22-mavzu. Pul-kredit tizimi. Banklar va ularning bozor iqtisodiyotidagi roli

A_t

bu yerda Pm- muayyan davrda muomala uchun zamr boigan pul miqdori;

Tb - so’lilishi lozim boigan tovarlar summasi (tovarlar miqdori x narxi);

Xk - kreditga so’lilgan tovarlar summasi;

Xt - to‘lash muddati kelgan tovarlar va xizmatlar hamda boshqa to‘lovlar summasi;

At - pulning aylanish tezligi.

P

m

100 -20 + 40
40


20 mln. so'm.

Masalan so’lilgan tovarlar summasi 100 mln. so‘mni, kreditga so- tilgan tovarlar - 20 mln. so‘mni, ilgari kreditga so’lilib, ayni paytda to‘lash muddati kelgan tovarlar va boshqa to‘lovlar - 40 mln. so‘mni tashkil qilib, pulning aylanish tezligi 6 marta bo‘lsa, u holda muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori 20 mln. so‘mga teng bo‘ladi. Ya’ni:

Muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori pul muomalasi qonunini miqdoran ifodalaydi. Chunki muomala uchun zarur bo‘lgan pul miq~ doriga nisbatan muomalaga kampul chiqarilsa, ko‘pgina xo‘jaliklarda pul etishmasligi, no’lmal holatda xo‘jalik yuritib bo‘lmay qolish holati yuz beradi. Yoki, aksincha, muomalada bo‘lgan pul miqdori so’lilayot- gan tovarlar va xizmatlar summasiga nisbatan oshib ketishi va bu- ning natijasida tovarlar bilan ta’minlanmagan pulning paydo bo‘lishi uning qadrsizlanishi, ya’ni inflyatsiyani bildiradi.

Pul miqdoriga ta’sir etuvchi omillami hisobga olib, pul muoma- lasining quyidagi qonuniga ta’rif berish mumkin: boshqa sharoitlar o‘zgarmay qolganda, muayyan davrda muomala uchun zarur bo‘Igan pul miqdori so’lishga chiqariladigan tovarlar summasiga to‘g‘ri mutanosib, pulning aylanish tezligiga teskari mutanosib- dir. Bunda so’lishga chiqariladigan tovarlar summasi ishlab chiqaril- gan tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlar hajmiga va ulaming narxiga bog‘liq bo‘ladi. Albatta bunda narx haqida gap ketganda AQSH iqti- sodchisi LFisher ko‘rsatganidek, hamma tovarlaming o‘rtacha narxi olinmaydi. Chunki samolyot narxi bilan mchka narxining o‘rtachasini olib bo‘lmaydi. Shuning uchun har bir turdagi tovaming bozor narxi- da so’lilgan summalari yig‘indisi olinadi. Ta’kidlash lozimki, pulning hamma tizimlari uchun pul muomalasi qonuni umumiy bo‘lib, shu bilan birga oltin va qog‘oz pul muomalasi qonunlarining o‘ziga xos xususiyatlari va bir-biridan farqlari mavjud.