2-tema. Imla qa ǵıydaları

Pp háribi sózlerdiń barlıq orınlarında aytıladı hám jazıladı: parta, qapı, kitap. 
Ss háribi sózlerdiń barlıq orınlarında aytıladı hám jazıladı: san, asaw, tas. 
Tt háribi sózlerdiń barlıq esitilgen orınlarında jazıladı: taw, atız, qant, ant. 
Cc háribi shet tillerden ózlestirilgen sózlerde jazıladı: cement, docent. 

---

Sh sh háribi sózlerdiń barlıq orınlarında aytıladı hám jazıladı: shash, ashıq.  
Ch ch háribi shet tillerden ózlestirilgen sózlerde jazıladı: chek, pochta. 
 
Túbir hám qosımtalardıń imlası 
Sózdiń túbiri n sesine tamamlanıp, o
ǵan b sesinen baslanǵan qosımta yamasa 
sóz qosıl
ǵanda n sesi m sesine almasıp aytılsa da, sóz túbiri saqlanıp, n háribi 
jazıladı: minber (mimber emes), janbadı (jambadı emes), kónbedi (kómbedi 
emes), Sársenbay (Sársembay emes), isenbedi (isembedi emes) t.b. 
Sózdiń aqırı n sesine tamamlanıp, o
ǵan l sesinen baslanǵan qosımta qosılsa, n 
sesi l 
ǵa aylanıp aytılsa da, jazıwda n saqlanıp jazıladı: janlıq (jallıq emes), sanlıq 
(sallıq emes), kúnlikshi (kúllikshi emes), jánlik (jállik emes) t.b. 
Sózdiń aqırı n sesine tamamlanıp, o
ǵan q, k, 
ǵ
, g seslerinen baslan
ǵan 
qosımta qosılsa, n sesi ń sesine aylanıp aytıladı, biraq n saqlanıp jazıladı: jonqa 
(jońqa emes), azan
ǵ
ı (azań
ǵ
ı emes) t.b.
Sózlerdiń aqırı s, z seslerine pitken sózlerge sh sesinen baslan
ǵan qosımtalar 
jal
ǵanǵanda s, z sesleri sh sesine aylanıp aytılsa da, sóz túbirindegi s, z háripleri 
saqlanıp jazıladı: basshı (bashshı emes), duzshı (dushshı emes), qosshı (qoshshı 
emes) t.b. 
Sózdiń aqırı z sesine tamamlanıp, o
ǵan s sesinen baslanǵan qosımta qosılsa, z 
sesi s sesine aylanıp aytıladı, biraq z saqlanıp jazıladı: jazsın (jassın emes), qazsın 
(qassın emes), azsın (assın emes), dúzsin (dússin emes) t.b. 
Sózdiń aqırı q, k, p dawıssızlarına tamamlanıp, o
ǵan dawıslıdan baslanǵan 
qosımta jal
ǵanǵanda q sesi 
ǵ
 sesine, k sesi g sesine, p sesi b sesine ózgeredi hám 
sol ózgergen túrinde jazıladı: taraq-tara
ǵ
ı, balıq-balı
ǵ
ı, talaq-tala
ǵ
ı, kórik-kórigi, 
shórek-shóregi, tik-tigis, ek-egis, kitap-kitabı, qap-qabı, sap-sabı t.b. Biraq gáp, 
tip, shaq, huqıq, shkaf, mif, telegraf s
menen, túbir sózdiń aqırında ózgeris bolmaydı: gáp-gápi, tip-tipi, shaq-shaqı. 
Aqırı p dawıssızına tamamlan
ǵan ayırım feyil sózlerge -ıp, -ip qosımtası 
jal
ǵanǵanda p sesi w sesine almasıp aytıladı hám sol almasqan túrinde jazıladı: tap-
tawıp, sep-sewip, tep-tewip, jap-jawıp, kep-kewip t.b. 
Ayırım túbir sózlerge tartım jal
ǵawı jalǵanǵanda ı, i qısıq dawıslıları túsirilip 
jazıladı: xalıq-xalqı, kórik-kórki, erin-erni, orın-ornı, moyın-moynı.
Aqırı birdey eki dawıssız
ǵa pitken ózlestirme sózlerge qosımta qosılsa, bul 
dawıssız háriplerdiń birewi túsirilip jazıladı: metall-metalı, metaldan, metallar; 
klass-klası, klastan, klassız; kilogramm-kilogramı, kilogramlap, kilogramnan t.b. 
Aqırı kt, ng, nk, ńk, mn, zd, st, rk, sk sıyaqlı qabatlasqan dawıssızlar
ǵa 
tamamlan
ǵan sózlerge qosımtalar tikkeley jalǵana beredi: bank-bankke, gimn- 
gimnniń, poezd - poezdda, tekst-tekstten, park-parkke, reńk-reńkleri, Minsk-
Minskke t.b. 

---

Familiya jasawshı -ov, -ova, -ev, -eva qosımtaları adam atlarınıń aqır
ǵı sesi 
dawıssız
ǵa pitkende -ov, -ova, al dawıslıǵa pitse -ev, -eva túrinde jalǵanadı: 
Nurmuhammedov, Yusupov, Mámbetov, Bahadırova, Dáwqaraev, Mátekeev, 
Esmırzaeva t.b. Sonday-aq, y dawıssızına tamamlan
ǵan adam atlarına -ev, -eva 
qosımtaları qosıl
ǵanda y dawıssızı túsip qaladı: Bazarbaev, Sársenbaev, Qalbaev, 
Qurbanbaeva t.b. 
Familiyalardıń soń
ǵı buwınınıń juwan ya jińishkeligine qaray qosımtalar da 
so
ǵan sáykes juwan ya jińishke túrinde jalǵanadı: Aytbaeva
ǵ
a, Yusupovqa, 
Erekeevke, Erekeeva
ǵ
a, Álievte, Elmuratova
ǵ
a, Otarovanı, Ótegenovqa t.b. 
 
Sózlerdiń qosılıp jazılıwı 
Eki sózden qural
ǵan qospa sózlerdiń birewi óz aldına bólek turǵanda 
heshqanday máni ańlatpasa yamasa fonetikalıq ózgeriske ushırasa, olar qosılıp 
jazıladı: belbew, qarabaraq, búgin, bıyıl, bilezik, altaqta, qol
ǵ
ap, ay
ǵ
aba
ǵ
ar t.b. 
birigip jazıladı: 
a) adam atları: Erniyaz, Allaniyaz, Muratbay, Barlıqbay, Miratdin, Aysánem 
t.b. 
jazıladı: Qońırat, Qaraózek, Taxtakópir, Qazaqdárya, Aqdárya, Qaratawt.b. 
Eki sózden qural
(balıq), túyetawıq, shaytantawıq, aqqutan, 
almaqabaq, dasmalqabaq, bóribasar, alamoynaq, Jetiqaraqshı (juldız) t.b. 
Uzaq jıllar dawamında qosılıp aytılıp, semantikalıq jaqtan bir túsinikke iye 
bolıp ketken sózler birigip jazıladı: 
qoljazba, ómirbayan, sarıawırıw, soqırishek, asqazan, demalıs t.b.
Ózlestirilgen yamasa awdarma jasaw jolı menen ózlesken qospa sózler birigip 
jazıladı: kinot
t.b.
Hár, hesh, gey, álle, bir sıyaqlı sózler ózinen soń kelgen almasıqlar, ráwishler 
menen qosılıp, bir túsinik bildirip kelse, qosılıp jazıladı: hárkim, hárbir, heshkim, 
heshqanday, állenebir, állekim, birneshe t.b. Sonday-aq, bazıbir, geypara, 
birpara, birdeme, heshteńe, hárdayım, birotala, állenebir sıyaqlı ekinshi sıńarları 
óz aldına qollanılmaytu
ǵın sózler de qosılıp jazıladı. 
Qısqar
ǵan sózlerdiń barlıq túrleri hám olarǵa jalǵanatuǵın qosımtalar qosılıp 

---

jazıladı: NMPIdiń, QMU
ǵ
a, AQShqa, ÓzRIAQBne t.b.