2 –variant yadroning asosiy xossalari nimalardan iborat

2 –variant..
1.yadroning asosiy xossalari nimalardan iborat.
2. B-idiraw teoriyasi va oonin fizikaliq manisi. Azzi yadroliq tasirlesiw.
3. endotermikaliq reaksiyalardin fizikaliq manisi va bunday reaktsiyalarga misallar keltirin.
4. tomendegi reaktsiyalarda jetispeytugin bolekshelerdi toltiriniz.
1)¹⁹F₉(p,x)¹⁶O₈ 2) ⁵⁵Mn₂₅(x,n)⁵⁵Fe₂₆ 3) ¹⁴N₇(n,x)¹⁴C₆ ¹⁴N₇(n,x)¹⁴C_6.
5. alyuminiy -27 yadrosining diametsin aniqlaymiz.

1)Atom yadrosi – nuklonlardan – protonlar (r) va neytronlar (i)dan tash-kil topgan atom o‘zagi. Atom yadrosining xususi-yatlarini o‘rganishda yadro kuchlari katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Atom yadrosida gravita-sion va elektromagnit kuchlar ta’siri kam bo‘lsa ham Atom yadrosi xossalariga ta’siri bo‘ladi. Yadro kuchlarining ta’sir radiusi juda kichik, 10~13 sm. Yadro kuchlari yadroning spiniga va izotop spiniga bog‘liq. Atom yadrosining butun xususi-yatlarini o‘z ichiga oladigan yagona nazariya yaratilgan emas, chunki yadro strukturasi va kuchlari to‘liqo‘rganilmagan. Undan tashqari yadrodagi nuklonlar harakatini aniqlovchi tenglamalarni matematika nuqtai nazaridan yechish mumkin emas.
Atom yadrosining xossalarini o‘rganishda turli modellar tatbiq qilinadi. Har qaysi model Atom yadrosining ma’lum xossalarini aks ettirgan holda ba’zi xossalarini tushuntirishda qarama-qarshiliklarga olib keladi. Masalan Atom yadrosining yemirilish xususiyatini gidro-dinamik model bilan yaxshi tushuntiril-sa, magik yadrolar holatlarining xususiyatlarini tushuntirish mumkin emas, aksincha, krbiklar modeli bilan magik yadrolar holatlarini yaxshi tushuntirilsa, yemirilish hodisasini tushuntirish mumkin emas va hokazo (qarang Yadro modellari). Atom yadrosi tuzilishi va xossalarini tajriba yerdamida o‘rganish uchun xilma-xil yadro hodisalari: zarralarning Atom yadrosidan ela-stik va elastikmas sochilishlari, yadro reaksiyalari, tabiiy va sun’iy radio-aktiv nurlanish, yadro yemirilishi va hokazolardan foydalaniladi.
Rezerford tajribalaridan keyin atom markazida (+) zaryadli yadro bo’lib uning ulchami 10^-14 10^-15 m ga teng ekani aniqlandi. 1904 y Ivanenko yadroni (proton-neytron) modelini berdi. Unga ko’ra yadro tarkibida protonlar va neytronlar bo’lib nuklonlar deyiladi.
Proton va neytronni zaryadi va massasi quyidagicha:
R-proton (+) zaryadli, m_p=1,67 10^-27 kg 1836 m_e
n-neytron (0) zaryad m_n=1,6749 10^-27 kg 1839 m_e
Yadro tarkibida A - nuklonlar soni, Ze - zaryadi, e - proton zaryadi, Z - son elementlar jadvalidagi tartib nomeri.
Хozir jadvalda Z=1 dan Z=107 tagacha elementlar yadrosi ma’lum.
z^Ax-yadro simvoli kurinishidir.
Yadroni zaryadi atomni xossalarini yuzaga keltiradi. Masalan: Elektronni joylashishi, boglanishi va xakozo. Хimiyaviy xossalari (Z) ti bir xil A si har xil moddalar izotoplar deyiladi. 2000 dan ortik yadro protoni mavjud. Yadro radiusi quyidagicha ifodalanadi:
R=R₀A^1/3 (1) R₀=(1,3  1,7) 10^-15 m
Mass spektrometrlar bilan ulchangan qiymatlar shuni kursatadiki yadro massasi mya uni tashqil kilgan nuklonlar massasi yigindisidan kichik ekan. Nuklonda yadroga birlashganda uni bir qismi energiyaga aylangan. Ya’ni yadroni nuklonlarga ajratib yuborish uchun energiya kerak ekan. Bu energiyaga boglanish energisi deyiladi va quyidagicha ifodalanadi. E = [Zm_p+(A-Z)m_n-m_ya]c² 
Bunda m_p, m_n, m_ya - proton, neytron, yadro massasi. 2.Kupincha m_ya urnida m-atom massa ishlatiladi. m_p urnida esa vodorod atom massasi (m_n) ishlatiladi. Unda E = [Zm_n+(A-Z)m_n-m]c² kurinishda yozish mumkin.
 M = [Zm_p+(A-Z)m_n-m_ya] massa diffekti deyiladi.
Yadro kuchlari kuchli ta’sirga kiradi, gravitatsiya, Elektr, magnit kuchlardan katta bo’ladi.
Yadro kuchlari to’g’risida harakteristika:
1. Yadro kuchi, tortishish kuchi.2. Kam masofadan ta’sirlashadi 10^-15 m
3. Zaryadga bogliq emas, Neytron+proton, proton-proton bo’lishi mumkin.
4. Тuyinish darajasiga ega (Masalan: boglangan energiya oshmaydi)
5. Nuklonlar spiniga bogliq. 6. Markaziy kuch emas.