20-Amaliy mashgʻulot Mavzu: Relyativistik mexanikada massa, tezlik va uzunlik. Asosiy formulalar

---

20-Amaliy mashgʻulot 
Mavzu: Relyativistik mexanikada massa, tezlik va uzunlik. 
Asosiy formulalar: 
 
Mustaqil yechish uchun masalalar: 
20.1.Harakatdagi jism uzunligining relyativistik qisqarishi harakatning qaysi 
nisbiy tezligida 25% ni tashkil qiladii? 
20.2. Harakatdagi jismning bo'ylama o'lchami ikki baravar kichrayishi uchun 
u qanday tezlikka erishuvi kerak? 
20.3. Kosmik nurlarning mezonlari yer yuziga nihoyatda xilma-xil tezliklarda 
yetib keladi.Yorug‘lik tezligining 95% ni tezligida bo‘lgan mezon o‘lchamining 
relyativistik qisqarishini toping. 
20.4. Beqaror zarracha yorug‘lik tezligining 99% ni tashkil etuvchi tezlik 
bilan harakat qilsa (qo‘zg‘almas kuzatuzchining soati bo‘yicha), uning yashash 
vaqti necha marta uzayadi? 
20.5.Kosmik nurlar tarkibidagi mezon yorug‘lik tezligining 95% ni tashkil qiluvchi 
tezlikda harakat qilmoqda. Mezon "xususiy vaqti" ning bir sekundiga yerdagi 
kuzatuvchi soatining qancha vaqt oralig‘i mos keladi? 
20.6. α-zarracha massasi nolga teng boshlaig‘ich tezlikdan yorug‘lik tezligining 0,9 
iga baravar tezlikka qadar tezlashganida qanchaga ortadi? 

---

20.7.Harakatdagi elektronning massasi qanday tezlikda uning tinch holatdagi 
massasidan ikki marta katta bo‘ladi. 
20.8. Zarracha massasining nisbiy kattalashuvi 5% dan ortmasligi uchun, 
siklotrondagi zarrachalarni qanday energiyaga qadar tezlashtirish mumkin. 
Masalani: 1) elektronlar, 2) protonlar, 3) neytonlar uchun hal qiling. 
20.9. Elektron tezligi yorug‘lik tezligining 95% ni tashkil qilishi uchun u shunday 
tezlashtiruvchi potensiallar ayirmasidan o'tishi lozim? 
20.10. Protonning bo‘ylama o‘lchamlari ikki baravar kichik bo‘lishi uchun u 
qanday tezlashtiruvchi potensiallar ayirmasidan o‘tishi kerak? 
20.11. Mezonning to‘la energiyasi tinch holatidagi energiyasidan 10 marta katta 
bo‘lsa, uning tezligini toping. 
20.12. Zarracha kinetik energiyasi uning tinch holatidagi energiyasiga teng 
bo‘lishi uchun zarracha tezligi yorug‘lik tezligining qancha ulushini tashkil qilishi 
kerak? 
20.13.Harakatdagi elektron massasi uning tinch holatdagi massasidan ikki baravar 
katta. Bu elektronniig kinetik energiyasini topiig. 
20.14.Energiyaning bir kaloriya o‘zgarishi massaning qanday o‘zgarishiga 
muvofiq keladi? 
20.15. Massaning bir atom birlik o‘zgarishiga muvofiq keluvchi energiya 
o‘zgarishini toping. 
20.16. Massaning elektronning tinch holatdagi massasi kattaligicha o‘zgarishiga 
muvofiq keluvchi energiya o‘zgarishini toping.