2 Тузувчилар

 
ОШЛОВЧИ МОДДАЛАР ЁКИ ТОНИНЛАР 
Улар ўсимликлар хужайра ширасида учрайдиган моддалар бўлиб, бу хилдаги моддалар 
тахсирида хайвонлар териси қатламайдиган, сув шимадиган юмшоқ ва пишиқ бўлади. 
Шунинг учун улар ошловчи моддалар дейилади. 
Ошловчи моддалар турли - туман бўлишига қарамай, уларнинг хаммаси умумий 
хусусиятига эга бўладилар. 
Улар сувда эрийди. Темир тузлари билан қора, кўк, яшил ранглар беради. Спирт, оқсил, 
қалай, калий перменганти тахсирида ўсимликларда кўп бўлади. 
Ошловчи моддалар юксак ўсимликлар айниқса икки паллали ўсимликларда кўп бўлади. 
Ошловчи моддалар очиқ хавода махсус ферментлар ёрдамида оксидланиб, тўқ 
жигарранг ёки қизғиш жигаррангга эга бўлган фловафинлар деб аталадиган моддаларга 
айланади. Туриб қолган чой рангининг айниши олма, бехи ва бошқа меваларнинг кесилган 
жойининг сарғайиб кетиши шимиб олинган дарахт пўстлоғининг секин аса сарғайиб 
кетишининг сабаби хам шундадир. Ошловчи моддалар химиявий жихатдан мураккаб бўлиб, 
таркибида ароматик оқсилкислоталар тутадиган азотсиз, захарсиз моддалар хисобланади. 
Таниш моддаларни бактериоцитлик ва фунгицидлик хусусиятлари ўсимлик 
тўқималарини чиришидан сақлайди. 
 
 
 
 
 

---

15 
ЮҚОРИ ЎСИМЛИК ОРГАН ВА ТЎҚИМАЛАРИ 
Юқори ўсимликлар 2 та асосий қисмдан иборат. Ўсимлик танаси ва илдизи. 
Ўсимлик танаасига шохлари, барглари, гуллари, мевалари, куртаклари ва илдизи 
киради. Илдиз системасига ўқ илдиз, ён илдиз ва қўшимча илдизлар киради. Новда 
ўсимликда мустахкам ва ўтказувчанлик вазифасини бажаради. 
Эволюция ер ости тугунак ва илдиз мевалари вегататив кўпайиш запас озиқа 
моддаларни сақлаш, ноқулай шароитдан сақлаб қолиши вазифаларни бажаради. 
Ўсимликлар махсус нафас олиш органга эга бўлмаганлиги учун барги, бутун 
органлари, барча танаси билан нафас олади. Атроф-мухитнинг секин ўзгариши ўсимликда 
харакат қилувчи реакцияларни талаб қилмайди. 
Ўсимликлар овқатланиш турига қараб: автотроф (фототроф) ва гетеротороф 
овқатланувчи ўсимликларга бўлинади. 
Автотроўсимликларда илдиз орқали овқатланиб сув ва минерал тузларни илдиз орқали 
суриб олади. 
Гетерофлар ўсиш даврида бошқа запас моддалардан фойдаланилади. Булар яшил 
бўлмаган ўсимликлардир. 
Юқори ўсимликлар мураккаб биологик система бўлиб, иш фаолияти учун 10-15 
органлар ва 30-40 та хар хил махсус тўқималар ва юзлаб хужайраларнинг бирлашиш 
фаолиятидан иборат.