2-tema: Asaótkizgishler siziqli elektrodinamikasi. Londonlar teńlemesi

---

2-tema: Asaótkizgishler siziqli elektrodinamikasi. 
Londonlar teńlemesi 
Elektr qarsılıǵı nólge teńligi, Meysner efekti, asaótkizgishlikti buzıwshı kritik 
magnit maydan bar ekenligin fiziklerdiń aldına júdá qıyın bolǵan máseleni qoydı. 
Usı waqıtqa shekem saótkizgish ideal ótkizgish pikirinde qarap kelingen edi. 
Asaótkizgishtiń diamagnetik sıpatında ózin tutıwı fzikler ushın onsheli úlken 
qıyınshılıq tuwdırmas edi. Sebebi olardiń diamagnetizmi sap ideal bolmaǵanlıǵı 
sebepli, asaótkiziwsheńligi elektromagnetizm teoriyası tiykarında túsindiriw 
múmkin edi. Fizikler aldına qoyılǵan tiykarǵı másele asaótkizisheóliktiń ideal elektr 
asaótkizgishligi hám diamagnetizm qásiyetiniń bir kóz-qarasınan túsindiriw edi. 
1935-jılda nemis fizikleri aǵa-ini G.London hám F.Londonlar asaótkizgishlerdi 
elektr hám magnit qásiyetlerin muǵdar tárepten túsindiriwge urındı. Olar ótkizgish 
denede payda bolǵan tok tıǵızlıǵın vektor potencial menen tómendegi baylanıs 
formulasın berdi : 
 
Bunda ρ-zaryad tıǵızlıǵı, q-zaryad, m-elektr massası,A-vektor potensial. (29.4) 
ańlatpanı elektromagnetizm teńlemesine qoyıp, maydandı tabıw múmkin. Vector 
potencial tok tıǵızlıǵı menen tómendegi teńleme arqalı baylanısqan: 
(29.4) ti (29.5) teńlemege qoysaq, ol halda 
teńlemeni payda etemiz. Bunda 
(29.6) teńlemeni A ǵa salıstırmalı sheshsek, ol jaǵdayda bir ólshemli faza ushın 𝑒
−𝜆𝑥
kórinisindegi sheshimlerin alamız. Bul sheshimlerden kóremiz úlgi sırtınan 
ishkerige qarap uzaqlasqanda vektor potencial eksponensial kemeyiwi lazım 

---

ekenligi kelip shiǵadı. (ortıwı múmkin emes, sebebi partlaw júz beredi). Eger 
metaldıń ólshemi 1/𝜆
ge salıstırǵanda ǵlken bols, ol halda maydan qalıńlıǵı 
1/𝜆-ge 
teń bolǵan qatlamǵa kiriwi múmkin. Ótkizgishtiń basqa jayları bolsa tolıǵı menen 
erkin (29.4 hám 29.6-súwretke qarań). Sol jol menen Meysner hádiysesin túsindiriw 
múmkin boldı. Maydannıń kiriw shuqırlıǵı 1/𝜆
qanday mániske iye r
0
=2,8
*
10
-15
metrdi elektronnıń elektromagnit radiusı dep esaplasaq, ol halda bul
Formula menen ańlatıladı. q muǵdarı elektronnıń zaryadınanekige úlken bolǵnlıǵı 
ushın (q=2e eki elektron juplıǵınıń zaryadı) ol halda
ρ=q
e
N bolǵanlıǵı ushın (29.2) formulanı alamız, yaǵnıy 
Solay etip, Londonlar teńlemesi (29.4) ótkizgishlik hádiysesinde Meysner efektin de 
túsindirip berdi. Bıraq Meysner effektinıń arnawlı halları ushın hádiyseniń 
ulıwmalıq órinisi onsheli tuwrı emes edi. Máselen, asaótkizgish dońgelek máselesin 
alıp qaraw múmkin. Eger qorǵsınnan islengen dóńgelekti jeterli dárejede júdá tómen 
temperaturaǵa suwıtsaq, ol normal halat N nen asaótkizgish halat S ke ótedi. 
Dóńgelekti magnit maydanǵa jaylap, keyin suwıtayıq (29.9-súwret).

---

Normal halatta (29.4a-súwret) dńógelek bóliminde magnit mydan bar. Dóńgelek 
asaótkizgish bolıp qalǵanda, maydan )biz jaqsı bilemiz) dóńgelek denesinen 
iyteriledi. Magnit maydan bar ekenliginde dóńgelektiń ishki hám sırtqı táreplerinde 
bir-birine qarama-qarsı jóneliste aǵıwshı toklar payda boladı. Toklardı bunday 
bólistiriliwi dóńgelek denesin magnit maydannan ekranlawǵa alıp keledi. Bıraq 
dóńgelek tesiginde maydan ózgermesten, sırttan qoyılǵan maydanǵa teń bolıp 
qalaberedi. Eger sırtqı magnitti alıp qoysaq, dóńgelektiń sırtqı tárepinen tok 
joytıladı, bıraq tesikte bols saqlanıp qaladı. 
29.9(b)-súwrette kórsetilgendey, dóńgelek tesiginde maydan aǵımınıń bir bólimi 
qaladı. Endi biz sırtqı magnit maydandı alıp taslasaq, dóńgelek tesiginde maydan 
sızıqları «muzlap qaladı» (29.9(b)-súwret).