2-Tema: Milliy ideya, ideologiya, mánawiyat. Milliy rawajlanıwdıń mánawiy-ádep ikramlıq negizleri. Ulıwmainsaniy qádiriyatlar hám milliy mánawiyatımızdıń uyǵınlıǵı

2 Insaniyat tariyxı hám mánawiyat. Mlliy mánawiyatımızdıń 
tereń tamırları.
Ómir boyı óz milliy mánawiyatın uzaq ásirler dawamında óz milletine
múnásip bolǵan aymaq mádeniyatı wákilleri dóretiwshiligin tiykarǵı
dereklerden úyrenip kelgen adamda milliy mánawiyatımızdı tereń ańlap
jettim, deb ayta almaydı. Bul is tiykarında kópshiliktiń isi. Millet mánawiyatı
ushın pútkil millet qayǵırıwı kerek, “watanımız ásirler dawamında dúnya
civilizaciyasınıń besikleriniń biri esaplanǵan”.

---

Biraq jurtımızda 70 jıl húkmranlıq qılǵan aldıńǵı totalitar dúzimi
hiylekerlik penen xalıqtıń joqarı ótmishin áwladlar qálbinen óshirmey
turıp, belgili maqsetlerine jete almaslıǵın jaqsı biler edi. Sol sebepli
tınımsız gúres ideyasın ómir mánisi dep járiya etken “dushpanlar”
menen gúresti, bálkim milletlerdiń ótmish mánawiy miyrası menen
tınımsız «gúres» alıp bardı. “Din - afyun”, diniy ilim ǵayratkerleri,
suffizim ulamaları “tiykargı reakcioner”, barlıq ótmishtegi hámeldarlar-
qanxor, basqınshı (tek ayrım rus patshaları bunnan ayrıqsha kórildi),
ótmish ulamalarınıń – dúnyaqarası sheklengen, shayırlar- pikirleri
inabatqa alınbadı. Bunday qara tamǵalar qaramlıq dáwirine túsken
barlıq xalıqlardıń bay mánawiy miyrasına basıp shıǵıldı. Hátte úyinen
eski arab jazıwında kitap tabılǵan adamlar mámleketke qarsı jınayatta
ayıplanǵan dáwirler boldı.

---

• Milliy mánawiyatımız tariyxıy rawajlanıw dawirlestiriw máseleleri.
Milliy mánawiyatımız tariyxıy úyreniwde dereklerdiń ornı.
• Ǵárezsizlik sebepli biziń mánawiy qádriyatlarımiz, ótmish ajdadlarımız qaldırǵan
miyras, óziniń pútkil quramalılıǵında, ózgertirilmesten “progressiv-reakcion” mánisin
atalıwshı formasında tiklene basladı. Qurani kárim, hadisler birinshi márte ózbek
tiline awdarmalanıp, basılıp shıǵıldı. Nosiriddin Rabǵuziy, Ahmad Yassaviy, Ubaydiy,
Muhammad Rahimxon Firuz, Burxoniddin Marǵinoniy, Abu Mansur Moturidiy,
Behbudiy, Fitrat, Sholpan hám basqa “sovet dáwirinde” hátte atların eslew qatań
qadaǵan etilgen ulamalardıń shıǵarmaları izbe-iz basılıp shıǵıldı.
• Hár bir millet, hár bir xalıq óz ómir tárizin, keleshegin ata-babalardıń tariyxıy
tájribesi tiykarnıda quradı, hesh bir xalıq ózge qálipler, ózge úlgiler tiykarnıda emin-
erkin jasap, rawajlana almaydı “Adamzat birewdiń boyına qarap ton pishpeydi”,
degenindey. Hár bir shańaraqta óz tártip qaǵıydaları bolǵanınday, hár bir jurt ómirin
qurawdıń da óz ólshemi, nızam-qaǵıydaları boladı. Olar sol jurttıń tabiyiy-
geografiyalıq shárt-sharayatları, tariyxıy tájribesi, milliy minez-qulqı menen
baylanıslı halda rawajlanadı.

---

• Mıń jıllar dawamında jer júzindegi túrli qatlamlarda xalıqlardıń óz-
ara siyasiy, mádeniy, sociallıq baylanısları házirdegidey jaqın bolǵan
emes.
A’sirler dawamında jer júzinde túrli mádeniy aymaqlar
rawajlanǵan. Evropa xalıqlarınıń ulıwma aymaqlıq mádeniyatı, batıs-
shıǵıs Aziya xalıqları aymaqları mádeniyatı, Hindistan yarım aralı hám
oǵan qońsı aymaqlarda da jaratılǵan ulıwma mádeniyat hám basqa bir
qatar aymaqlar mádeniyatı – bulardıń hár biri ekinshisinen parıq qılıwshı
qatar diniy isenim, filosofiyalıq mektepler, kórkem-óner hám ádebiyat,
úrip-ádet hám
dástúrlerin ózine say uyǵın bir dizimlerin júzege
keltirgen.
• Hesh qashan bir insan haqiyqattıń túbine jetken emes. Sebebi barlıq
haqıyqatı sheksiz. Onı ańlap jetiw ushın, birinshiden, usı kúnge shekem
insaniyat erisken barlıq jetiskenliklerdi ózlestiriw lazım boladı.

---

• Biraq bul insaniyat jaratıp qaldırǵan ilimiy miyrastı bekkem
ózlestiriw bir kisi ushın emes, hátte úlken ilimiy jámáátler ushın
da awırlıq etedi. Ekinshiden, barlıq insaniyattıń erisken bilimleride
Barlıq haqıyqatı aldında dáryadan tamshıday emes.
• Búgin ǵárezsiz Ózbekstannıń dúnya tájriybesi hám milliy
dásturlerine tayanǵan halda pútkilley jańa model jaratpaqta hám ol
ámeliy ómirge inám etilip, usı kúnge shekem ózin aqlap kelmekte.
Onıń tiykarında ǵárezsiz mámleketshiligimiz, ekanomikamiz,
mánawiy qádriyatlarımız rawajlanıp hám erkinlesip barmaqta.
Demek, biziń socialliq salalardaǵı izleniwlerimiz mine usı ulıwma
metodologik tiykarǵa tayanıwı zaman hám búginniń talabi.

---

Milliy mánawiyatımızdıń tariyxıy rawajlaniw processi júdá quramalı
hádiyse bolıp, onı tereń hám hár tárepleme analiz etiw ushın birneshe
áwlad ter tógiwi kerek boladı. Biziń usı qısqa kurstan maqsetimiz bolsa
joldaǵı dáslepki urınıwlar bolıp, tek milliy mánawiyatımızdıń tariyxıy
jetilsiw processine jeńil bir názer taslap ótiw háreketi sıpatında bahalaw
múmkin.
Urip-ádetlerimiz, meresimlerimiz mánawiyattıń tariyxıy principi
haqqında da izleniwler lazım.
Biz tiykarınan jazba miyrasqa tayandıq, biraq usı da tolıq qamrawda
emes. Álbette, qolımızdan kelgeninshe, aqılımız jetkenshe háreket qıldıq.

---

Alǵashqi jamaat. 
Orta ásirler. 
Jańa dáwir.
Qádimgi dúnya.