2023 fev 16, 09: 55 Grammatik norma. Ozbek tili gramatikasi
Download 24.5 Kb. Pdf ko'rish
|
o\'zbek tili adabiy
|
2023 fev 16, 09:55 Grammatik norma. Ozbek tili gramatikasi tilshunoslikning nazariy jihatdan bir muncha mukammal ishlangan, soz shakllari qowimchalar, soz birikmalari va gap tuzilishi ancha normalashtirilgan bolimi sanaladi. Ozbek tilshunosligidan sheva va dealektlar bilan qiyoslangan holda adabiy til uchun turlovchi tuslovchi hamda soz yasovchi qowimchalarining eng maqul variantlari tavsiya etilgan va morfologik norma sifatida belgilangan. Ammo nutqda bu normalariga hamda vaqt ham rioya qilinmayapti. Ularning ayrimlariga toxtalib otamiz. Ularning nutqda kopincha qaratqich va tuwum keliwigi qowimchalari farqlanmasdan ning ornida ni qollanmoqda. Masalan, Maryamxonim dod zolimni dastidan Kidrovani yogichiga uchrashi korsattiki iyonat hurmatdan ham xalqdan ham kuchliroq ekan. Quyidagi misolni qiyoslash orqali ular ortasidgi farqni seziwimiz mumkin.. director xonasida koindim-direktor xonasida kordim. Birinchi misolda direktorning ozini, 2-misoldan esaboshqa bir kishini korganlik tushuniladi, shuning uchun ham bu kelishiklarni farqlamaslik qopol hatodir. Sifat yasovchi li va ot yasovchi li qoshimchalari ham nutqda bazan farqlanmayapti. Shevalardagi soz ysovchi qoshimchalar soni adabiy tildagi nisbatan kop. Chunki unda har xillik mavjud, ammo nutqda adabiy tildagi normative holatdan foydalanish maqsadiga muvofiqdir. Bu jihatdan ogzaki va yozma nutq sheriy nutq oziga xos farqlariga ega. Har qanday holatda ham gap tuzish qoidalarini yaxshi bilish va ulardan togri foydalanish gapda va sozda qoshimchalar ortasidagi munosabatning togri bolishiga, ega kesim mosligi hamda ikkinchi darajali bolaklarning uularga boglanishiga etibor berish gapda sozlar tarkibiga ormal holati va inversiya qoidalariga rioyaqlish lozim buladi .Logaviy norma . Adabiy tilda miliy tilning yasash va amal qilish qonuniyatlaridan kelib chiqish soz tanlash imkonitalari uning leksik normasini belgilaydi. Umumxalq tilida osib chiqqan adabiy til undan mavjud bolgan soz variantlarida lugaviy norma sifatida emg maqulini - hamma uchun tushunarli bolgan korinishini tanlab oladi, qolgan variant esa shevada til yasayveradi. Til normasida ham shevalardan uchraydigan kabi oziga xosliklar bor. Masaln sheriy asarlar tilda misol ruxsor siyna falak yanoq qalb xijron kabi sozlar sheva va lahjalar ham, hatto jonli sozlahuv tili uchun hos emas. Ijtimoiy hayotda yuz berayotgan ozgarislar, yangiliklar eng avvalo leksikada oz aksini topadi. Shuning uchun ham leksikaning boyib borishi tildagi boshqa unsurlarga qaraganda, bir muncha faoldir. Malumki soz bir yoki bir necha manoda bolishi ozining tilde mavjud bolishi davomida undagi malum ozgarishi mumkin. Shu manolarning qaysi biri hozirgi ozbek adabiy tili uchun norma hisoblanadi? Ana shu savollarga javob berish sozning mano normasini belgilash hisoblanadi. Ozbek tilida uning quyidagi manolari norma siftida qaraladi: 1. Kiyim bosh, poyabzal yoki boshqa biron narsa bichish uchun qogoz yoki kartondan ishlangan shakl shablon; 2. Tayyor qolip namuna; 3. Olchov, mayor, kezon. Download 24.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|