20-Tema: Ju’zai nivelirlew mazmuni ha’m usillari

20-Tema:Ju’zai nivelirlew mazmuni ha’m usillari



Reja:

1. 
   Ju’za nivelirlew usillari, qo‘llanish soxasi ha’m jumis tarkibi.
   
2. 
   Kvadratlar usilida maydandi nivelirlew
   
3. 
   Maydandi vertikal joybarlaw
   

1.Kvadratlar usilida maydandi nivelirlew

Plan siziwda birinshi, talab qilingan masshtabda qag’azda kvadratlar to‘ri siziladi. Har bir kvadrat uchi oldiga 0, 01 m gacha yaxlitlangan otmetkasi jaziladi. So‘ngra 10. 4§ da keltirilgan usillarning biridan paydalanib berilgen kesim biyikligida gorizontallar o‘tkaziladi.

Masshtab 1:1000.

Gorizontallar 0.25 m dan o‘tkazilgan.

Maydandagi tafsilotlar kvadrat ta’replariga salistirg’an perpendikulyarlar, siziq kesishtirish ha’m stvor usilida planga alinadi ha’m shu usillarda planga tushuriladi.

Uzunasiga ketgan quramali relefli maydanning iri (1:500, 1:1000, 1:2000) masshtabli topografiyaliq planini siziwda maydan magistral ha’m ko’ndelen’ siziqlar usilida nivelirlanadi.

Bunda maydan yonidan yamasa ortasidan magistral jol o‘tkaziladi ha’m u geodeziyaliq tayanch punktlariga bog‘lanadi. 10.15 – formada maydanni magistral jol (AV) o‘tkazib nivelirlew usillardan biri ko‘rsatilgan. Magistral jol piketlarga bolip shig’iladi. 1:500 ha’m 1:1000 masshtabda plan aliwda parallel magistral jollar 600 m oralatib, 1:2000 masshtabda – 1000 m oralatib o‘tkaziladi. Magistrallar teodolit ha’m nivelirlew jollari o‘tkazilib, planli ha’m biyiklik tayanch noqatlariga bog‘lanadi.

Har bir magistralda teodolit ja’rdeminde perpendikulyar siziqlar chiqariladi. Bul perpendikulyar (ko’ndelen’) siziqlarning uzinlig’i ha’m zichligi jaydin’ relefiga, nivelirlewning qanday maqsetda ha’m aniqlikda o‘tkazilishga bog‘liq bolip 10 m menen 100 m atrofidadir. Ma’selen, 1:500 ha’m 1:1000 masshtabning topografiyaliq planini siziwda har 20 m.dan 30 m.gacha uzinliqda, 1:2000 masshtabli plan siziwda esa har 40 m.dan 50 m.gacha uzinliqda ko’ndelen’ siziqlar o‘tkaziladi. 50 m.dan uzun siziq magistral jolga baylanisi lozim. Ko’ndelen’ siziqlar piketlarga bo‘linib, qoziqlar menen belgilenedi. So‘ngra magistraldagi piketlar ha’m oraliq noqatlari uzunasiga nivelirlewdagi kabi, ko’ndelen’ siziqlardagi xarakterli noqatlari esa ko’ndelen’iga nivelirlewdagi kabi nivelirlab shig’iladi. Magistral joldagi bog‘lovchi noqatlarning otmetkasi tuzatilgan salistirmali biyikliklari usilida, oraliq ha’m ko’ndelen’ noqatlarning otmetkalari esa asbap gorizonti usilida hisoblab shig’iladi.

3.Maydandi vertikal joybarlaw

. YAxshi sizilma qag’azga berilgen masshtabda kvadratlar to‘ri siziladi. Nivelirlew magistral ha’m ko’ndelen’ siziqlar usilida o‘tkazilgan bolsa, qag’azga magistral ha’m ko’ndelen’ siziqlar siziladi; krokiga tiykarlanip tafsilotlar konturi hamda bog‘lovchi ha’m oraliq noqatlari tushuriladi; noqatlar yoniga olardin’ nomeri ha’m 1 sm.gacha yaxlitlangan otmetkasi jaziladi. So‘ngra relef gorizontallar menen tasvirlanadi. Plan dastlab qalamda siziladi. Tekshirilib, kamchiliklari yo‘qotilgandan keyin kvadratlar yamasa magistral ha’m ko’ndelen’ siziqlar havorang, tafsilotlar konturi qora rang, gorizontallar ha’m noqatlarning otmetkalari jigarrang tushda siziladi. Planga masshtab, biyiklik kesimi jaziladi ha’m meridian bag’darii ko‘rsatiladi (10.16-forma).

Trassani nivelirlew. Trassaning orinda mahkamlangan noqatlarini (piketlar, plyusli ha’m ko’ndelen’ kesim) biyikligini aniqlaw ushin trassa bo‘ylab nivelirlew joli o‘tkaziladi. Nivelirlew joli Ma’mleketlik geodeziyaliq nivelir tarmog‘iga baylanisi kerek.

Nivelirlew jolining har bir stansiyasida 2 ta piket noqatlar bog‘lovchi, qolgan noqatlar esa oraliq esaplanadi.

Trassa noqatlari biyikliklari texnik nivelirlew arqali aniqlanadi. O’lshew natijalari dala jurnaliga yozib bariladi.

Ko’ndelen’ kesimda jaylasqan noqatlar basqa noqatlar menen bir waqitda ushbul stansiyadan turib nivelirlanadi. Oraliq noqatlardan aling’an sanaqlar tek reykaning qora ta’repidan alinadi.

Egerda eki piket arasindagi salistirmali biyiklik reyka uzinlig’idan u’lken bolsa, bitta noqatdan turib nivelirlew imkoni bo‘lmaydi, bunday hallarda qo‘shimcha X (iks) noqat (12.4- forma, a) alinadi. Egerda trassa xarakterli noqat mavjud bolsa (12.4-forma, b), u halda undan bog‘lovchi sifatida paydalaniladi ha’m onin’ halati piketlash daftarchasiga belgilenedi.

Ayrim hallarda u’lken nishablik joylarda bir nechta iks noqatlarini aliwga tuwri keledi.

12.4 – forma. Nishablikni nivelirlew.

Nivelirlewni tekshirish usillari. Stansiyada orinlang’an o’lshew jumislarini tekshirish ushin eki ta’replama reyka menen ishlaganda reykaning qora ha’m qizil ta’replaridan aling’an sanaqlar ha’m salistirmali biyikliklar farqi esaplanadi. Bunda jol qoyiladigan qa’telik ma’nisi birinshi halatda 7mmdan ekinchi halat ushin 10 mm dan oshmasligi kerek.

Osma trassalarni nivelirlewda tuwri ha’m keri bag’dari o‘rniga ekita nivelirdan paydalaniladi. Salistirmali biyikliklar farqi (2 ta nivelir boyinsha) 10 mmdan oshmasligi kerek.

Bir ta’replama reyka ishlatilganda stansiyadagi nivelirlewni tekshirish ushin 2 ta asbap gorizonti halatida reykalardan aling’an sanaqlar farqi xizmat qiladi:

(12.13)

bunda: () – ()7 mm bo’liwi talab etiladi. Keyin reykadan ortasha sanaqlar a_o‘rt ha’m b_o‘rt esaplanadi ha’m olar arqali salistirmali biyiklik h esaplanadi.

Betma-bet tekshirish to’mendegicha orinlanadi:

. (12.14)

Nivelirlew natijalariga qayta ishlov beriw. Bul jarayon dala jurnalini tekshirishdan baslanadi. Mu’yesh ha’m ta’replar o’lshew natijalariga tiykarlanip trassaning buriliw ushlari koordinatalari esaplanadi. Keyin trassaning barliq noqatlarining koordinatalari aniqlanadi. Bonin’ ushin nivelirlew joli boyinsha salistirmali biyikliklar yig‘indisi esaplanadi ha’m ohirgi reperlar (markalar) otmetkalaridan paydalanib nivelir joliningbiyiklik bog‘lanmasligi esaplanadi.

bunda: - baslang’ish ha’m oxirgi reperlarning otmetkalari.

Keyin ushbul bog‘lanmaslikning jol qo‘yarli ma’nisi esaplanadi, egerda esaplan’an bog‘lanmaslik ma’nisi jol qo‘yarli ma’nisdan oshib ketmasa, bog‘lanmaslik ma’nisi keri belgi menen barliq salistirmali biyikliklarga ten’

ravishda taqsimlanadi.