziyasi yuqorida ifodalangan konsentratsiya gradienti asosida borib, hujayraning kislorodga ehtiyoji, ya’ni oksidlanish reaksiyalari qiymatiga bog‘liq holda amalga oshadi va bunda SO₂ ko‘payishi kuzatilsa, avtoregulyativ protsesslar ishga tushib, kislorodga nisbatan gradient pasaytiriladi.
Biologik membranalar orqali elektr zaryadiga ega bo‘lmagan, neytral moddalarning o‘tish jarayoni diffuziya hisoblanadi. Bu jarayon dastlab Fik tomonidan o‘rganib chiqilgan va miqdoriy jihatdan quyidagicha ifodalanadi: